آنچه کرونا بر سر دانشجویان آورده است

شوشان: از جمله تاثیرات منفی کرونا بر دانشجویان می‌توان به مختل شدن برنامه روزانه دانشجویان (برنامه خواب و بیداری، درس خواندن، فعالیت‌های اجتماعی و...) و افزایش آسیب‌های ناشی از دوری از اجتماع و دانشگاه، با طولانی شدن دوره تعطیلات دانشگاه‌ها اشاره کرد. در ادامه در گفت‌وگو با معاون فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان و عضو هیات علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته شده است.

محمدامین صالحی‌نژاد، معاون فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان اظهار کرد: در دو ماه گذشته شاهد اپیدمی جهانی کروناویروس بوده‌ایم و در پی آن، بسیاری از کشورها، از جمله ایران، راهکار ماندن در منزل و کاهش تعاملات اجتماعی را در پیش گرفته‌اند. طبیعی است، مدارس و دانشگاه‌ها، به عنوان یکی از محل‌های اصلی تجمع، در همان ابتدا تعطیل شدند و اکنون دو ماه از خانه‌نشینی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌گذرد. در این مدت، تمام تمرکز مسئولان در حوزه آموزش عالی و آموزش و پرورش، بر آموزش افرادِ مانده در منزل بوده است و با استفاده از بسترهای مجازی، به راهکارهایی، اگرچه نه چندان مطلوب نیز رسیده‌اند و در حال حاضر می‌توان گفت آموزش دانشجویان و دانش‌آموزان، در حال انجام و با اختلال اندکی مواجه شده است؛ ضمن اینکه حتی با تصور قطع کامل آموزش برای زمانی مشخص، پس از عادی شدن شرایط، این خلاء با تلاش بیشتر، قابل جبران خواهد بود.

وی افزود: حال این نکته مطرح می‌شود که با فرض تامین آموزش دانشجویان با استفاده از فضای مجازی، دیگر کمبودی احساس نخواهد شد و دانشجو، به آنچه باید در محیط دانشگاهی می‌رسید، خواهد رسید؟ سوالی که این روزها ذهن بسیاری از جامعه‌شناسان را به خود مشغول کرده این است که آیا جهان پس از کرونا، جهان متفاوتی خواهد بود و آیا از نظر فرهنگی، تغییراتی را شاهد خواهیم بود؟ فرهنگ، مقوله‌ای است که در طول سالیان سال در بستر یک جامعه ایجاد می‌شود و تغییرات آن نیز به نسبت مقوله‌های دیگر اجتماعی، اندک و کند است و سال‌ها زمان می‌برد تا جامعه‌ای، رفتاری را که از خود بروز می‌دهد، تغییر دهد. فرهنگ دانشگاهی نیز مجموعه رفتارهایی است که در محیط دانشگاه و در بستر ارتباطات و تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد و دانشجو در طول دوران تحصیل خود، در کنار آموزش‌هایی که در کلاس‌های درس دریافت می‌کند، آموزش‌های بسیار دیگری را از طریق همین تعاملات و در بستر فرهنگ دانشگاهی می‌آموزد که چه بسا ارزشمندتر و ضروری‌تر از تئوری‌های علمی نگاشته شده در کتاب‌ها باشد. انسان موجودی اجتماعی است و به ارتباطات اجتماعی، در محیط‌های مختلف نیازمند است و این ارتباطات و آنچه در پی آن روی می‌دهد، مقدمه‌ای برای آموختن سبک زندگی در انسان اجتماعی است.

معاون فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان با اشاره به اثرات منفی کرونا بر دانشجویان تصریح کرد: در روزگار کرونا، دانشجو زمانی را از اجتماع دانشگاهی، اجتماعی که بنا بوده با حضور در آن و آموختن از آن، شیرازه شخصیتی خود را بسازد، به دور خواهد بود و در کنار آن، به احتمال فراوان در زمان قرنطینه خانگی نیز بخش عمده وقت خود را در فضای مجازی سپری خواهد کرد و حتی از تعامل اندک با اعضای خانواده خود نیز گریزان خواهد بود. حال اگر مدت زندگی انفرادی دانشجو و دوری او از اجتماع دانشگاه، کوتاه باشد، مثلا کمتر از سه ماه، می‌توان امیدوار بود که حجم آسیب‌های اجتماعی ناشی از گوشه‌گیری دانشجو، کمتر باشد و در بازگشت به شرایط عادی، با تلاشی مضاعف در حوزه فرهنگ دانشگاهی، اثرات این نوع زندگی بر دانشجویان را کاست ولی آنچه مشخص است، شرایط فاصله اجتماعی، به‌ویژه در دانشگاه‌ها، طولانی‌تر از این خواهد بود و حتی در صورت اتخاذ تصمیماتی با هدف اتمام ترم جاری، حضور دانشجویان در محیط‌های دانشگاهی، محدود و در حد تامین نیازهای آموزشی خواهد بود و این حضور به تجمعات و تعاملات فرهنگی نخواهد رسید و در ادامه نیز تعطیلی تابستان را در پیش خواهیم داشت و ادامه زندگی در منزل. در این شرایط باید انتظار داشت در ماه‌های آینده، با دانشجویانی ساکن، ساکت و هراسان از جمع مواجه شویم که همان اندک ارتباطی که پیش از این از او انتظار داشتیم را نیز دیگر شاهد نباشیم.

