شوشان ـ شهرام گراوندی :
دو صحنه در این یکی دو روز، بیش از هر چیز دیگری ذهن مرا به خود مشغول کرده است. یکی کلیپی که گواه آن است برخی از این زندانی هایی که از زندان های مخوف بشار اسد آزاد شده اند هنوز خبر ندارند که حافظ اسد (پدر بشار اسد) مُرده است! شهروندی لبنانی که از زندان حماه آزاد شده است، می گوید در سال ۱۹۸۵ در ایست بازرسی بارباره ربوده شده و به سوریه تحویل داده شده است. او در حدود ۱۷ سالگی دستگیر شد، او اکنون حدود ۵۶ سال دارد! او در یک جهان فراموش شده و متوقف مانده در نقطه ی صفر 17 سالگی اش گیر کرده و روانش و حافظه اش و هوشش با 7 دسامبر و 8 دسامبر 2024 تطبیق پیدا نمی کند!
تصویر دوم، مربوط است به سال 2008 و نشست سران عرب در دمشق. قذافی بذله گو که تا واپسین روزهای عمر، کلام شوخش را از دست نداده بود، رو به سران کشورهای عرب با اشاره به اعدام صدام میگوید: "نوبت همه ی شما میرسد و سراغ تک تک تان میآیند". اما واکنش اسد و مبارک دیدنی است. هر دو میخندند و حرف قذافی را یک شوخی مرسوم دیگر از ناحیه ی وی تلقی می کنند!
طولی نکشید که همراه با مبارک و قذافی، عده ی دیگری از حاکمان مادام العمر جهان عرب، یکی یکی مثل مهره های شطرنج فرو ریختند. در عربستان، مرکز جهان اسلام، انقلابی دیگرگونه رخ داد و قدرت گرفتن محمد بن سلمان، که با حرکت شنیع مثله کردن جمال قاشقچی شهرت یافت؛ درهای عربستان را مثل چهارطاقی در بادها به روی همه چیز گشود! همه چیز! همه چیز! همه چیز!
در یک سال گذشته، سیر تحول و زیر و رو شدن بنیان های خاورمیانه فزونی گرفت.
بشار اسد اما تا سه روز پیش هرگز گمان نمی کرد سه روز دیگر، هیچکس از سرنوشت زنده یا مرده اش بی خبر بماند و حکومت 50 ساله ی پدر و پسر به پایان برسد!
گروه تحریر شام را بیشتر بشناسیم
تحریر الشام گروهی اسلامگرا و سنی است که در جنگ داخلی سوریه نقشی پررنگ ایفا کرده است. این گروه در سال 2017 از ادغام چندین گروه شورشی مانند جبهة فتح الشام (شاخه سابق القاعده در سوریه)، احرار الشام، و چند گروه کوچک دیگر تشکیل شد. رهبری اولیه این گروه را ابو جابر شیخ، از فرماندهان برجسته اسلامگرا، بر عهده داشت. رهبری که امروزه به دست فردی به نام جولانی افتاده است. جولانی با عنوان دقیق ابومحمد الجولانی (ابوبکر محمد الجولانی) پیش از این عضو فعال القاعده بود که مدتی است با تغییر رویکرد، از این گروه جدا شده و رفتار ملایم تری در پیش گرفته است.
هدف اصلی تحریر الشام ایجاد حکومتی اسلامی و سرنگونی رژیم بعثی بشار اسد بود. این گروه با نام "آزادیبخشی برای شام" خود را معرفی کرد و خواستار اتحاد سایر گروههای شورشی تحت یک فرماندهی اسلامی شد.
تحریر الشام در مناطق شمال غربی سوریه، بهویژه استان ادلب، نفوذ گستردهای داشت و موفق به ایجاد نوعی مدیریت شبهدولتی در این منطقه شد. این گروه برای کسب حداقلی از اعتبار، علاوه بر درگیریهای نظامی، به مدیریت خدمات اجتماعی و تعامل با سازمانهای بشردوستانه نیز پرداخت. با این حال، اختلافات داخلی و جدایی برخی گروهها، مانند انصارالدین و نورالدین زنگی، باعث تضعیف اتحاد اولیه این گروه شد.
از سوی دیگر، تحریر الشام به دلیل سابقهاش بهعنوان شاخهای از القاعده و اقدامات خشونتآمیزش توسط بسیاری از کشورها بهعنوان گروهی تروریستی شناخته میشود. با این حال، در سالهای اخیر تلاش کرده است تا چهرهای معتدلتر از خود نشان دهد و حمایت مردمی در مناطق تحت کنترل خود را جلب کند.
پیامدهای منطقهای سقوط بشار اسد
سقوط بشار اسد و دولت سوریه پیامدهای گستردهای برای سیاست خاورمیانه، امنیت بینالمللی، و توازن قدرت جهانی خواهد داشت. این مساله، هم فرصتها و هم چالشهای بزرگی را برای بازیگران منطقهای و بینالمللی به همراه دارد.
1. خلأ قدرت و بیثباتی: سقوط بشار اسد به احتمال بسیار منجر به ایجاد خلأ قدرت در سوریه خواهد شد. این وضعیت میتواند باعث تشدید درگیریهای فرقهای و قومی میان گروههای رقیب شود و کشورهای همسایه مانند عراق، لبنان، و اردن را تحت تأثیر قرار دهد. این خلأ قدرت ممکن است به نفع گروههای شبهنظامی مانند داعش یا القاعده باشد که برای تسلط بر بخشهایی از سوریه رقابت میکنند.
2. تغییرات ژئوپلیتیکی: از دست دادن متحد استراتژیک ایران و روسیه در سوریه میتواند نظم ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد. برای ایران، سوریه پل ارتباطی با حزبالله لبنان و ابزاری برای نفوذ در مدیترانه شرقی بود. برای روسیه، سوریه یک پایگاه مهم نظامی و سیاسی در خاورمیانه بود که به آن اجازه می داد نفوذ خود را گسترش دهد.
پیامدهای بینالمللی
1. بحران انسانی و مهاجرت: اگرچه در برخی رسانه ها، تصاویری منتشر شده که عده ای سوری های مهاجر در اروپا یا ترکیه اعلام آمادگی کرده اند که به سوریه برگردند، ولی سقوط دولت سوریه میتواند موج جدیدی از پناهجویان را به اروپا و دیگر مناطق روانه کند. کشورهای اروپایی که پیشتر با بحران مهاجرت درگیر بودند، ممکن است با فشارهای بیشتری روبهرو شوند.
2. امنیت جهانی: دولت اسد به عنوان یک نیروی ثباتبخش در برابر گروههای جهادی عمل می کرد. سقوط حکومت بشار اسد ممکن است تهدیدهای تروریستی جهانی را افزایش دهد و مناطق جدیدی برای فعالیت گروههای افراطگرا ایجاد کند.
واقعیت این است که هنوز برای هرگونه داوری یا پیش بینی زود است و مه چیز در هاله ای از ابهام قرار دارد. بازیگران جهانی و منطقهای از یک سو گیج شده اند و از سوی دیگر، برای مدیریت این وضعیت باید رویکردهای دیپلماتیک چندجانبه را تقویت کنند. تلاش برای راهحلهای سیاسی جامع، شامل مذاکرات بینالمللی و منطقهای، و کاهش درگیریهای داخلی سوریه میتواند از فروپاشی کامل این کشور جلوگیری کند و و چه بسا منجر به تشکیل یک دولت فراگیر و دموکراتیک شود.