توسعه پایدار در حوضه کارون و زاینده رود نیازمند تدبیر است

مصیب شیرانی کارشناس ارشد منابع طبیعی و محیط زیست

  تعريف توسعه پايدار از ديد كلان :حفاظت از ميراث طبيعي و فرهنگي براي تعادل بخشيدن به حيات انسانها و دست‌يابي به توسعه پايدار و ارگانيك كه روند تكامل تمدن بشري را در پي خواهد داشت. از چنان اهميتي برخوردار است كه يك بسيج عمومي، جهاني، دولتي و مردمي را مي‌طلبد. مردم بايد محيط‌هاي طبيعي و فرهنگي را به عنوان نهاد همبستگي معنوي در اجتماعات محلي خود تلقي كنند و بپذيرند كه با انهدام و تخريب منابع طبيعي زندگي بشر به مخاطره مي‌افكند، امروزه اهميت حفاظت از محيط زيست كه ميراث‌هاي طبيعي و فرهنگي در آن جاي گرفته‌اند در تمامي كشورها بر همگان روشن است از این رو جامعه جهانی در پی دست یابی به توسعه پایدرار می باشند. در فرهنگ ایران اسلامی نیز این مفهوم را با تعابیر دیگر در ایات وروایات می توان استنباط نمود. از این رو رسیدن به توسعه پایدار در فرهنگ و  اعتقادات مانیز بستر لازم را دارد.

ملاحظات زیست محیطی تا سال های زیادی در توسعه کشورها نادیده انگاشته می شد. تنها در سه دهه آخر قرن بیستم فاکتورهای زیست محیطی نقش مهمی را در جهت  توسعه ملتها ایفاء نمودند. بشر با توسعه و عمران می تواند در توازن کلی کره زمین به عنوان یک مکان قابل سکونت در  جهان ایجاد اختلال کند. البته توسعه به خودی خود با محیط زیست در تضاد نیست، بلکه رشد اقتصادی بی رویه و بهره برداری هایی که با محیط متناسب نباشد در نهایت به تخریب و آلودگی محیط زیست می انجامد . یک توسعه در صورتی قابل تداوم و استمرار خواهد بود که علاوه بر توجیهات فنی و اجتماعی – اقتصادی، موجب از میان بردن و تخریب سرزمین نگردد که قرار است با بهره وری از منابع آن بارور شود. به بیان دیگر در هر بخش از سرزمین کاربردی قابل توجیه هستند که با ویژگیهای طبیعی آن تناسب داشته و برای مدت زمانی طولانی و بطور مستمر بتوانند تداوم داشته باشند. بدیهی است در غیر این صورت ، همراه با تنزل دادن  کیفیت منابع طبیعی، توازن این منابع نیز برای چنین بهره کشی نا متناسبی به تدریج رو به نقصان خواهد گذارد تا  اینکه دیگر آن بهره برداری قابل انجام نباشد. ما این واقعیت را در مورد محیط زیست درک میکنیم ولی برای پایان دادن به  مصرف بی رویه منابعی  که شاخصه زندگی جدید می باشند،  از خود تمایلی نشان نمی دهیم. و هیچ گاه به خود زحمت نمی دهیم تا درمصرف آب صرفه جویی کنیم ، کارایی مصرف آب در کشاورزی و راندمان مصرف آب را بالا ببریم و استقرار صنایع را باتوجه به نیاز آبی مکان یابی کنیم . از این رو در اولین اقدام برای  نشان دان تدبیر و بینش مدبرانه باید با ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) در انجام طرح ها و پروژه ای آبی معتقد باشیم و در این راستا گام برداریم.

نگاهی به پروژه آبی حوضه کارون و زایند رود( گلاب و بهشت آباد و...)

 یکی از پایه های اصلی اساسی در توسعه جوامع  کشورهای مختلف آب است. در شرایط کنونی اب به عنوان مسئله ای مبرم در توسعه کشور به حساب آمده و گرچه نقش  و اهمیت منابع آبی در توسعه و رونق اقتصادی و اجتماعی ناشناخته مانده است، اما کمبود شدید اب و محدویت های آن موجب گردیده روز به روز توجه مردم به این نیاز معطوف گردد. محدودیت و کمبود اب شیرین در کشور پهناورمان، شرایطی را ایجاب نموده است که در جهت حفظ بهبود و بهره برداری بهینه از این منابع  طرح  های متعدد سد سازی و  انتقال آب و ... طراحی و به مورد اجرا گذاشته شده. از آن جایی که هر گونه توسعه نیازمند  بهره برداری و استفاده از منابع طبیعی بوده و هر نوع فعالیت انسانی تاثیراتی در محیط بر جای می گذارد ضروری است که ابعاد زیست محیطی طرح های توسعه به دقت مد نظر قرار گیرد. کشور ما هنوز از جمله کشورهای توسعه یابنده است و توسعه باید در صدر برنامه های دولت جای گیرد. ولی  این یک سکه دورو می باشد که این روی سکه، رفاه حاصل از توسعه است. روی دیگر آن اثرات مخربی است که بر اثر توسعه شتابزده و بی برنامه در محیط بروز می کند .

