یک گزارش نفس گیر/ قبل از خواندن ، نفس عمیق بکشید

تنگی نفس، خس خس سینه، سیانوز، سرفه خشک و سخت، افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون، دهیدراسون، اضطراب، ادم ریه و... وقتی حمله شروع می‌شود همه این ها با هم جمع می‌شوند و عین آوار هوار می‌شوند روی سر تو؛ از بچگی با تو بوده و باید تا آخر عمر آن را با خودت همراه داشته باشی؛ حتی یک لحظه هم تنهایت نمی‌گذارد؛ آسمان هم به کمک این بیماری می آید و صبح که از خواب بیدار می‌شوی و گرد و خاک می‌رود توی ریه‌هایت و راه نفس را می‌بندد، باز هم از نو شروع می‌شو؛ تنگی نفس، خس خس سینه و...

درمانگاه آسم و آلرژی پر از آدم‌هایی است که گاهی نفس می‌کشند و گاهی تلاش می‌کنند که نفس بکشند. هر چند دقیقه یکبار ماسک روی صورتشان را پایین می‌کشند و اسپری‌شان را بیرون می‌آورند و روبه روی صورتشان فشارش می‌دهند تا نفسشان بالا بیاید. هر کدامشان از یک چیزی می‌نالند؛ یکی از گرد و خاک و یکی از ترافیک و یکی از دود سیگار اطرافیان. می خواهند کارشان سریع تر انجام شود و به خانه برگردند تا کمتر دود بخورند.

در گوشه ای از سالن پسربچه‌اي كنار مادرش نشسته و به اطراف درمانگاه نگاه مي‌كند؛ لابد دلش مي‌خواهد بلند شود و با وسايل موجود در سالن بازی کند، ولي انگار انرژي ندارد. به گفته مادرش از بچگي اين مشكل را داشته و دچار تنگي نفس مي‌شده، حالا هم دوباره بیماری اش عود كرده است. خانمي هم آن طرف‌تر نشسته؛ وقتي با او صحبت مي‌كنم ماسك روی صورتش را پايين مي‌كشد مي‌گويد: "سعي مي‌كنم بيرون كه مي‌آيم ماسك بزنم، چون خيلي اذيت مي‌شوم. دود و آلودگی هوا خیلی اذیت می کند و مجبورم از ماسک استفاده کنم. بعضی وقت ها حتی توی فضای خانه هم با مشكل مواجه می شوم؛ ذارت دود و گرد و خاک از در و پنجره به داخل خانه وارد می شود و مجبورم داخل خانه هم ماسک بزنم."

یک مرد میانسال که در سالن درمانگاه نشسته می گوید: "دلم هوا مي خواهد؛ هواي آزاد. دلم مي‌خواهد نفس بكشم، بدون دغدغه ماسك و اسپري بيايم بيرون و بروم سركار؛ ولي نيست. هواي خوبي نداریم، گرد و خاک هم که مثل بختك افتاده به جانمان." اسپري را از توی جیب درمی آورد و آن را توی دهانش می گذارد و نفسی می کشد؛ بعد ادامه می دهد: "روزهاي غبارآلود اصلا از خانه بيرون نمي‌آيم؛ اگر در روزهایی که گرد و غبار می شود از خانه بیرون بیایم، اذیت می شوم و تا چند روز باید مشکلات ناشی از آن را تحمل کنم.

با دیدن این بیماران این سوال در ذهن ایجاد می شود که چه عاملی موجب تنگی نفس و آسم می شود؟ بلعیدن دود سیگار و غبار ناشی از ترافیک خودروها، چگونه بر سیستم تنفس انسان تاثیر می گذارد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات از دکتر عباس فائزی، فوق تخصص آسم اطفال کمک می گیریم؛ او می‌گوید: "آسم یک بیماری خودایمن است که ممکن است در کودکان یا بزرگسالان بروز کند. بیشتر موارد ابتلا به آسم جنبه ارثی دارند، ولی تماس با مواد آلرژن یا غذای آلرژن نیز می‌تواند در بروز این بیماری موثر باشد. حدود 12 درصد افراد جامعه از این بیماری رنج می‌برند."

وی ادامه می دهد: "در بیشتر افراد، بیماری آسم پس از کودکی خاموش شده و پس از چندین سال دوباره بروز می‌کند؛ هنوز هم دلیلی برای این موضوع کشف نشده است. افرادی که زمینه آلرژیک قوی در خانواده داشته و یا خود نسبت به برخی مواد آلرژی دارند این بیماری در آنها در مدت زمان طولانی تری بروز می کند. هیچ راه پیشگیری مطمئنی برای این بیماری وجود ندارد، ولی رعایت برخی موارد می تواند کمک کننده باشد؛ به عنوان مثال نکشیدن سیگار، قرار نگرفتن در معرض دود ناشی از ترافیک، استفاده از موکت به جای فرش در منزل و مواردی مانند آن در کاهش علائم بیماری آسم موثر است."

