جایگاه فرهنگ درایران و مقایسه آن باکشورهای توسعه یافته

- در فرهنگ فارسی معین واژه ی( فرهنگ) رامرکب از دو کلمه ی (فر) و (هنگ) به معنای ادب،تربیت،دانش،علم،معرفت وبه طور کلی مجموعه ی آداب ورسوم یک گروه انسانی تعریف شده است. 

واژه ی فرهنگ در زبان پهلوی ساسانی به صورت (فره هنگ) آمده است. که ازدو جزء (فره) به معنای پیش و فرا، و(هنگ)به معنای کشیدن و راندن ،ساخته شده است. درنتیجه (فرهنگ) به معنای پیش کشیدن ،فراکشیدن و بالا کشیدن می باشد. به همین سبب است که در پارسی زبانان فرهنگ راسبب پیشرفت وتعالی می دانند.

 - بامطالعه ی متون باستانی ایران ،در می یابیم که واژه ی (فرهنگ)از دوره ی پارسی میانه است که وارد ادبیات ایران شده است. و پیش از آنکلمه ایی که به معنای فرهنگ باشد در ادبیات ایران به ندرت یا اصلا یافت نمی شد. 

در متن های پارسی میانه همانند (خسرو وریدگ)،(خویشکاری ریدگان)و(کارنامه اردشیر بابکان)کلمه ی فرهنگ به رفته است. همچنین در شاهنامه فردوسی ،آثارسعدی ومتون کهن پارسی نیز با این واژه آشنا می شویم. 

- در آثار این دوران ،فرهنگ علاوه بر دانش ،شامل هنرهایی چون نقاشی ،موسیقی یا ورزش هایی همچون سوار کاری و تیر اندازی هم می شد. در گذشته اعتقاد پارسی زبانان براین بود، که بدون داشتن فرهنگ آدمی نمی تواند.                قدمی مثبت در زندگی بردارد. از همین روست که فردوسی پاک نهاد ، فرهنگ را برتر ازگوهر و نژاد می داند. 

واژه شناسی فرهنگ در اروپا

نزد اروپاییان واژه ی فرهنگ پیشینه ی زیادی ندارد. ولی از نظر لغوی تعبیرات زیادی برای آن تعریف کرده اند .   -

درادبیات اروپا بیش از دویست تعریف از فرهنگ می توان یافت. که نشان از اهمیت مقوله ی فرهنگ دراین جوامع دارد.-  آن ها فرهنگ را از دیدگاه های گوناگون ،از جمله دیدگاه اجتماعی ،مذهبی و حتی اقتصادی بررسی کرده اند .            و در یافته اند، که فرهنگ بر تمام اجزائ زندگی آدمی تاثیر گذار است. در آغاز سده ی نوزدهم میلادی واژه ی فرهنگ بر بهبود یا پالایش و تهذیب نفس در افراد به ویژه درحین آموزش استوار بود. وسپسبرتامین آرزو های ملی یا ایده آل ها دلالت داشت. در ادوار بعدی دانشمندان ،واژه فرهنگ را برای ارجاع به ظرفیت جهان شمول بشری اطلاق می کردند. 

-ادوارد تایلردر سال 1871 فرهنگ را با تمدن مقایسه کرده وآن دو را کلیتی در هم تنیده دانسته است. که شامل دین،هنر،اخلاق وهرگونه توانایی است که آدمی می تواند به دست آورد.می باشد.کلاکر  نیز فرهنگ رادرکل، مفهومی وصف گرایانه به معنای گنجینه ایی انباشته از آفرینندگی بشر تلقی کرده است.    مایرس هم فرهنگ را آن چیزی دانسته که از گذشته ی آدمی به جای مانده است .  و بر اکنون و آینده او نیز تاثیرمی گذارد. 

- در سده ی بیستم میلادی (فرهنگ) به عنوان یک مفهوم محوری و کلیدی در انسان شناسی به کارمی رفت .                  که همه ی پدیده های انسانی را دربر می گرفت. وصرفاً نتیجه ی امور ژنتیکی به حساب نمی آمد.

.

