انتقال آب ونک به باغات پسته رفسنجان

شركت عمران رفسنجان به مديريت عاملي سيدمحمد مرعشي قصد دارد پروژه ونك-سولگان را با هدف تأمين آب باغات پسته رفسنجان اجرا كند. در اين پروژه آب سرشاخه‌هاي كارون از استان چهار‌محال‌و‌بختياري به دشت رفسنجان واقع در كرمان منتقل خواهد شد.

 بر‌اساس معيارهاي جهاني، پروژه‌هاي انتقال آب فقط با هدف تأمين نيازهاي شرب اجرا مي‌شوند؛ اما در ايران، شركت مهاب قدس به‌عنوان مشاور اين پروژه با تكيه به مطالعات شركت عمران رفسنجان به‌عنوان پيمانكار، انتقال آب در مسيري به طول ٦٣٧ كيلومتر با هدف تأمين نياز باغات پسته را اقتصادي اعلام مي‌كند...                  

 اين در حالي است كه به اعتقاد كارشناسان آب و تجار (صرف‌نظر از اثرات مخرب محيط‌زيستي پروژه‌هاي انتقال آب)، هيچ محصول كشاورزي آن‌قدر سود ندارد كه انتقال اين ماده حياتي، براي توليد آن به‌صرفه باشد.  پروژه انتقال آب سد ونك به رفسنجان در دولت اصلاحات با دستور رئيس اين دولت، متوقف شده بود. اما با چراغ سبز سازمان حفاظت محيط زيست دولت دوازدهم، بار ديگر به جريان افتاده است. رضا اردكانيان، وزير نيرو، بر مديريت به‌هم‌پيوسته منابع آب تأكيد دارد و معتقد است: «بايد طرح‌هاي آمايش آب‌محور، براي كشور تهيه شود». 

بنابراين پروژه انتقال آب سرشاخه‌هاي كارون به دشت رفسنجان، نخستين آزمون وزير نيروي دولت دوازدهم است تا در مقابل اجراي پروژه‌اي بدون توجيه اقتصادي و طرح آمايشي مقاومت كند. به‌تازگي بحث اجراي پروژه انتقال آب از سرشاخه‌هاي كارون به دشت رفسنجان مطرح شده است. عيسي كلانتري، رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كه مدعي است خودكفايي به قيمت ازدست‌رفتن منابع آب اقدامي نادرستي بوده است، به پروژه انتقال آب ونك به سولگان با هدف تأمين آب موردنياز باغات پسته دشت رفسنجان چراغ سبز نشان داده است. در عین حال شائبه‌هاي سياسي‌بودن اين پروژه مطرح است و به گفته مهدي قمشي، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز، صد‌درصد اين شائبه‌ها درست است؛ زيرا بحث اجراي اين پروژه مدت‌هاست كه پيگيري مي‌شود. 

او مي‌گويد: پروژه انتقال آب سرشاخه‌هاي كارون به دشت رفسنجان (ونك-سولگان) از دوره اول اصلاحات مطرح شد. اجراي اين پروژه با دستور مستقيم رئيس دولت اصلاحات متوقف شد تا اينكه زمزمه‌هاي اجراي آن در اواخر دولت يازدهم به گوش رسيد. قمشي ادامه مي‌دهد: در اواخر سال ٩٥، مناقصه  انتخاب پيمانكار پروژه برگزار شد؛ اما از‌آنجا‌كه هدف پروژه تأمين آب كشاورزي بود و بررسي‌هاي وزارت نيرو نشان مي‌داد كه انتقال آب براي كشاورزي منطقي نبوده و به‌صرفه نيست، با دستور حميد چيت‌چيان، وزير نيروي دولت يازدهم، اين پروژه متوقف شد؛ اما به‌تازگی زمزمه‌هايي در زمينه اجراي مجدد پروژه به گوش مي‌رسد.او تأكيد مي‌كند: نقش وزير جديد نيرو در اجراي اين پروژه بسيار مهم است. اردكانيان مي‌تواند جلوي اجراي آن را بگيرد.

شركت عمران رفسنجان مجري پروژه انتقال آب ونك- سولگان است. مدير عامل اين شركت سيد‌محمد مرعشي است. برخي منابع آگاه مي‌گويند كه او برادرزاده حسين مرعشي، رئيس سازمان ميراث فرهنگي دولت اصلاحات، است. بعدها محمدحسین مرعشی جایگزین وی ‌شده است که می‌گویند نسبتی با مرعشی‌ها ندارد.  نام شركت مهاب قدس وابسته به آستان قدس رضوي در مناقصه اجراي پروژه انتقال آب سولگان به رفسنجان، به‌عنوان برنده اعلام شد. 