با توجه به اینکه برخی از بیماران مبتلا به آسم ممکن است به برخی مواد غذایی آلرژی دارند، معمولا به آنها توصیه می شود از خوردن این نوع غذاها پرهیز کنند، این در حالی است که دکتر فائزی این کار را نادرست می داند و اعتقاد دارد در چنین شرایطی ممکن است فرد به سوء تغذیه مبتلا شود و تا زمانی که وجود آلرژی به نوعی ماده غذایی اثبات نشده، نباید آن ماده غذایی از رژیم غذایی فرد حذف شود.

او می گوید: "یکی از مهمترین خصوصیات آسم، متغیر بودن این بیماری است؛ به این معنی که گاهی ممکن است فرد مبتلا ناگهان دچار حمله تنفسی شود. البته عفونت‌های ویروسی نیز در این موضوع نقش زیادی دارند. مواجهه با برخی عوامل مانند عطر با بوی تند، دود سیگار، غذاهای حساسیت زا و مواردی مانند آن نیز می‌تواند موجب تشدید علائم این بیماری شود.

داروهایی که این بیماران استفاده می‌کنند استنشاقی است و برخلاف باور عمومی مردم، این داروها هیچ گونه  عارضه‌ای ندارند و بسیار مفید هستند. البته داروهایی که استفاده می‌شود متفاوت است، ولی شایع‌ترین آنها "سالبوتامول" است که به صورت اسپری تهیه  شده است. حتما نباید در هنگام حمله از این دارو استفاده شود، بلکه هر بیمار هرگاه حس کرد که به دارو احتیاج دارد می‌تواند از آن استفاده کند."

این فوق تخصص آسم و آلرژی درباره تاثیر گرد و غبار بر بیماری آسم می گوید: "گرد و غباری که در استان خوزستان شاهد آن هستیم، برای افراد مبتلا به آسم و تنگی نفس بسیار مضر است و ممکن است موجب تحریک مخاط شده و در افراد مبتلا، حمله تنفسی ایجاد کند. برای پیشگیری از این موضوع به افراد مبتلا به آسم توصیه می شود در روزهای غبارآلود تا حد امکان از منزل خارج نشوند؛ زیرا ماسک مناسبی هم برای این افراد وجود ندارد و در نتیجه در مواجهه با گرد و خاک ممکن است با تشدید علائم بیماری مواجه شوند. البته ماسک N95 در بازار وجود دارد که روی صورت کودکان فیکس نمی‌شود و عملا برای آنها مفید نیست. مردانی هم که محاسن دارند نمی توانند به خوبی از این ماسک استفاده کنند. چنین افرادی در صورتی که برای خروج از منزل در روزهای غبارآلود ضرورتی دارند، بهتر است از خودرو شخصی استفاده کنند تا کمتر در معرض گرد و خاک قرار بگیرند. البته باید این نکته را هم اضافه کرد که اثرات دود ناشی از ترافیک بسیار بدتر از گرد و خاک است، زیرا دودی که از اگزوز خودروها، مخصوصا خودروهای دیزلی خارج می‌شود، ذراتی بسیار کوچک تر از ذرات گرد و خاک دارد و در مخاط بینی نیز به دام نمی‌افتند و به راحتی به درون ریه نفوذ می‌کنند، به همین دلیل افراد مبتلا به آسم نباید در ایستگاهای اتوبوس و مکان‌های پر رفت و آمد قرار گیرند."

پس از صحبت با دکتر فائزی، متوجه می شویم که عوامل بسیاری بر روی بیماری‌ آسم تاثیرگذارند که غلبه بر بسیاری از آنها مانند مشکلات ترافیک و معضل گرد و غبار از عهده ما خارج است؛ ولی با توجه به اینکه تغذیه بیماران مبتلا به آسم نز از اهمیت بسیاری برخوردار است، با دکتر احمد حسینی، استاد گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز هم صحبت می شویم تا شاید بتوانیم رژیم غذایی مناسبی برای این بیماران پیدا کنیم. وی می‌گوید: "بیماری آسم به دو دسته آلرژیک و معمولی تقسیم می‌شود و چهار درصد موارد ابتلا به آسم، آلرژیک یا غذایی است. اگر بیمار جزء این دسته از بیماری‌ها باشد، باید از مصرف غذاهای آلرژن مانند شیر، تخم مرغ، ماهی و دیگر غذاهای دریایی پرهیز کند. مصرف این مواد موجب تحریک ایمنی بدن شده و حملات آسمی را ایجاد می‌کنند."