- به طور کلی آنها اعتقاد دارند .که فرهنگ عبارت است از کتاب ها،آثارهنری،بناها ،دانش هماهنگ کردن خود با محیط،آداب ،فضیلت های اخلاقی ،دستورهای شایست و ناشایست،همگی را جزیی ازفرهنگ به شمارمی آروند.

- روی هم رفته می توان گفت:فرهنگ،راه مشترک زندگی ،اندیشه،کنش و واکنش های انسان است . فرهنگ موارد زیر را شامل می گردد. 

1.سازگاری کلی با نیاز های اقتصادی یا محیط جغرافیایی پیرامون .

2.سازمان مشترکی که برای فرو نشاندن نیاز های اجتماعی وسیاسی که از محیط پیرامون برخواسته اند. پیدا شده است.

3.مجموعه ی مشترکی از اندیشه ها ، دستاوردها،هنر،ادبیات،علم،آفرینش ها،فلسفه و دین می باشد.

ارکان فرهنگ عبارتند از

1.زبان2.مذهب3.تحصیلات4.ارزش ها وطرز تفکر5.قوانین وسیاست6.فن آوری وفرهنگ مادی7.سازمان های اجتماعی8زیبایی شناسی

عناصر فرهنگ عبارتند از:

1.نگرشها2.عقاید وباورها3.علایق و گرایش ها4 .رفتار و آداب5  .آئین ورسوم.

عوامل اصلی شکل گیری فرهنگ ایران

- و اماعوامل اصلی شکل گیری فرهنگ ایران را می توان در، امپراتوری پارس(هخامنشیان)،امپراتوری ساسانی ،    دوران تسلط  حکومت اسلامی در ایران ،مستولی شدن حکومت مغول ودوران حکومت صفویان جستجو کرد. 

-کشورهای افغانستان ،تاجیکستان ،ازبکستان،ترکمنستان،آذربایجان،ارمنستان،گرجستان،پاکستان،عراق وترکیه ،همگی کم وبیش گوشه ایی از فرهنگ ایران را به ارث برده اند.                                                                          - حتی جالب است بدانیدکه سرود ملی پاکستان به زبان پارسی است.در مجموع  می توان عناصر فرهنگ ایرانی که فراتر از مرز های جمهوری اسلامی ایران است .                      را به اختصار چنین برشمرد:

1.زبان پارسی که مهم ترین شاخصه ی فرهنگ ایرانی است. 

2.جشن های ملی از جمله نوروز وشب یلدا

3.شخصیت های اساطیری از جمله رستم ،سیاوش،آرش،اسفندیار.......

4.اساطیر تمثیلی و افسانه ایی همچون دیو،پری، سیمرغ،......

5.علم وهنر ایرانی که در جهان منحصر به فرد است. 

6.معماری ایرانی که دارای ویژگی های خاصی می باشد.

7.دین مبین اسلام به خصوص مذهب تشیع که در اشاعه ی فرهنگ اسلامی ایرانی نقشبارزی درجهان داشته است.

- پس متوجه می شویم که ایرانیان از با فرهنگ ترین اقوام و ملت های جهان هستند.و هنر نزد ایرانیان است و بس.      درتمجید از هنرمندی ودانشمندی ،ایرانیان همین بس که حضرت رسول (ص) می فرمایند :اگر علم در ثریا باشد.مردانی از پارس بدان دست می آویزند. 

  - آنچه که جهان غرب وکشور های به اصطلاح توسعه یافته در همین چهار صد ،پانصد سال گذشته به آن رسیده اند .و کار را به جایی رسانده اند . که مارا بی فرهنگ و خودشان با فرهنگ قلمداد می کنند.   - ما بیش از نه هزار سال قدمت و فرهنگ در پشت سرمان است. (مراجعه به تاریخ ده هزار ساله ایران)             در حالی که درهمین آمریکا تا چند صد سال پیش آدم خواری و کشتن انسان ها، افتخاری بس بزرگ به شمار می رفت. ما ایرانیان در زمانی که اروپائیان با شقاوت،بی رحمی وبرای استیلا برکشور آمریکا به جان سیاه پوستان وسرخ پوستان افتاده بودند ، ونسل کشی می کردند. با فرهنگ غنی و بارور خود،یکتا پرستی ،صلح وبرادری را به ملت های دیگر هدیه می کردیم . نمونه ی آن در فتح بابل توسط کورش بزرگ اتفاق افتاد . کورش بزرگ، شهر بابل را با روبان وبدون این که خونی از کسی ریخته شود . فتح کرد.و هزاران تن از مردم به استقبال وی رفتند.