اين شركت در صفحه اصلي پرتال خود درباره مشخصات پروژه آورده است: «طرح انتقال آب از سولگان با هدف جبران بيلان منفي ذخاير آب‌هاي زيرزميني و تأمين نيازهاي كشاورزي، محدوده طرح (دشت رفسنجان) از منابع آب سطحي به ميزان ٢٠٠ ميليون مترمكعب طراحي شده است. در مطالعات مالي با توجه به اينكه مؤسسه عمران رفسنجان به‌عنوان نماينده بهره‌برداران، سرمايه‌گذاري در طرح را بر عهده دارد، تحليل مالي از ديدگاه آنها انجام شده است». 

در سايت شركت مهاب قدس آمده است: «شاخص‌هاي مالي طرح از ديدگاه مؤسسه عمران رفسنجان با درنظرگرفتن قوانين و مقررات موجود بر‌اساس مباني و مفروضات مالي و در شرايط تورمي (قيمت‌هاي ‌جاري) با در‌نظر‌داشتن تأمين مالي از طريق فاينانس خارجي محاسبه شد. بررسي شاخص‌هاي مالي مربوط به بهره‌برداران در شرايط تورمي نشان مي‌دهد كه درآمد حال خالص بهره‌برداران در اثر اجراي طرح ١٠٤هزارو ٩٣٣ ميليارد ريال است.

 نسبت منفعت به هزينه نيز ٣١,١ است. دوره بازگشت سرمايه طرح از ابتداي دوره ساخت ١٦ سال محاسبه شده است. نرخ بازده داخلي طرح با احتساب ٣٠ سال عمر مفيد معادل ٢٨ درصد است. با توجه به نرخ تنزيل در نظر گرفته‌شده براي پروژه (benchmark=١٨%) طرح از سودآوري بالايي برخوردار است». اگرچه پروژه ونك-سولگان مدت‌ها مسكوت مانده بود؛ اما در ٢١ مرداد سال ٩٣، نامه‌اي با امضاي رحيم ميداني، معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا، خطاب به صمدي، مدير‌عامل آب منطقه‌اي چهار‌محال‌و‌بختياري، نوشته مي‌شود. در اين نامه ذكر شده است كه در راستاي اجرائي‌كردن مصوبه ٢٢٠٦٧.١٠٠ به تاريخ چهارم شهريور سال ٨١ به‌عنوان مؤسسه عمران رفسنجان و با توجه به مصوبه ٣٩٦ جلسه كميته تخصيص آب، سالانه ٣٤٢.٢ ميليون مترمكعب آب با متوسط تأمين ٢٥٢.١ ميليون مترمكعب آب از سد مخزني ونك-سولگان در استان چهار‌محال‌و‌ بختياري به دشت خان‌ميرزا و حوضه آبريز كوير در دره‌انجير استان كرمان منتقل شود.

 بر اساس اطلاعات موجود در اين نامه، بخشي از اين آب صرف تأمين نيازهاي آب شرب لردگان در استان چهارمحال‌وبختياري خواهد شد. بخش ديگري از آن، كمبودهاي طرح بهشت‌آباد به رفسنجان براي تأمين نيازهاي شرب كرمان را جبران خواهد كرد، اما بخش اعظم آن؛ يعني ١٧٥ ميليون مترمكعب آب در سال، صرف تعادل‌بخشي دشت رفسنجان و تأمين نياز باغات كرمان خواهد شد. 

اين نامه به امضاي معاون وزير نيرو رسيده است، اما هدايت فهمي، معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفاي اين وزارتخانه كه مسئوليت برنامه‌ريزي در زمينه منابع آب كشور را برعهده دارد، از ارسال اين نامه اظهار بي‌اطلاعي مي‌كند.

وي مي‌گويد: اطلاعي از جزئيات اين نامه ندارم، زيرا وزارت نيرو دفتر تخصيص دارد و ممكن است با نظر اين دفتر، نامه نوشته شده باشد.فهمي با تأكيد بر اينكه از جزئيات طرح انتقال آب اطلاع ندارد، اظهارنظر كارشناسي در اين رابطه را نيز منوط به ملاحظه نامه ارسال‌شده از سوي معاون آب و آبفاي وزارت نيرو مي‌كند.وي به پرسش «شرق» درباره منطقي‌بودن انتقال آب براي كشاورزي، اين‌گونه پاسخ مي‌دهد: نظر كارشناسي من اين است كه انتقال آب براي كشاورزي به‌هيچ‌وجه به‌صلاح نيست. ضمن آنكه انتقال براي شرب - با وجود آنكه فقط شش ميليارد مترمكعب از كل منابع آبي كشور به شرب اختصاص دارد- هم بايد داراي شرايط خاصي باشد. اگر مديريت مصرف در محل دريافت آب انجام نشود، اين انتقال تقاضا را بالا برده و توقع ايجاد مي‌كند، در نتيجه انتقال آب كار صحيحي نيست. به گفته معاون دفتر برنامه‌ريزي كلان آب و آبفا، آورد رودخانه كارون در گذشته ٢١ تا ٢٢ ميليارد مترمكعب بود كه اين رقم درحال‌حاضر به ١٤ تا ١٥ ميليارد مترمكعب رسيده است.

