صبح روز انفجار سهمگین در بندر شهید رجایی، بزرگترین دروازه صادرات و واردات ایران، ضربهای مهلک به شریان حیاتی اقتصاد کشور وارد کرد؛ فاجعهای که هنوز ابعاد کامل آن مشخص نشده، اما آثار مخرب آن از همین امروز بر بازارها و صنعت احساس میشود.
شوشان ـ مجید کلاهکج :
صبح روز انفجار سهمگین در بندر شهید رجایی، بزرگترین دروازه صادرات و واردات ایران، ضربهای مهلک به شریان حیاتی اقتصاد کشور وارد کرد؛ فاجعهای که هنوز ابعاد کامل آن مشخص نشده، اما آثار مخرب آن از همین امروز بر بازارها و صنعت احساس میشود.
یک فاجعهی بیسابقه؛از شعلههای آتش تا انفجار دومینووار
بنا بر گزارش منابع رسمی، حوالی ساعت ۹:۴۵ صبح، انفجار نخست در یکی از انبارهای کالاهای خطرناک رخ داد. لحظاتی بعد، انفجارهای دوم و سوم در زنجیرهای از مخازن مواد شیمیایی ادامه یافت.دودهای سیاه به آسمان بندرعباس پیچید و آتش، هزاران مترمربع از تاسیسات حیاتی بندر را بلعید.
تخمینهای اولیه حاکی است که دستکم ۴۵ درصد ظرفیت عملیاتی بندر شهید رجایی آسیب جدی دیده است. خسارات به زیرساختها، تجهیزات تخلیه و بارگیری، خطوط ارتباطی و کالاهای انبار شده، میلیاردها دلار برآورد شده و هنوز ادامه دارد.
بندر شهید رجایی؛ قلب تپنده تجارت ایران
بندر شهید رجایی با سهمی بیش از ۵۵ درصد از صادرات غیرنفتی و ۷۰ درصد از واردات کشور، به عنوان مهمترین قطب اقتصادی جنوب ایران شناخته میشود. این بندر سالانه پذیرای بیش از ۸۵ میلیون تن کالا و حدود ۳ میلیون کانتینر بوده است.
در مقایسه جهانی، شهید رجایی در رتبهای میانه بین بنادر بینالمللی قرار داشت اما برای اقتصاد ایران، جایگاهی استراتژیک و حیاتی دارد؛ از صنایع غذایی گرفته تا مواد اولیه کارخانهها، همه و همه از این بندر عبور میکردند.
روایت انسانهایی که سوختند و ساختند
در دل این حادثه، داستانهایی از فداکاری و تلخی شکل گرفت.
حسین، کارگر ۳۴ ساله تخلیه بار، که خود را از میان شعلههای مهیب بیرون کشید، در مصاحبهای کوتاه گفت:
«من فقط صدای انفجار رو شنیدم. هرچی دویدم فایده نداشت. دیدم رفیقام دارن میسوزن... هیچکس نمیتونست کاری کنه.» در بیمارستان خلیج فارس بندرعباس، دهها مصدوم سوختگی تحت درمان قرار دارند؛ مردان و زنانی که ستون فقرات زنده ماندن این بندر بودند.
ابعاد اقتصادی فاجعه؛ شوک به بازار و تولید
با توقف فعالیتهای اصلی بندر، صفهای طولانی کامیونها در جادههای اطراف بندر دیده میشود. بسیاری از واردکنندگان کالاهای اساسی اعلام کردهاند که بارهایشان یا سوخته یا در گمرکها متوقف شده است.
شاخص بورس تهران در ساعات ابتدایی ۷ اردیبهشت، با افتی حدود ۲.۵ درصدی مواجه شد؛ بازاری که در ماههای اخیر، امیدوار به رشد اقتصادی آرامی بود.
کارشناسان هشدار دادهاند که قیمت کالاهای وارداتی به ویژه قطعات صنعتی، تجهیزات پزشکی، و مواد غذایی طی روزهای آینده افزایش چشمگیری خواهد یافت.
برخی برآوردها نشان میدهد که تنها تا پایان بهار، این حادثه میتواند بیش از ۱۵ میلیارد دلار خسارت مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد ایران وارد کند.
آیا جایگزینی وجود دارد؟
بندرهای دیگر نظیر بندر امام خمینی، بوشهر و چابهار تلاش کردهاند بخشی از بار تخلیه و بارگیری را به دوش بکشند؛ اما واقعیت این است که هیچ بندری در کوتاهمدت قادر به جایگزینی کامل ظرفیت شهید رجایی نیست.
همچنین راهکارهایی چون فعالسازی مسیرهای زمینی یا افزایش استفاده از خطوط ریلی جنوب کشور مطرح شده، اما این راهکارها زمانبر و پرهزینهاند.
چه کسی مقصر است؟
در حالی که ستاد بحران بندر شهید رجایی از تشکیل کمیتههای فنی برای بررسی علت حادثه خبر داده، برخی منابع غیررسمی از ضعف نظارت در نگهداری مواد خطرناک و قصور مدیریتی خبر میدهند.واکنشها در شبکههای اجتماعی نیز تند بوده است؛ بسیاری از کاربران خواستار استعفای فوری مدیران مرتبط و بازنگری کامل در استانداردهای ایمنی بنادر کشور شدهاند.
تجربهی جهانی: درسی که باید بگیریم
در سال ۲۰۱۵، انفجار مهیب در بندر تیانجین چین، باعث شد که دولت چین بازنگری گستردهای در مقررات انبارش کالاهای خطرناک انجام دهد.
آیا ما هم از این فاجعه به عنوان نقطهی عطفی برای اصلاح ساختار بنادر خود استفاده خواهیم کرد؟
چشمانداز آینده: بازسازی یا بحران ممتد؟
مقامات دولتی وعده دادهاند که بازسازی بندر شهید رجایی را در سریعترین زمان ممکن آغاز کنند.
با این حال، کارشناسان هشدار میدهند که بازگشت کامل به ظرفیت قبل از حادثه ممکن است بیش از دو سال زمان ببرد. در این میان، اقتصاد ایران که همین حالا زیر فشار تحریمها، تورم و بحرانهای مالی قرار دارد، حالا زخمی عمیقتر برداشته است.
سخن پایانی: در آستانه انتخابی سرنوشتساز انفجار بندر شهید رجایی، فقط یک حادثه صنعتی نبود؛ زنگ خطری بود برای بازنگری عمیق در سیاستهای مدیریت بحران، توسعه زیرساختها و توجه به ایمنی. اگر از این حادثه نیاموزیم، فاجعهی بعدی شاید هزینههای به مراتب سنگینتری به کشور تحمیل کند.