از جنگل‌کاری تا جنگل‌داری

(قسمت اول)
 
دولت می‌خواهد ۲۹۰۰۰۰ هکتار از اراضی مستعد کاشت آکالیپتوس استان خوزستان را بر اساس پژوهشی که در سال ۱۳۹۹ با عنوان «تعیین اراضی مستعد زراعت چوب آکالیپتوس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی» که توسط موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام گرفته[۱] را طی چهار سال از ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۵ به اشخاص حقیقی و حقوقی متقاضی واگذار نماید تا زیر کشت آکالیپتوس ببرند.
این اراضی عموماً شامل بیشه‌زارهای زوال یافته حاشیه کانال‌های اراضی جهاد نصر، اراضی جهاد نصر، شنزارهای خالی، شنزارهای نهال‌کاری شده و زمین‌های خالی کنار منابع آبی می‌شود و بین ۳۰ شهرستان در سراسر استان خوزستان پراکنده است.
 بنابراین؛ منظور آن دسته از اراضی که در حال حاضر زیر کشت انواع محصولات کشاورزی و آبزیان هست را شامل نمی‌شود و جای نگرانی از فشار به زنجیره امنیت غذایی نیست. لذا این طرح، مزاحم یا رقیب اراضی سایر محصولات کشاورزی، دام‌پروری و آبزیان نیست؛ بلکه ارزش‌افزوده‌ای است که منافع آن، هم برای زارعان آکالیپتوس و هم برای کارخانه‌های چوب نئوپان، مبلمان و کاغذ و نیز از برگ آکالیپتوس به‌عنوان صنایع جانبی برای کارخانه‌های تولید اسانس آکالیپتوس که مصارف دارویی دارد، بهره‌مند خواهند شد؛ در این صورت زنجیره ارزش ایجاد خواهد شد و جای شکرش باقی است.در طرح تحقیقات فوق‌الذکر شاخص‌های اصلی مؤثر در شناسایی اراضی مستعد زراعت چوب آکالیپتوس در استان خوزستان شامل خاکشناسی، منابع آبی در دسترس، اقلیمی و کاربری اراضی مصداقی بوده و مجموعاً ۲۲ زیر شاخص موردبررسی و مطالعه قرارگرفته است؛ بنابراین طرح کاشت ۲۹۰۰۰۰ هکتار از اراضی ملی یا مستعد کاشت آکالیپتوس در استان خوزستان مبتنی بر یک مطالعه علمی صورت گرفته است. گرچه تناقض‌هایی بین سخنان مسئولان منابع طبیعی در همایش ملی زراعت چوب با این طرح به‌ویژه درباره‌ی تأمین آب این سطح وسیع از کاشت آکالیپتوس وجود دارد که این‌ها می‌گویند از آب خاکستری یا غیرمتعارف نظیر آب زهکشی‌های کشاورزی و به‌صورت قطره‌ای استفاده می‌کنند؛ اما در طرح خانم سعیده اسکندری و همکارانش صفحه ۲۰ تا ۲۱ روی رودخانه‌های کم‌رمق کارون، کرخه، زهره، جراحی، دز و کوپال و زیرشاخه‌های آن‌ها حساب بازکرده و نیاز سالانه را ۱۰۰ میلیون مترمکعب محاسبه کرده است که قطعاً با واکنش منفی سازمان آب و برق خوزستان مواجه خواهد شد.
*برای اینکه بزرگی این طرح که قرار است تا سال ۱۴۰۵ یعنی تا سه سال آینده ۲۹۰۰۰۰ هکتار از اراضی غیر کشاورزی را به زیر کشت آکالیپتوس ببرد، به شما نشان دهم یادآور می‌شوم کل مساحت اراضی جنگلی و بیشه‌زارهای استان خوزستان در حدود ۸۹۰۰۰۰ هکتار برآورد شده است[۲] یعنی این طرح به‌تنهایی معادل ۳۳ درصد کل اراضی جنگلی و مراتع و بیشه‌زارهای استان خوزستان خواهد بود.
آیا دولت می‌تواند این سنگ بزرگ را در خوزستان بردارد؟ نه اینکه دولت جنگل‌کاری بکند! همین‌که بخش خصوصی را پای‌کار بیاورد! همین‌که خاک و آب و تضمین خرید چوب را برای سرمایه‌گذار فراهم کند! آیا این توان در دولت آن‌هم در استان خوزستان هست؟
شما کافی است نگاه کنید چه بلایی سر عرصه‌های جنگلی دست کاشت و درختکاری مالچ پاشیده شنزارهای تثبیت‌شده غیزانیه، الباجی اهواز، منطقه خسرج حمیدیه، ملحه شوش، مارون بهبهان، بلوط کاری شهرستان‌های شمالی و شرق استان، درختان حاشیه‌ی جاده‌ها، جنگل زویرچری و فلیحی ملاثانی و عرصه‌های تثبیت شن اهواز، حمیدیه و شوش آمده است. جنگل‌هایی که منابع ملی و بودجه‌های زیادی صرف آن‌ها شد و بدون محافظت رها گردید تا تبدیل به زغال شوند. جنگل‌داری مهم‌تر از جنگل‌کاری است و دولت باید بتواند این ظرفیت را در مردم ایجاد کند.
من به‌عنوان دانشجوی جامعه‌شناسی به‌دوراز خوش‌بینی و بدبینی برمدار واقع‌بینی این طرح را مورد پرسش و نقد قرار خواهم داد. با این امید که عاقبت این طرح بزرگ که در کمتر از چهار سال قرار است اجرایی شود، مشمول این بیت مولانا قرار بگیرد:
تراش چوب نه بهر هلاکت چوبست / برای مصلحتی راست در دل نجار[۳]
 

پانوشت:
[۱] - اسکندری، سعیده؛ محسن کلاگری و محمد جمشیدی (۱۴۰۰)، تعیین اراضی مستعد زراعت چوب با استفاده از اکالیپتوس در استان خوزستان، نشریه فنی راهنمای شناسایی اراضی مناسب برای زراعت چوب اکالیپتوس در جنوب ایران؛ تهران: موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، اداره ترویج و انتقال‌یافته‌های تحقیقاتی.
[۲] - موسویان، سید جمال و همکاران (۱۴۰۲)، پروپوزال اجرای طرح توسعه زراعت چوب در استان خوزستان، راهکاری برای حفاظت از منابع طبیعی و تأمین نیازهای چوبی کشور، اهواز: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان.
[۳] - مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۱۳۹، بیت هشتم.