كارون كه به گفته هدايت فهمي در سال‌هاي اخير نيمي از آورده خود را از دست داده است، در يك پروژه انتقال آب بخشي از آب سرشاخه‌هايش را براي باغات پسته رفسنجان از دست مي‌دهد. اين در حالي است که اين روزها بين مردم سه استان اصفهان، چهارمحال‌وبختياري و خوزستان، بر سر حقابه‌هايشان از كارون، بحث‌هاي زيادي در گرفته است. 

حال با اجرای پروژه انتقال آب جديد از كارون قطعا اين تنش‌ها بيشتر هم خواهند شد. مهدي قمشي، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد چمران اهواز، با تأكيد بر اينكه كارون كشش انتقال آب را ندارد، به «شرق» مي‌گويد: ٩٠ درصد آب رودخانه كارون در استان خوزستان مصرف مي‌شود. بر اساس استانداردهاي جهاني، فقط ٤٠ درصد منابع آب بايد مصرف شود و با توجه به شرايط ايران، مي‌توانيم حداكثر ٦٠ درصد آب اين رودخانه را استفاده كنيم و بقيه آب براي تأمين نيازهاي محيط‌زيستي و نيازهاي پايين‌دست باقي بايد در رودخانه باقي بماند. اجراي هر نوع پروژه انتقال آب در بالادست كارون، مستلزم تعطيلي بخشي از مصارف پايين‌دست است. 

وي تأكيد مي‌كند: قيمت هر مترمكعب آب انتقالي كارون دو هزار تومان خواهد بود و هيچ كشت‌وكاري اين‌قدر ارزش افزوده توليد نمي‌كند كه اجراي پروژه ونك-سولگان، صرفه اقتصادي داشته باشد. اجراي پروژه‌هاي انتقال آب با هدف حفظ باغات پسته در ميان تجار هم طرفداري ندارد. 

محمدحسين برخوردار، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، درباره اجراي پروژه انتقال آب با هدف تأمين نيازهاي باغات پسته رفسنجان مي‌گويد: صادرات پسته به قدري زياد نيست كه ما آب را به‌خاطر پسته انتقال دهيم. اگرچه به‌ثمرنشستن باغات پسته زمان مي‌برد، اما بهتر است به‌جاي پروژه‌هاي انتقال آب، مناطقي را پيدا كنيم كه منابع آب مطمئن داشته باشند و باغات پسته را در اين مناطق ايجاد كنيم.

وي ادامه مي‌دهد: با خشك‌شدن باغات پسته رفسنجان، بخشي از اشتغال از دست مي‌رود، اما هدف اصلي، ايجاد اشتغال براي كشور عزيزمان، ايران، است و با ايجاد باغات جديد در محل‌هاي مناسب، اشتغال ازدست‌رفته جبران مي‌شود.به گفته برخوردار، انتقال آب به رفسنجان صرفا هزينه‌هاي سرمايه‌گذاري را به كشور تحميل مي‌كند. مشكل كشور ما اين است كه صادرات‌محور نيست و حتي در صنعت نيز مونتاژكار شده‌ايم. به علت فقر فرهنگي، در هيچ‌يك از بخش‌هاي اقتصادي نتوانسته‌ايم به اهداف خود برسيم. درحالي‌كه ساير كشورها فرهنگ‌سازي را از مدارس ابتدايي شروع مي‌كنند، معلمان ما درگير مسائل معيشتي هستند.وي اضافه مي‌كند: زماني كه در كشور نفت را به قيمت گران مي‌فروختيم بايد به توصيه مقام معظم رهبري عمل مي‌كرديم و با استقرار سيستم‌هاي نوين آبياري، مصرف آب بخش كشاورزي را اصلاح مي‌كرديم، اما اين‌گونه نشد. به دليل برنامه‌ريزي دقيق آمريكا، امروز اين كشور رتبه دوم توليد پسته جهان را دارد و بر اساس گزارش‌ها، خشك‌سالي كاليفرنيا از بين رفته و اين كشور در سال جاري، رتبه اول توليد پسته جهان را به خود اختصاص مي‌دهد.پروژه انتقال آبي در ايران كليد خورده است كه مجوز آن حدود دو دهه قبل صادر شد، اما صاحبان اين مجوز، هنوز هم اصرار دارند آن را اجرا كنند.

 رضا اردكانيان با پشتوانه حضور ١٢ ساله در مجامع بين‌المللي، وزير نيرو شده است. وي كه بر تدوين طرح‌هاي آمايش آب‌محور و مديريت به‌هم‌پيوسته آب اصرار دارد، در آستانه آزموني بزرگ قرار دارد، زيرا در پروژه ونك-سولگان قطعا اصول آمايشي رعايت نشده و آب، صرف بخشي خواهد شد كه بيشترين هدررفت را دارد. اردكانيان در ١٢ سال گذشته به كشورهاي مختلفي كمك كرده است تا منابع آب خود را بهينه مديريت كنند. حال بايد ديد كه آيا وي در كشور خود مي‌تواند تسليم پروژه‌اي با شائبه‌هاي زياد سياسي نشود؟