از مثبت اندیشی تا نقد منصفانه

شوشان ـ شهاب زمانی :

هرچند تئوری ها و عناوین ذهنیت ساز، پس از وقوع حادثه یا رخدادی اجتماعی یا غیر، در ذهن آدمی متبلور می شود،  با این حال، کلی بودن برخی از آنها، بدون نشانه رفتن بسوی کسی، چیزی یا نگرشی، گاهی می تواند جامع نگری  را بهتر از یکسو نگری، به تصویر بکشد و از افتادن در وادی صفر و صد، اجتناب شود.

توجه به « نیمه پر» یا «نیمه خالی» لیوان، یک  مثال قدیمی، در مورد دیدگاه مثبت یا منفی ما نسبت به خود، دیگران و یا آینده  است ؛ هرچند داشتن دیدگاه مثبت تر و نگاه به جنبه های روشن زندگی، برای سلامت روان مفید است و به احساسات مثبت و نتایج مطلوب منجر می شود، با این حال، نباید در این مسیر، دچار افراط شد، بلکه  داشتن حد اعتدال، به نتایج  مفیدتری برای فرد  و جامعه منجر خواهد شد.

مثبت اندیشی به این معنا نیست که در رویا بسر برده،  واقعیات  و مسائل ناخوشایند و کاستی های موجود را نادیده گرفت؛  بلکه مثبت اندیشی به این معناست که، می توانیم به چیزهای ناخوشایند، به شکل مثبت تری نگاه کنیم، نه اینکه وجود آنها را انکار کرد؛ مثبت اندیش فرض می کند که بهترین اتفاق خواهد افتاد، نه بدترین؛ یا شرایط با وجود کاستی های موجود(بدون نفی آنها)، رو به بهبود است و نه بدتر شدن!»
 
بدون شک،  مثبت نگری و توجه به تلاش دیگران، به همان اندازه در ایجاد «حال خوب» موثر است، که «کم کاری» در ایجاد حس بدبینی به عملکرد ها!؛ «افراط و تفریط» در هر قضاوت و تحلیلی، بدون رعایت حد میانه، خود عوارض مخربی را برای فرد  و هر جامعه ای در پی  خواهد  داشت، آنگونه که «سیاه نمایی» عده ای یا «سفید نمایی» عده ای دیگر، اولی در نادیده گرفتن «تلاش های» صورت گرفته  و دومی در «نادیده گرفتن» کم کاری های صورت گرفته!

لذا «نقد»( نه انتقاد صرف)، مسیر متعادل تری از سوی نخبگان جامعه، با توجه همزمان به  نیمه پر و خالی لیوان ذهنیت  نسبت به دیگران است، که منصفانه به آن نظر و  برای بهبود عملکرد یک فرد، سازمان، دستگاه و یا هر سیستمی را توصیف می کند. نقد  یعنی در نظر گرفتن همه جوانب مثبت و منفی،  نقاط قوت و ضعف، جدیت ها و سهل انگاری ها، پیشرفت ها و پسرفت ها و مواردی از این قبیل،  که هم موجب دلگرمی  دیگران برای عملکرد بهتر می شود و هم نقاط ضعف بازگو شده، در مسیر اصلاح قرار خواهند گرفت.

شاید، یکی از مشکلات هر جامعه ای،  دغدغه مند نبودن «برخی» از پرسنل، مدیران و یا واحدهای نظارتی سازمان ها و دستگاههاست؛  یعنی عدم حس مسئولیت، نسبت به وظایفی که بر عهده  آنها قرار دارد و از بابت آنها،  از بیت المال ارتزاق می کنند،  ولی به دلیل عدم نظارت کافی و موثر ، گذر زمان و حواشی مسئولیت خود  را، به انجام وظایف خود ترجیح می دهند؛ چنین کسانی، عملکرد  مناسب یک دستگاه، سازمان  و دیگران  در آن حوزه را، زیر سوال برده و تحت شعاع  قرار خواهند داد؛ در این حالت و به مرور زمان،«حجم نیمه خالی لیوان انگاره های ذهنی بیننده را، کم کم افزایش داده و مقدار پر آن ، دیگر اثربخش نخواهد بود.»

 زمانی شهروندان، نیمه پر لیوان را مد نظر می گیرند، که  مدیران، پرسنل و واحدهای های نظارتی در دستگاههای مختلف، به وظایف خود،  بخوبی عمل کنند و علاوه بر پاسخگویی، آثار عملکرد مفیدشان توسط شهروندان،  قابل رویت و سطح رضایت آنها را افزایش دهند،  آنگونه که ، حجم «قسمت خالی لیوان» به حداقل خود رسیده  و یا دیگر در ضمیر ناخودآگاه آنها،  وجود خارجی نداشته باشد.

لذا بهتر آن است که در هر حوزه و یا نسبت به هر فرد یا سازمانی، به منظور افزایش کارایی  و کاهش نارسایی ها، هم به «نیمه پر» و هم  به «نیمه خالی» لیوان ذهنی خود از عملکرد و یا اتمسفر وجودی آنها (در صورت وجود چنین تناسبی) توجه شود و  نقدی منصفانه، ناشی از عقلانیت ارزشی داشت، تا از «سیاه نمایی» یا «سفیدنمایی» مطلق، که نوعی ترفند عوام فریبانه با تبعات زیانبار فردی و اجتماعی است،  به دور بود.