نگاهی به نقش کلیدی داروسازان در نظام سلامت و جامعه پزشکی

شوشان ـ دکتر حسین کاملی :


همه ساله پنجم شهریور  مصادف با زاد روز محمد زکریای رازی و برای تقدیر از نقش داروسازان در چرخه سلامت جامعه؛ درتقویم کشور بنام  روز داروساز نامگذاری شده است.فدراسیون بین المللی داروسازی نیز در اواخر سال ۲۰۰۰میلادی ؛ تاریخ ۲۵سپتامبر هر سال را با هدف جلب توجه عموم مردم نسبت به وظیفه سنگین داروسازان؛  بنام روز جهانی داروسازی نامگذاری کرده است.در کشور ما نخستین بار در سال ۱۳۵۵ روز پنجم شهریور بنام روز داروساز تعیین شد .در سال‌های بعد از انقلاب و با تغییر نام جامعه داروسازان به انجمن داروسازان و در مکاتبات با شورای عالی انقلاب فرهنگی ؛ و در سال ۱۳۷۸ نام روز داروساز در تقویم ملی گنجانده شد.
رشته داروسازی یا "دکتری حرفه ای داروسازی" یکی از مهمترین رشته های آکادمیک علوم پزشکی محسوب می شود. اهمیت و جایگاه داروها در درمان بیماری ها به خوبی گویای نقش کلیدی داروسازان در نظام سلامت و جامعه پزشکی می باشد. تشخیص پزشک با تجویز داروی مناسب تکمیل می شود و از آن پس آنچه بیشترین اهمیت را دارد نحوه صحیح مصرف داروست.امروزه بر همگان مسجل شده که حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد علل ناموفق بودن شیوه مداوای یک بیمار ؛ به دارو و کیفیت و نوع دارو و نحوه استفاده از ان مرتبط است .انتخاب دوز مناسب با توجه به ویژگیهای فرد شامل سن، جنس، بیماری های زمینه ای دیگر، توجه به تداخلات دارویی، توجه به گروه های خاص شامل زنان باردار و مادران شیرده، نوزادان، اطفال، سالمندان و بسیاری مسایل ریز و درشت دیگر از جمله مواردی هستند که در تجویز منطقی داروها باید به آنها توجه نمود. رشته داروسازی، داروسازان را به منظور مدیریت دارو و مسایل مرتبط با نحوه بهینه مصرف دارو و آموزش آن به سایر افراد جامعه اعم از متخصصین و افراد غیر متخصص آماده می کند. از طرفی دانشگاه ؛ داروسازان علاقه مند به آموزش ساخت و فرموله کردن فراورده های دارویی را آموزش داده و آنها را به صنایع دارویی وارد می کند. اگر بخواهیم تعریف دقیق و جامعی از رشته داروسازی داشته باشیم بهتر است بگوییم:

دانش ساخت و فرمولاسیون، بسته بندی و توزیع فراورده های دارویی – بهداشتی جهت تضمین ایمنی و سلامت فراورده ها، همچنین نحوه بهینه مصرف داروها و پایش اثرات درمانی با هدف کاهش عوارض جانبی و جلوگیری از بروز تداخلات دارویی در حیطه داروسازی تعریف می شوند. در واقع همانطور که جایگاه پزشک از نظر تشخیص و درمان بیماری خدشه ناپذیر است، جایگاه داروساز نیز در زمینه اطلاعات تخصصی دارویی، چگونگی استفاده موثر داروها، مشاوره دارویی به بیماران و آگاه کردن آنها از عواقب احتمالی مصرف نادرست یا سوء مصرف داروها، کاملا مشهود و غیر قابل انکارست.ناگفته پیداست که صنعت داروسازی علاوه بر اهمیتی که برای سلامت افراد جامعه دارد می تواند نقش موثری در توسعه اقتصادی و روابط بین الملل داشته باشد .اگرچه بدلیل مشکلات اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه در سال‌های اخیر ؛ بازار دارویی ایران سهم زیادی در بازار جهانی دارو ندارد اما پیرو سیاست‌های داخلی ؛ بازار دارویی کشور تا حدود زیادی  توانسته است نیازهای داخلی دارویی را تامین کند .ذکر این نکته ضروری بنظر می رسد که سهم ۷ درصدی بخش سلامت از GDP کل دنیا در شرایطی که ۱۴ درصد آن مرتبط با صنعت داروسازی است نشان دهنده اهمیت استراتژیک این صنعت در دنیاست. نیز براساس مطالعه مرکز آمار ایران بر روی هرم سنی ؛ جمعیت ایران در سال ۱۴۳۵ بین ۹۵ تا ۱۱۰ میلیون نفر تخمین زده می شود که با فرض نرخ باروری ۱/۵ تا ۲/۱؛؛  جمعیت میانسال و سالمند کشور با شیب تند تری رو به افزایش است که با توجه به حذف ارز ترجیحی و چشم انداز هرم سنی جمعیت ایران؛ چشم انداز صنعت دارویی کشور رو به رشد خواهد بود.در حال حاضر ۱۱۴ کارخانه تولید کننده داروهای انسانی؛ ۴۳ کارخانه تولید کننده مواد اولیه و ۸۰ شرکت  وارداتی ثبت شده است.در این میان ۶۰ شرکت پخش سراسری دارو و ۱۸۰ شرکت پخش استانی و بیش از ۱۵ هزار داروخانه در ایران وجود دارد .باید توجه کرد که در حال حاضر سه نهاد ستاد اجرایی فرمان امام( از طریق گروه برکت) و سازمان تامین اجتماعی ( از طریق گروه تیپیکو) و بانک ملی (از طریق گروه شفا و سرمایه گذاری ملی)؛ سهم عمده صنعت داروسازی کشور را در اختیار دارند که حدود ۶۶ درصد صنعت دارویی است.

 بایستی توجه کرد که جامعه داروسازی علیرغم ظرفیت‌های فوق العاده در چرخه سلامت کشور ؛ اما دارای چالش‌های ویژه در این حوزه است .از جمله این چالش‌ها خیل داروسازان فارغ التحصیل داخل و خارج کشور است که لزوم سیاستگزاری دست اندرکاران جهت اشتغال و استفاده بهینه از این ظرفیت در بخش‌های مختلف صنعت ؛ آموزش و بازار دارویی؛ بیش از پیش  احساس می شود.