صالحی‌نژاد ادامه داد: در بهترین شرایط حتی اگر فعالان فرهنگی دانشگاه‌ها به سرعت وارد عمل شوند و از طریق ارتباطات مجازی، ارتباطات دانشجویی در بستر فعالیت‌های فرهنگی را زنده نگه دارند، باز هم با خلاء مناسبات اجتماعی حقیقی مواجه خواهیم بود که اصل نخست در فرهنگ است. با این وجود، نمی‌توان دست روی دست گذاشت و باید تلاش کرد حجم اثرات منفی را کاست. در این زمینه، به نظر می‌رسد باید نگرش متولیان فرهنگ در دانشگاه‌ها نیز تغییر کند، زیرا اگر همان فعالیت‌های فرهنگی در بستر اجتماع حقیقی، بدون هیچ‌گونه تغییر به بستر مجازی منتقل شود، نه تنها ممکن است با کاهش جذابیت مواجه شود، بلکه ممکن است کارکردهای خود را نیز از دست بدهد، زیرا پیش از این، آن رویداد و یا جشنواره در بستر مناسبات حقیقی شکل گرفته است. در نتیجه باید اندیشید و شکل جدیدی از تعاملات اجتماعی را در بستر مجازی شکل داد تا علاوه بر تلاش در زمینه زنده نگه داشتن فرهنگ دانشگاهی، ذهنیت دانشجو را به سمت نگاه موقت و گذرا به شرایط حال حاضر و نه تثبیت فرهنگ زندگی انفرادی و دور از جمع، سوق داد.

وی بیان کرد: ولی شرایط حاضر تاثیرات مثبتی هم بر دانشجویان خواهد داشت که از آن جمله به افزایش ارتباط با خانواده می‌توان اشاره کرد. بر اساس نظرسنجی سال گذشته مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در خوزستان، درصد قابل توجهی از دانشجویان (حدود ۴۰ درصد) عنوان کردند که پس از قبولی در دانشگاه و دانشجو شدن، ارتباطات خانوادگی آن‌ها کاهش یافته است.

معاون فرهنگی سازمان جهاد دانشگاهی خوزستان با بیان اینکه بسیاری از دانشجویان پس از ورود به محیط دانشگاه، به دلایلی از جمله استقلال شخصیتی، استقلال مالی، تغییر سبک زندگی و اختلاف عقیده، ارتباط خود را با خانواده کاهش می‌دهند، گفت: از سوی دیگر برخی خانواده‌ها نیز با تصور اینکه فرزندشان وارد دانشگاه شده، مسیر زندگی خود را پیدا کرده و کمتر نیازمند نظارت و نصیحت‌های والدین است، سطح ارتباط خود با فرزندشان را به تماس تلفنی و پیامک محدود می‌کنند. در چنین شرایطی است که گاه در دانشجویان، به‌ویژه آن‌ها که دور از شهر و خانواده خود هستند، آسیب‌هایی مشاهده می‌شود که منشاء آن، همین دوری از خانواده و نبود راهنمای مناسب در دشواری‌ها و خطرات است. در شرایط فعلی که دانشجویان مجبور به ترک خوابگاه و ماندن در منزل هستند، فرصت مناسبی فراهم شده تا بیشتر در کنار خانواده باشند که می‌تواند فرصتی را برای بهبود ارتباطات خانوادگی فراهم کند.

