مثلث بازارهای رمضان در اهواز

شوشان - قاسم منصور آل‌کثیر : 

در همه بازارها، روزهایی هست که در آن به قول بازاری‌ها، بازار تکان می‌خورد. روزهایی از جمله شب سال نو و روزهای پیش از محرم که در آن مردم برای تهیه نیازهایی که این مناسبت‌ها آنها را خلق کرده، به بازار سرازیر می‌شوند و این تکاپوی اجتماعی باعث برآمدن موج‌های خریدی می‌شود که گاهی بقای بازارها به آنها وابسته است. در اهواز و بسیاری از شهرهای خوزستان هم آن‌چنان که آمارهای خرید مردم نشان می‌دهد، آغاز و پایان ماه رمضان چنین موج خریدی را خلق کرده و روحی تازه در بازار دمیده و آن را تکان می‌دهد. در این میان در اهواز اغلب این موج را سه‌گانه‌ای جذب می‌کند که می‌توان آن را «مثلث بازارهای محوری رمضان» نامید؛ مثلثی که در اهواز گرانیگاه خرید و تردد اغلب مردم می‌شود. یک ضلع این مثلث را «بازار کیان» و «کوی علوی» که به بازار فرحانی معروف است، شکل می‌دهد. 

این ضلع را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین مراکز فروش و دوختِ البسه محلی دانست؛ بازاری که می‌تواند به‌عنوان یکی از بازارهایی با پتانسیلِ گردشگری معرفی شود. ضلع دوم این مثلث را محور ابتدای نادری و بازار عبدالحمید شکل می‌دهد؛ بازاری قدیمی و پرجنب‌و‌جوش که با فروش البسه، عود، بخور و وسایلی که برای رمضان و عید فطر استفاده می‌شود، در طول دهه‌ها نیازهای بسیاری از مردم اهواز و شهرهای اطراف آن را به خریدهای رمضانی تأمین کرده است. ضلع سوم این مثلث نیز بازار اصیل عامری و سوگ العریان است؛ سوقی که از دیرباز به علت مسقف‌نبودن، چنین نامی را برای آن نهادند و در تمام شب‌های اهواز و به‌ویژه در شب‌های رمضان پاتوق علاقه‌مندان به نوشیدن فنجانی قهوه است. در این ضلع‌های سه‌گانه آمیزه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را در کنار فعالیت‌های موسمی خاص ماه رمضان می‌توان دید که گاهی از حدود صرفا اقتصادی بیرون رفته و چیزی شبیه به کارناوالی پیش چشم بیننده می‌گذارد تا حال و هوای رمضان را در کنش و منش مردمان ببیند. افزون بر این، این بازارهای سه‌گانه با بافت منحصر به فردشان مخصوصا در شب‌های پایانی ماه رمضان و اوج‌گرفتن تب خرید عید فطر زمینه‌ای بکر را برای فروش بساطی‌ها مهیا می‌کند؛ یک پدیده‌‌ اجتماعی اقتصادی رو به گسترش که نهاد شهرداری به جای برخورد قهری شکست‌خورده باید آن را به رسمیت بشناسد و در طول موسم خرید رمضان و عید فطر زمینه را برای ساماندهی آن به‌عنوان یک فرصت اقتصادی و یک پدیده جشنواره‌ای و اجتماعی مهیا کند.

این ضلع‌های سه‌گانه و آن حاشیه دستفروش شکل‌گرفته دور آن را می‌توان قلب تپنده نهاد بازار در اهواز و تنفسگاه اقتصادی کارآمدی شمرد که فرصت‌های اقتصادی مناسبی را در اختیار شهر قرار می‌دهد؛ فرصت‌هایی که هم فروشندگان با افزایش مناسبتی حجم خرید از آن سود می‌برند، هم خریداران به دلیل رقابتی‌شدن فروش و کاسته‌شدن قیمت‌ها از آن متنفع می‌شوند و هم زمینه را برای هم‌جوشی اجتماعی و فرهنگی و پویایی شهری فراهم می‌کند.

در این بین بازاریان هم می‌توانند از فرصت رمضان به‌عنوان سکویی برای ایجاد تکانه‌های جدید در فروش سود ببرند و مردم را به بهانه‌های مختلف به بازار بیاورند. قاعده بازارهای جهانی پویا و موفق آن است که مناسبت‌های متفاوت را برجسته کرده و با خلق نیازهای نو و ارائه پاسخ‌های کالایی به آن نیازها پویایی مستمر بازار را تضمین کنند.

آنها با این کار هم از فرهنگ برای تحریک بازار استفاده می‌کنند و هم با برجسته‌‌کردن مناسبت‌های فرهنگی نو پویایی اجتماعی را که لازمه زندگی اجتماعی خلاق است، تضمین می‌کنند. در پهنه اسلامی هم تجربه نشان داده که بازاریان تلاش کرده‌اند از فرصت رمضان سود ببرند. آنان پیش از فرارسیدنِ ماه رمضان مردم را ترغیب به خریدِ تجهیزات رمضانی مانند «فانوس» و دکوری‌های رمضانی می‌کنند. اواسط رمضان نیز با هدف جذب کودکان، خانواده‌ها را برای خریدِ جشنِ «گرگیعان» به بازار می‌کشانند و درنهایت در روزهای پایانی رمضان نیز بازار با تخفیف‌های ویژه همه را به ‌سوی خود می‌کشاند. این همه هم سبب افزایش فروش بازار شده و سود بیشتری نصیب این طبقه از جامعه می‌کند و هم سبب برجسته‌ترشدن آیین‌هایی می‌شود که رمضان را به‌عنوان موسمی خاطره‌ساز در بین نسل‌های نو تعریف کرده و ضامن دوام آیین‌های این ماه مبارک می‌شود.

در اهواز نیز بازاریان و سیستم مدیریت شهری با رویکردِ مدیریتِ تفاوت‌ها می‌توانند برای مخاطبان مختلف، بهانه‌های خرید تعریف کنند و کاری توأمان فرهنگی و اقتصادی و آیینی پیش ببرند. این امر هم آموزش و همراهیِ سازمان‌هایی مثل شهرداری و میراث فرهنگی را می‌طلبد و هم پذیرشِ بازاریان را و البته در این میان مثلث بازارهای رمضانی ظرفیتی غنی برای پیشبرد چنین پروژه‌ای خواهد بود.