لفته منصوری
دژ پشت قلا (به زبان کُردی) که به زبان فارسی «پشت قلعه» ترجمهشده است. رابط بین قلعههای نظامی «هزار در» و قلعه «هزارانی» بوده است. از سازههای تاریخی ایلام است که در فاصله پنج کیلومتری ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان و در شمال غربی روستای پشت قلا روی تپهای بلند قرارگرفته و رودخانه «دویرج» از پای آن میگذرد. این قلعه نظامی در زمان ساسانیان ساختهشده دارای باروی بیضوی با برجکهای نگهبانی و پشتبندهای ورودی بنای شاهنشین، انبار آذوقه، تونل دسترسی به آب رودخانه بهصورت کندهشده است. مصالح ساخت این قلعه تاریخی از قلوهسنگهای رودخانهای و گچ نیم کوب تشکیلشده است. بناهای داخل قلعه گنبد و طاقچه داشتهاند و در سالن اصلی قطر دیوارها بیش از یک متر است.
این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهی ثبت ۷۹۷۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اطلاعات مربوط به قلعه زیبا و تاریخی روستای پشت قلعه است. جایی که من و خانوادهام در تعطیل آخر هفته گذشته میهمان مادر، برادران، خواهران و فرزند شهید ابراهیم زینی وند بودیم. خانوادهای خون گرم، میهماننواز، متدین، انقلابی و زحمتکش که چون ستارهای در آسمان ایلام و قوم کرد میدرخشد.
روستای پا قلعه که به روستای پشت قلعه شناخته میشود، روستای زیبای گردشگری است که علاوه بر این دژ ساسانی، چشمه آب، بقعه جابر انصار و دو رودخانه آب شیرین و شور که در پاییندست روستا به هم میپیوندند، در میان کبیر کوه و دینار کوه در 5 کیلومتری آبدانان در خود جایداده است.
پیشینه ایجاد بناهای گروهی حصار دار با طرحهای گوناگون در ایران از سه هزار سال پیش شناختهشده است (کوثری 1375 به نقل از کیانی 1366: ص 453). ساخت قلعهها و شهرها و باروها از دوره ماد، هخامنشی و سلوکی در ایران رواج داشته که در دوران اشکانی با توجه به نیازهای نظامی و اقتصادی افزایش یافت. (کوثری همان به نقل از کیانی 1365: ص 453).
ایران برای ما ایرانیان مفهومی فراتر از یک مکان یا واحد سیاسی – اجتماعی است. به تعبیر رنه گروسه «مشعل تابناکی» است که در طول تاریخ سههزارساله خاموش نگردیده است (کٌربّن و دیگران، 1381: ص 27). ایران گویی نخ تسبیحی که از پگاه تاریخ اقوام گوناگون را در خود منسجم و به نظمی روان درآورده است. وقتی بر فراز «دژ پشت قلعه» میایستی و به اعماق تاریخ کشورت نگاه میکنی، این حس را با تمام وجودت دریافت میکنی. درست است که «قلمرو ایران در طی نزدیک سه هزار سال، دگرگونی بسیار پیداکرده و کوچک و بزرگشده است، ولی همیشه هسته مرکزی آن همان است که ایران امروز را تشکیل میدهد» (اسلامی ندوشن، 1370: ص 18)؛ و من و تو همواره در مرکز ایرانیت ایران بوده و هستیم.
من بهمقتضای کنجکاوی جامعهشناسانه از تاریخ میپرسم: چرا اینهمه دژ و قلعه؟! و تاریخ پاسخ میدهد که: «طبق آمار، ایرانیان طی حدود 2500 سال تاریخ خود (از هخامنشی تا جمهوری اسلامی)، مجموعاً 444 تجربه جنگی داشتهاند (بهطور متوسط هر 5/5 سال یک جنگ). از این تعداد، 232 حمله از بیرون به داخل فلات و 212 حمله از داخل ایران به خارج صورت گرفته است. بدین ترتیب تعداد و حجم تهاجمها به داخل ایران بهمراتب بیشتر از تهاجم ایرانیان به خارج از مرزها بوده و تنها از ضلع شرقی و جنوب شرقی به داخل ایران تهاجمی واقع نشده است» (حافظ نیا،1387 ص 31). این است که ایرانیان همواره در پدافند غیرعامل به سر میبردند. گویی دفاع غیرعامل در ایران عمری به فراخنای هزارهها دارد. به همین جهت که نیاکان ما دفاع غیرعامل طبیعی (استقرار بر روی ارتفاع، موضعگیری پشت رودخانه و هر پدیده طبیعی دیگر ...) و دفاع غیرعامل مصنوعی (انواع بناهای نظامی مانند برج، بارو، دژ، قلعه، دیدهبانی، خندق و ...) را در این جغرافیا برای ما به ارث گذاشتند.
تاریخ دژها و قلعهها تاریخ دفاع شرافتمندانه از هویت فرهنگی ما است. این میراث فرهنگی را ارج گذاریم.
منابع:
- اسلامی، ندوشن (1370). ایران، لوک پیر. تهران: کتاب پرواز.
- حافظ نیا، محمد رضا (1387). جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت،
- کُربَن، هنری و دیگران (1381). روح ایران، ترجمه محمود بهفروزی و مقدمه داریوش شایگان. تهران: پندنامک.
- کوثری، یحیی (1375). پژوهشی در قلعه گبری ری باستان در مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (ص 453-494) مدیریت انتشارات و تولیدات فرهنگی زیر نظر هیئتعلمی کنگره، ج 3، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
قلم آقای منصوری خیلی قوی و البته با ظرافت و زیباست.
مستدام باشید انشاالله.
بنده همیشه مطالب ودست نوشته های حضرتعالی رو دنبال میکنم ولذت میبرم
در تایید صحبت های حضرتعالی اینکه مردمان کشور ودیار ما همیشه در طول تاریخ نشان دادن که همیشه در مقابل حجوم وحمله دشمنان وغارتگران ایستادگی ومقاومت خود را در طول سالیان دراز نشان داده اند واین نشان از فرهنگ اصالت کهن این مرز وبوم دارد و اینکه بنده یقین دارم که ملت ایران همچون گذشته با هدایت رهبر عزیز وفرزانه انقلاب در مقابل دشمنان همچون گذشته مقاومت میکند.
باتشکر از استاد منصوری