اگر محدودیت های محیط و تخریب های به عمل امده در آن، نادیده انگاشته شود توسعه در نهایت پایدار نخواهد ماند و ارزیابی لذات توسعه با پیش بینی پیامدهای ناگوار توسعه، کوششی در پیشگیری بروز آنها دارد که این امر آگاهی در جهت رسیدن به توسعه پایدار است. با این وجود شتاب روند توسعه در سطح جهان در برخی موارد موجب اجرای پروژه هایی شده است که اثرات منفی زیست محیطی آنها نه تنها مشکلات جانبی فراوان فراهم آورده بلکه در مواقعی حتی خود پروژه را از مسیر انتفاع خارج ساخته است. به عبارت بهتر می توان گفت: در جایی که تکنولوژی بسیاری از مسائل را حل می کند، خود نیز مشکلات جدیدی به بار می آورد که برای حل آنها نیاز به  تخصص های پیچیده و تکنولوژی گران تر است. اما اکنون وضعیت به گونه ای است که نمی توان اشتباهی را نادیده گرفت. ادامه اشتباه و تکرارش در زمان پیامد فقر و نابودی منابع محیط زیست را به دنبال خواهد داشت.

با نگاهی به مطالعات سد سازی  و انتقال آب کشور در گذشته به خوبی درک می شود که متاسفانه تا کنون مطالعه و تحقیق و تفحص در مسائل زیست محیطی در مطالعات سد سازی نقش مهمی بازی نکرده است  وبه قول آقای دکتر دکتر کاوه مدنی استاد مديريت منابع آب و محيط زيست مركز سياست محيط زيست دانشگاه سلطنتي لندن می گوید.. سدسازی های کنونی جنایت علیه محیط زیست است... از این رو  عاقلانه و منطقی خواهد بود که با توجه به حجم عظیم سرمایه گذاری کشور در امر سد سازی و  انتقال آب به منظور بهره برداری مناسب از جریان آب رودخانه ها و استفاده از این منابع طبیعی تجدید شونده، به شناخت مسائل زیست محیطی سدها و طرح های انتقال آب حوضه ای و بین  حوضه ای را در مراحل مطالعه، ساخت و بهره برداری پرداخته شود تا در راستای پیش بینی اثرات نامناسب و متقابل طرح های آب بر محیط زیست، راه های منطقی  برای پیشگیری از این اثرات به عمل آید و این امر نه تنها موجب حفظ سرمایه و منابع تجدید شونده کشور می گردد، بلکه تامین آب در جهت توسعه و بهبود زندگی مردم و عدم وابستگی به کشورهای خارجی نیز موثر واقع خواهد شد.

اما وضعیت  انتقال آب بهشت آباد و تونل گلاب و سایر پروژه های که به شدت و سرعت در حوضه کارون و زاینده  در حال اجرا هستند آیابه درستی بررسی شده اند؟  آیا  مجوز محیط زیست دارند؟  ایا مصوبه 215  برنامه پنج ساله را دارند؟ این حداقل انتظار مردم و  کارشناسان  این است  که طرحهای دارای این معیارها باشند و  ارزیابی زیست محیطی که  مطالعه و بررسی تغییرات احتمالی در خواص محیط زیست فیزیکی، بیولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی که ممکن است تحت تأثیر فعالیت پیشنهادی ایجاد شوند، برای طرح ها انجام شود و از آن جایی که  پروژه های انتقال آب  بین حوضه ها،  سدهای مخزنی و.. دارای اثرات مهمی بر ویژگیهای زیست محیطی می باشند، انجام یک تجزیه و تحلیل زیست محیطی جهت پیش بینی اثرات احتمالی و اتخاذ یک تصمیم مناسب قانونا نیز ضروری است و دل سوزان آینده کشور در روند رو به رشد پروژه های  انتقال آب  انجام ارزیابی زیست محیطی و  اخذ مصوبه 215  برنامه پنج ساله  تخصیص بهیه منابع آب و  تضمین نیاز نسل آیند را حداقل حق قانونی و شرعی  و مطالبه خود از دولت ، بویژه دولتی که  تدبیر و امید را سرلوحه خدمات خود  انتخاب نموه می دانند.

در برنامه پنجساله توسعه چنین امده که طرح پیشنهادي منظور شرح مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که به استناد بند "الف " ماده ( 215 ) قانون برنامه پنجم توسعه و بر اساس مطالعات توجیهی فنی، اقتصادي، مالی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و پدافند غیرعامل توسط مشاور تهیه و به تایید دستگاه اجرائی میرسدکه داراي.هدف، حجم عملیات ، اعتبارات، سال شروع، سال خاتمه و محل اجراي مشخص می باشد