ریشترهای مرگ!

ما که در طبقه پنجم یک ساختمان پنج واحده زندگی می‌کنیم؛ لرزش زمین و ساختمان را بیشتر احساس کردیم. من در حال نوشتن نقدی از منظر جامعه‌شناسی بر حاشیه کتابِ در آستانه انتشارِ تفسیر قرآنِ آیت‌الله شیخ عباس کعبی بودم که تکان‌های میز و لپ‌تاپ و به هم خوردن لوستر پذیرایی، مرا میخکوب کرد. تکان‌ها، شدیدتر از زمین‌لرزه روز جمعه گذشته بود. نفس‌هایم به شماره افتاد. به آیه‌الکرسی پناه بردم. ثانیه‌ها طولانی شدند! همسرم بیدار شد.
حضرت امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ»[۱] هر نَفَس ما گامی به سمت مرگ است. ما با هر نَفَسی که غیرارادی برای ادامه حیاتمان می‌زنیم، اتفاقاً به سمت مرگ نیز یک گام خود را می‌رانیم. پس نَفْسِ زیستنِ ما مرگ ماست!
گرچه نفس‌های غیرارادی ما، در زندگی روزمره که نه قابل‌شمارش و نه قابل‌اعتناست؛ اما نفس‌هایمان در میان ریشترهای مرگ قابل‌شمارش است.
پس ترا هرلحظه مرگ و رجعتی است / مصطفی فرمود دنیا ساعتی است[۲]
خبر تکانش اهواز را به همراه دعایی از حضرت امام صادق علیه‌السلام در گروه‌های واتساپی و فهرست انتشار خودم، ارسال کردم. شاید جزء اولین پیام‌ها درباره این زمین‌لرزه بود.
بعد از دقایقی پس‌لرزه‌ی دیگری اهواز را تکان داد. امیرعلی، نوه عزیزمان که مهمان ما و در خواب نازش بود را در پتویی پیچانده و بغل کردم و به همسرم گفتم: برویم بیرون! به کجا؟ از آسانسور یا از راه پله های ساختمان؟ آتش‌نشانان می‌گویند امن‌ترین قسمت ساختمان در هنگام زلزله، راه پله ها هستند‌؛ بدین دلیل که میان ستون‌ها قرارگرفته‌اند.
تصمیم گرفتم که اگر پس‌لرزه‌ای شدیدتر آمد و ساختمان را فرو انداخت؛ چون سقفی شوم که عزیزانم را زیر خود حفظ کنم. این فرجام عشق است!
اما نمی‌دانم چرا از آسانسور پایین رفتیم. ماشین را روشن کرده و بی‌هدف و به‌دوراز ساختمان‌های بلندمرتبه در اهواز دور زدیم. بنزین زدیم. باد چرخ‌ها را تنظیم کردیم. حلیم و نان خریدیم و انگارنه‌انگار آیه ۱۲ سوره یونس که سه روز پیش سرور عزیزمان سردار عبدالرضا دسومی در پیام‌های قرآنی صبحگاهی‌اش برای من فرستاده بود؛ را تلاوت کرده بودم و در این آیه فرورفتم:
وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَىٰ ضُرٍّ مَسَّهُ ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ.
هنگامی‌که به انسان زیان (و ناراحتی) رسد، ما را (درهرحال:) درحالی‌که به پهلو خوابیده، یا نشسته، یا ایستاده است، می‌خواند؛ امّا هنگامی‌که ناراحتی را از او برطرف ساختیم، چنان می‌رود که گویی هرگز ما را برای حل مشکلی که به او رسیده بود، نخوانده است! این‌گونه برای اسراف‌کاران، اعمالشان زینت داده شده است (که زشتی این عمل را درک نمی‌کنند)![۳]
یا شاید به همان دلیلی که خانم انا گاوالدا نویسنده معاصر ادبیات فرانسه، نوشته بود: «زندگی حتی وقتی انکارش می‌کنی، حتی وقتی نادیده‌اش می‌گیری، حتی وقتی نمی‌خواهی‌اش از تو قوی‌تر است. از هر چیز دیگر قوی‌تر است. آدم‌هایی که از بازداشتگاه‌های اجباری برگشته‌اند، دوباره زادوولد کردند. مردان و زنانی که مرگ نزدیکانشان و سوخته شدن خانه‌هایشان را دیده بودند، دوباره به دنبال اتوبوس‌ها دویدند، به ‌پیش‌بینی هواشناسی با دقت گوش کردند و دخترهایشان را شوهر دادند. باورکردنی نیست، اما همین‌گونه است. زندگی از هر چیز دیگر قوی‌تر است.»[۴]
 بررسی آماری زلزله‌های رخ‌داده، به‌ویژه در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که ایران ازجمله مهم‌ترین کشورهای زلزله‌خیز جهان محسوب می‌شود و بارها شاهد حوادث دل‌خراشی نظیر زلزله طبس، رودبار و منجیل، قزوین، قائنات، بم و بروات، زرند، دورود، بروجرد، زرقان و هریس بوده‌ایم. همچنین با قرارگیری ایران در کمربند زلزله آلپ – هیمالیا، کشور ایران طی قرون گذشته، تعداد ۱۳۰ زلزله به بزرگی هفت و نیم یا بیشتر را تجربه کرده است. بدون شک این‌گونه زلزله‌ها آخرین زلزله‌هایی نیست که در ایران اتفاق می‌افتد و منجر به بحران‌های ملی می‌شود.[۵]
