دکتر عباس امام / استاد دانشگاه شهید چمران اهواز :
شعار «اقتصاد منهای نفت»، از دوران زمامداری دکتر مصدق شکل گرفت و رواج یافت؛ احتمالا با این رویکرد که عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد.
بعد از انقلاب اسلامی نیز بارها و بارها به شکل های گوناگون بر اهمیت و ضرورت اجرایی کردن این نوع اقتصاد تاکید شده است. اما، واقعیت این است که این شعار از همان ابتدا ، نه شعاری اصیل و ابتکاری ، بلکه شعاری واکنشی و عمدتا احساسی بوده است.
در زمان مصدق که نخستین بار این اصطلاح شنیده و به کار گرفته شد ابتدای به ساکن از دهان مصدق درنیامد، بلکه انگلیس و متحدانش ایران را تحریم نفتی کردند، و آنگاه بود که مصدق به فکر این ابتکار افتاد، هرچند در عمل نیز دچار مشکلات عدیده ای شد، مانند نیاز به فروش اوراق قرضه،تقاضای استقراض خارجی، افزایش مالیات ها و غیره. بعد از انقلاب نیز این رهبران انقلابی نبودند که ابتدای به ساکن سیاست اقتصاد منهای نفت را اعلام نمودند، بلکه به دلیل تحریم نفتی ایران از سوی آمریکا بواسطه گروگانگیری، به صورت واکنشی به این شعار دامن زده شد.
اکنون نیز 43 سال است که متناسب با شرایط روز در ایران، این شعار مطرح می گردد و هربار با رفع نسبی تحریم ها دوباره شیر لوله های نفت برای صادرات تا حداکثر باز می شود.
دولت فعلی رئیسی نیز که شعارش این بوده تا زندگی و اقتصاد کشور را به تحریم ها گره نمی زند، در عمل بیشترین تلاش خود را صرف لغو تحریم ها و بویژه تحریم های نفتی کرده است، در حالیکه شعار اقتصاد «منهای نفت» معنای روشنی دارد!! گروه های همسو با دولت نیز در هفته های اخیر مرتبا از گشایش های صادرات گسترده دوباره نفت سخن می گویند!
این نشانه ها بیانگر آن است که در صورت حصول نهایی توافق احیای برجام، باید بزودی باز هم شاهد بازکردن حداکثری شیرهای نفت کشور و فراموشی و مرگ مقطعی دیگری از شعار اقتصاد منهای نفت بود!! این شعار، نه اصالت دارد و نه مبتتی بر واقعیات!! هیچ گاه، نه اقتصاد «منهای نفت» داشته ایم، و نه در کشور ما با شرایط موجود امکان پذیر است. فقط، ارزش تبلیغاتی داشته و دارد.