چگونه جلوی این مهمان ناخوانده آزاردهنده را بگیریم؟

بسیاری از آلودگی های زیست محیطی،به دلیل تاثیر مستقیم عملکرد اعضای جامعه و یا دخل و تصرف انسان در طبیعت با هدف کسب رفاه بیشتر یا بهبود شرایط زندگی به وجود می آیدکه با فراهم کردن شرایط، تصویب قوانین و ملزم کردن اعضای جامعه به رعایت آن، تعدیل خواستها و توسعه تکنولوژی می توان آنها را کاهش داد.

این راهکار، اما برای از بین بردن یا کاهش همه آلودگی ها کار ساز نیست، به عنوان مثال؛ چند سال است که ساکنان استانهای جنوب غرب و غرب کشور با معضل وجود ذرات گرد و غبار معلق در فضای محل زندگی شان مواجه اند. غلظت این آلاینده ها گاه به حدی می رسد که قدرت دید از چند کیلومتر به چند متر کاهش می یابد و عملا زندگی در این نقاط مختل می شود. تلاشهای زیادی به منظور کاهش یا حذف این مشکل آزار دهنده صورت گرفته ولی متاسفانه تاکنون نتایج آن، رضایت بخش نبوده است.

به منظور حذف یک آسیب، باید با آن ریشه ای برخورد کرد و شرط این کار، شناختن دلیل بوجود آمدن مشکل است. از دلایل بوجود آمدن این نوع آلودگی (ذرات معلق گرد و غبار)می توان به کاهش پوشش گیاهی در منطقه، از بین رفتن تالاب ها ، کاهش و نامنظم شدن میزان بارشها و... اشاره کرد که هر کدام ریشه در رفتار انسان دارد.

از چند سال قبل با احداث سد در مسیر رودخانه ها علاوه بر محدود کردن کشاورزی در حوزه های پایین دست، توزیع تبخیر و مقدار تبخیر از هم گسیخته شد، یعنی آبی که باید در مسیر یک رودخانه تبخیر می شد تا علاوه بر تعدیل هوای آن حوزه، منشاء تشکیل و اشباع ابر در آن محل شود، در جای دیگری( محدوده پشت سد) و به مقدار بسیار کمتر، تبخیر شده و توازن طبیعی و سیکل چرخشی آب در سطح آن منطقه به صورت نامحسوس از هم خورده و این مهم به همراه سایر عوامل مرتبط، باعث تغییر شرایط جوی شده است. مضاف بر آن، این روند، کم شدن یا خشک شدن آب دریاچه ها و خشک شدن تالاب ها را به ارمغان می آورد و از این طریق روی وضعیت اقلیم اثر منفی می گذارد.

علاوه برموضوع ذکر شده؛ با احداث کارخانه های تولید مواد شیمیایی در نزدیکی دریاها و فرستادن انواع آلودگی ها به جو، موجب کاهش بارندگی شده ایم که این نیز خود،ز دلیلی برای بروز انواع مشکلات آب و هوایی است. درحقیقت با انجام این نوع کارها در ایران و کشورهای منطقه عملا دعوت نامه برای این میهمان آزار دهنده فرستاده ایم و جالب اینکه وقتی ذرات گردو غبار معلق دعوت ما را اجابت کرد فرافکنی کردیم و او را میهمان ناخوانده نامیدیم.

با این تفاسیر و با توجه به اینکه ریشه عمده مشکل، به کشورهای همسایه از جمله عربستان و عراق بر می گردد، اکنون چه باید کرد؟ آیا سفر شبانه روزی هیات دولت و سایر مسوولین به استان خوزستان، این مشکل را مرتفع خواهد کرد؟ آیا حرکات نمادین توسط نمایندگان برخی از استانها آلودگی هوا را کم خواهد ساخت؟ آیا دانشگاهها خواهند توانست جلوی این معضل را بگیرند؟ و مهمتر از همه اینکه به فرض مهار کردن کامل آلودگی ناشی از گرد و غبار، خطر احتمال تغییرات آب و هوایی ناشی از دلایل ذکر شده، مشکلات دیگری برایمان به وجود نخواهد آورد؟و...؟

با توجه به اینکه من سالها در خوزستان زندگی کرده و این مشکل را بطور کامل لمس کرده ام و از طرفی، چندین کار پژوهشی علمی و صنعتی در این زمینه انجام داده ام، پیشنهاداتی برای حل بحران ریزگردها دارم که محورهای آن به این قرار است:

- مرتفع کردن کامل این مشکل کاری زمانبر بوده و مستلزم اصلاح اشتباهات انجام شده در داخل (تجدید نظر در احداث برخی از سدها و آب بندها) و اقناع برخی از کشورهای منطقه به همکاری در این زمینه است. تا زمانی که این مهم محقق شود، انجام کارهای موثر در تثبیت شنهای روان از جمله روش های مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی به رغم کارایی کم و مضرات احتمالی، در سطح منطقه، مفید خواهد بود. همچنین ممکن است تحقیقات پژوهشگران دانشگاهی درباره باردار کردن و ترسیب ذرات گرد و غبار، تولید باد مصنوعی و... در رابطه با کاهش میزان ذرات گرد و غبار تاثیر مثبت داشته باشد.

- در حال حاضر که این مشکل به هر دلیل فراروی ساکنان برخی نقاط کشورمان قرار گرفته، به منظور کاهش آسیب ها ،باید تمهیدات لازم جهت مقابله با این معضل اندیشیده شود. به عنوان مثال، به مردم آموزش داده شود که چگونه از وسایل حفاظت شخصی بهره بگیرند، جهت عدم ورود آلودگی به منازل ، منافذ ورودی ذرات را عایق کنند، در صورت احساس کسالت به مراکز درمانی بروند، از رژیم غذایی خاص استفاده کنند و...

- اعتقاد به موارد فراتر از توان بشر و استمداد از منبع لایزال الهی که با تقویت ایمان عملی قابل حصول است نیز شرایط را برای مواجه نشدن با انواع مشکلات از جمله معضل مذکور و در صورت مواجه شدن ، افزایش توان مقابله فراهم تر خواهد کرد.

امید آنکه تصمیم گیران، اثرات مخرب برخی تغییرات در طبیعت را بخوبی دریافته و با انجام اقدامات شایسته از بروز مشکلاتی نظیر کم شدن آب دریای خزر، خشک شدن دریاچه ارومیه، از بین رفتن تالاب انزلی و... پیشگیری کنند. .

سید مرتضی اشرفی شهری