او ادامه می دهد: "با توجه به اینکه بیماری آسم جزء بیماری‌های سیستم ایمنی است و در موارد ابتلا، سیستم ایمنی انسان به بافت‌های خودی حمله می‌کند، بنابراین باید کاری کرد که سیستم ایمنی ضعیف نشود؛ بیماران مبتلا به آسم باید توجه کنند که از غذاهایی که حاوی منابع ویتامین A، E، B6 و C هستند بیشتر استفاده کنند. مصرف مواد غذایی حاوی منیزیم و سلنیوم هم بسیار مفید است. سلنیوم ماده‌ای است که در سیستم ایمنی بدن نقش دارد و با استفاده از آنزیم سوپر اکسیدسموتاز در سیستم آنتی اکسیدانی فعالیت می‌کند؛ برای بهره مندی از این ماده مفید، مصرف غذاهای گیاهی توصیه می شود؛ به عنوان مثال کلم بروکلی و فلفل دلمه ای موادی سرشار از سلنیوم هستند. البته این مواد باید به دفعات در طول هفته مصرف شوند تا بتوانند اثر مفیدی داشته باشند. مصرف سیب و پیاز نیز به دلیل داشتن ماده‌ای به نام کوارستین می‌تواند بسیار مفید باشد."

این متخصص تغذیه ادامه می دهد: "توصیه دیگری که به این بیماران می‌شود این است که سعی کنند وعده‌های غذایی خود را کوچک کرده و تعداد آن را افزایش دهند. ترکیبات غنی از پروتئین  آن هم با کیفیت بالا را نیز فراموش نکنند. در هنگاه خرید روغن نیز دقت کنند که حتما روغن مایع تهیه کنند تا حاوی اسیدهای چرب غیراشباع باشد و التهاب ایجاد نکند. البته چربی‌های اشباع موجب چاقی نیز می‌شوند که چاقی نیز یکی از فاکتورهای مهم در بروز بیماری آسم است. افرادی که دارو مصرف می‌کنند، چون داروها اصولا ضد التهاب هستند باعث کاهش پتاسیم بدن و افزایش سدیم شده و ممکن است مشکلاتی برایشان در پی داشته باشد؛ بنابراین بهتر است میزان پتاسیم و سدیم خونشان را بررسی کنند. مصرف داروی تئوفیلین نیز موجب می‌‌شود که ویتامین B6 کاهش یابد و از نظر این ماده نیز بدن باید تامین شود."

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز می گوید: "منیزیم ماده‌ای است که موجب باز شدن برونشیوم ریه شده و با شل کردن عضلات صافی که در نایژه و نایژک وجود دارد از تنگ شدن این مجاری جلوگیری می‌کند. منیزیم همچنین کاهنده فشار خون نیز هست. این ماده را می‌توان عمدتا توسط سبزیجات جذب کرد. در بیماران مبتلا به آسم، التهاب در مجاری نایژک‌ها مشاهده می‌شود؛ برای کاهش التهاب نیز می‌توان از مواد غذایی چون بروملین موجود در آناناس، کورکومین موجود در زردچوبه و امگا3 موجود در ماهی استفاده کرد؛ البته در صورتی که فرد به این مواد حساسیت نداشته باشد. داروهای گیاهی نیز برای درمان مطرح می‌شوند؛ مانند گزنه، شیرین‌بیان و افدرا. مصرف مغزهایی چون بادام و گردو نیز به دلیل داشتن مواد مفید می‌تواند به این بیماران کمک کند. البته باید توجه داشت که بادام زمینی که خود نیز یک نوع آلرژن است در این دسته قرار نمی گیرد."

دکتر شهرام رفیع، رئیس مرکز بهداشت خوزستان می‌گوید: "درحال حاضر تنها یک سیستم ثبت بیماری آسم در استان وجود دارد که آن هم نمی‌توان گفت کاملا دقیق است؛ هنوز کار مداخله‌ای برای این بیماری توسط سیستم بهداشتی انجام نشده، ولی در سال جاری ورود به این مساله و انجام کار مداخله ای در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است. کار مداخله ای معمولا در مورد بیماری هایی انجام می شود که میزان مرگ و میر ناشی از ابتلا به آن زیاد باشد و در مورد آسم با وجود اینکه میزان ابتلا به این بیماری زیاد است، به دلیل اینکه مرگ و میر ناشی از این بیماری بسیار اندک است، فعالیت مداخله ای نیز کمتر انجام شده است."

هر روز بر تعداد بیماران مبتلا به آسم افزوده می‌شود و این موضوع نشان می‌دهد که عوامل محیطی به میزان بسیار قابل توجهی بر افزایش ابتلا به این بیماری موثر است. سالانه حدود 15 ميليون نفر در جهان به آسم مبتلا مي ‌شوند. تغيير سبک زندگي از سنتي به مدرن و مصرف آنتي بيوتيک ها، افزایش استرس‌ هاي رواني و اجتماعي و افزایش ترافیک و دود ناشی از آن در افزایش شیوع این بیماری موثر بوده است. گرد و غبار سال های گذشته نیز که در استان خوزستان و دیگر استان های غربی کشور بروز کرده، در تشدید علائم این بیماری در افراد مبتلا تاثیرگذار بوده است. این روزها بیماران مبتلا به آسم مانند دیگر افراد در شهرهای شلوغ و پرترافیک زندگی می کنند، با این تفاوت که گاهی نفس شان تنگ می‌شود.

ایسنای / طیبه رفیعی