صالحی‌نژاد ادامه داد: نکته دیگری که در این شرایط دانشجویان با آن مواجه هستند، نداشتن برنامه روزانه است. بسیاری از دانشجویان این روزها را مانند روزهای تعطیل سپری می‌کنند و در واقع آن را به بطالت می‌گذرانند و بخش عمده وقت خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند. چنین دانشجویی زمان زیادی را نمی‌تواند اینگونه سپری کند و پس از زمان اندکی، مثلا سه ماه، یا در گرداب صفحات نامناسب مجازی و هدر دادن زمان خود گرفتار می‌شود و یا احساس ناامیدی و بی‌حوصلگی، او را فرا می‌گیرد. بهترین راه برای پیشگیری از چنین شرایطی، داشتن برنامه روزانه است. هر انسانی در زندگی نیازمند هدف است و آن روزی که بی‌هدف آن را آغاز کند، احساس بی‌فایده بودن خواهد داشت. در نتیجه لازم است دانشجویان در شرایط فعلی برنامه‌ای روزانه، هفتگی و ماهانه برای خود تدارک ببینند و به عنوان مثال خواندن، نوشتن، درس خواندن، تماس با دوستان، خلق آثاری متناسب با رشته تحصیلی و علایق فردی، وقت گذراندن با اعضای خانواده، استفاده از محتوای آموزشی و موارد شبیه به این، می‌تواند روزهای کرونایی دانشجویان را هدفمند کند.

در ادامه دکتر مرتضی امیدیان، عضو هیات علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: با شیوع کرونا، به دلیل اینکه دانشجویان مانند سابق فعالیت‌های قبلی را ندارند و آنطور که مایل هستند، نمی‌توانند فعالیت داشته باشند، ممکن است احساس منفی پیدا کنند. این پدیده نه تنها برای دانشجویان بلکه در عموم مردم نیز دیده می‌شود، چرا که برنامه‌های عادی زندگی تغییر کرده است.

وی افزود: مهم‌ترین نکته برای پیشگیری از روزمرگی در دانشجو، ایجاد تغییر و تحول است. فعالیت یکنواخت، فرد را دچار مشکل می‌کند، به این دلیل است که نسبت به فعالیت‌های تکراری، دچار مشکل می‌شویم. بنابراین باید برای خود برنامه‌های متنوعی  در نظر داشته باشیم. طرح فاصله گذاری اجتماعی، طرح هوشمندانه‌ای است و مفهوم آن به این شکل است که ضمن رعایت فاصه‌های فیزیکی و عمل به توصیه‌های بهداشتی، می‌توانیم از خانه خارج شویم، بنابراین فعالیت‌های اجتماعی با رعایت فاصله‌گذاری، خود باعث می‌شود که افراد وضعیت بهتری پیدا کنند.

عضو هیات علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به ارائه خدمات روانشناختی آنلاین به دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز، ادامه داد: چنانچه شرایط بازگشایی دانشگاه‌ها فراهم شود، مرکز مشاوره دانشگاه فعال خواهد بود و احتمالا این مرکز باید زمان بیشتری فعالیت کند تا بتواند دانشجویان را به سبک زندگی عادی بازگرداند، زیرا زندگی متفاوت چندماهه می‌تواند بر دانشجو اثرگذار باشد. بنابراین احتمالا دانشگاه این برنامه را مدنظر دارد. به دانشجویان توصیه می‌شود که در این روزها اسیر روزمرگی نشوند که بخشی از این موضوع به عادت‌های فرد مرتبط است.

امیدیان افزود: سعی کنند مانند روزهای عادی به موقع از خواب بیدار شوند و برنامه خواب خود را تنظیم کنند، زیرا خواب طولانی ممکن است باعث شود فرد با خود اینگونه فکر کند که نمی‌تواند برنامه‌های خود را پیش ببرد. اگر دانشجو این روزها را مانند روزهای عادی در نظر گیرد و برنامه‌ریزی کند، احساس بهتری خواهد داشت.

وی گفت: متاسفانه اغلب افراد و دانشجویان این ایام را مانند روزهای تعطیل و جمعه‌ها در نظر می‌گیرند که باید تا دیروقت بخوابند و پس از آن به هر نحوی خود را سرگرم کنند و این سبک تبدیل به یک پروسه سه و دو ماهه شده است. در نتیجه به افراد توصیه می‌شود که روزهای قرنطینه را مانند روزهای تعطیل در نظر نگیرند، بلکه باید مانند روزهای عادی برنامه‌ریزی کنند. اگر دانشجو سبک زندگی بدون برنامه را در پیش گیرد، با افسردگی مواجه خواهد شد.

عضو هیات علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: برخی از افراد ممکن است به نوعی دچار ترس از خارج شدن از خانه و حضور در بیرون شده باشند. برخی طی این دو ماه قوانین را به درستی رعایت کرده‌اند که این موضوع باعث وحشت آن‌ها شده است.

متولیان فرهنگی و روانشناسان بر این عقیده‌اند که کرونا می‌تواند تاثیر منفی بر سبک زندگی دانشجویان داشته باشد؛ بنابراین لازم است دانشگاه‌ها برای حل مشکل ذکر شده از اکنون برنامه‌هایی را به منظور بازگرداندن دانشجو به روال عادی زندگی در دستور کار خود قرار دهند.