همچنین بر اساس گزارش برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۴ میلادی، ایران جزء یکی از ۱۵ کشور سانحه‌خیز دنیا محسوب می‌شود که بیشترین تلفات را در هنگام وقوع زلزله متحمل شده است.[۶]
آمار زلزله‌های کشور نشان می‌دهد که از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۹۰ مجموعاً ۱۲ رخداد زلزله قوی در استان خوزستان ثبت‌شده است. شدیدترین آن‌ها با ۶.۳ ریشتر در سال ۱۹۷۹ در شهرستان‌های ایذه و مسجدسلیمان به وقوع پیوست. در جریان این زلزله شدید ۷۶ نفر کشته و تعداد زیادی مجروح شده‌اند.[۷] استاندار موالی زاده در اقدامی تحسین‌برانگیز ترجیح داد در میان مردم نجیب و شریف گلگیر مسجدسلیمان بماند و از نزدیک امدادرسانی به این عزیزان را نظارت کند و حتی برخی از مصدومان را شخصاً ویزیت کند. دیشب در تماسی که با ایشان داشتم، گفتند این زلزله بیش از ۵۰ مجروح داشت که خوشبختانه سرپایی مداوا شدند و برای خرابی‌ها برنامه‌ای دارند. من امیدوارم در این هوای زمستانی این هم‌وطنان و هم استانی‌های عزیزمان آرامش پیدا کنند؛ اما علیرغم تحسین این حرکت استاندار در فضای رسانه‌ای و مجازی استان، برخی از افراد که همه‌چیز را از عینک سیاست می‌بینند، این اقدام ارزشمند استاندار متخلق را به سخره گرفتند.
ما نیاز به همدلی داریم. ما نیاز به مشارکت مسئولانه داریم. زلزله در استان خوزستان می‌تواند تخریب‌های غیرقابل جبرانی را به انسان‌ها و زیرساخت‌های استان و کشور وارد کند.
در استان خوزستان ۸۱۶۷ مگاوات ظرفیت منصوبه نیروگاه برق‌آبی که معادل ۶۷ درصد کل تولید برق‌آبی کشور است بر روی سدهای این استان نصب‌شده‌اند. اگر تاب‌آوری سدها در برابر زلزله کاهش پیدا کند؛ چه فاجعه عظیمی در استان خوزستان و کشور رخ خواهد داد؟ موضوع دیگر، شریان‌های گازی در استان خوزستان است. ضرورت تدوین تاکتیک‌ها و استراتژی‌های قابل‌اطمینانی توسط مدیریت بحران استان بر شریان‌های گازی بسیار مهم است. متأسفانه پژوهش‌های کمی در خصوص آثار زلزله در استان خوزستان شده است. به‌عنوان‌مثال در جستجویی که امروز در پایگاه علمی ایران انجام داده‌ام، تعداد پایان‌نامه‌هایی که به این موضوع‌ها پرداخته است، بسیار کم هستند.
در پایان این گزارش پیشنهاد می‌دهم:
۱- ایستگاه‌های لرزه‌نگاری رقمی و جدید (غیر آنالوگ) در مناطق مختلف استان به‌ویژه در مناطق نفت‌خیز، گازخیز و سدهای استان خوزستان و مراکز جمعیتی ایجاد گردد. ايستگاه‌هاي لرزه‌نگاري اين شبكه‌ها مجهز به لرزه‌نگارهاي كوتاه دوره، باند متوسط، باند پهن و باند بسيار پهن سه مؤلفه‌اي باشند.
۲- با توجه به فعالیت رشته‌ی جغرافیا در دانشگاه چمران از هیئت‌علمی گروه جغرافیا و نیز دانشجویان مقطع دکترای این گروه در انجام پژوهش‌های کاربردی بهره گرفته شود.
۳- در خصوص مقررات ساختمان خصوصاً در شهرهای بزرگ نظارت و سختگیری بیشتری اعمال شود.
از خدای بزرگ سلامت، آسایش و سعادت مردم عزیزمان را خواهانم.
 

پانوشت:
[۱] - نهج‌البلاغه، نسخه‌ی صبحی صالح، حکمت ۷۴.
[۲] - مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت ۱۱۴۵.
[۳] - ترجمه از آیت‌الله مکارم شیرازی.
[۴] - گاوالدا، آنا (۱۳۹۵)، من او را دوست داشتم، مترجم: الهام دارچینیان، تهران: نشر قطره.
[۵] - عبدالخانی، زهرا؛ سید علی المدرسی و حسین اقدر (۱۳۹۳)، تحلیل آماری فضایی زمین‌لرزه‌های استان خوزستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، همایش ملی کاربرد مدل پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش‌ازدور GIS) در آمایش سرزمین، یزد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، شهرداری یزد.
[۶] - مولایی، همایون و منوچهر امامقلی بابادی (۱۴۰۲)، تحلیل فضایی مدیریت بحران زلزله، مطالعه موردی: استان خوزستان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و سوم، شماره ۷۰، ص ۲۲۰.
[۷] - عبدالخانی و همکاران، همان.