  - با این مقدمه و پیش زمینه که برای بهتر مفهوم شدن گفتار ما نگارش نمودم. بحث اصلی یعنی فرهنگ را آغاز می کنیم. مقوله ی فرهنگ سالیان زیادی است. که یکی از دغدغه های اصلی زندگی من بوده است.

 -  خوشبختانه امسال باتدابیر ارزشمند رهبر فرزانه ی انقلاب حضرت آیت اللهالعظمی امام خامنه ایی به نام فرهنگ و اقتصاد ،باعزم ملی ومدیریت جهادی نام گذاری گردید. واصل سخن و دغدغه ی مقام معظم رهبری برمقوله ی فرهنگ تاکید فراوان داشت .که دراینجا یک جمله ی زیبا از فرمایشات گهربار رهبری رادر آستانه ی سال تحویل امسال یادآور می شوم.و در ادامه بحث اصلی را شروع می کنم. ایشان فرمودند:( اهمیت فرهنگ به مثابه اقتصاد در کشور ایران مهم وضروریست  )(  پس مردم با عزم بالا ومسئولین با همت مضاعف باید در تحقق آنها کوشا باشند)

- البته نا گفته پیداست، که مسئولان مملکتی و بخصوص مقام معظم رهبری از ابتدای انقلاب شکوهمند اسلامی با        رهنمودهای پیامبر گونه ی حضرت امام خمینی (ره) دغدغه ی فرهنگ و اهمیت توجه به فرهنگ را داشته و دارند.     - لذا در دوران پس ازپیروزی انقلاب اسلامی ابتدا مشکلات داخلی ، جنگ تحمیلی ،در ادامه بازسازی خسارت های ناشی از جنگ وپس ازآن تحریم های ناجوانمردانه ی غرب، باعث گردید .مقوله ی فرهنگ تا حدودی به حاشیه برود.            به همین علت، مردم و مسئولان از مقوله ی مهم وحیاتی فرهنگ غافل شدند. متاسفانه اکنون به جایی رسیده ایم.که سرانه مطالعه و کتاب خوانی در کشور ما به یک دقیقه در روزهم نمی رسد.در گفتار های حکیمانه  ی مقام معظم رهبری در طول سالیان متمادی، که بارها به مسئولان هشدار داده اند . که تهاجم فرهنگی یکی از تهدید های بزرگ علیه نظام مقدس اسلامی وبه خصوص قشر جوان و نوجوان می باشد. وایشان با درایت خویش این امر را متذکر شده بودند. ولی متاسفانه همین عدم توجه خاص به مقوله ی فرهنگ موجب شده است. که غرب به روش های عوام فریبانه خویش وبا استفاده ازعناصر به اصطلاح فرهنگی و هنری مانند نشر کتب ضد اسلامی وایرانی، ساخت فیلم های سینمایی پرهزینه علیه اسلام وایرانوتاسیس شبکه های ماهواره ایی ضد اخلاق انسانی ،مارا مورد انواع و اقسام تهاجم فرهنگی قرار دهد. غربیها بیکار ننشسته اند. آنها وقتی خود را درمقابل موج خروشان و ایستادگی ملت مسلمان ایران می بینند . چاره ایی ندارد . جز توسل به هجوم همه جانبه به فرهنگ بارور وغنی ایران اسلامی. در اینجا به نمونه ایی ازاین یورش های بی شرمانه به هویت فرهنگی امت بزرگ و مسلمان ایران اشاره می کنم.ازآن جمله می توان به ساخت فیلم موهون علیه پیامبر مکرم اسلام (ص) ،ساخت فیلم سیصد علیه ایران باستان ،چاپ هزاران کتاب ومقاله ضد ایرانی واسلامی اشاره نمود. 

 - حال جواب ما چه بود؟ آیا توانستیم با عنصر فرهنگ به مقابله به مثل با آنها بپردازیم ؟ جواب را خودم می دهم . خیر.      چرا ؟ جوابش بازهم روشن است .زیراازتاثیرشگرف ومعجزه ی آسای فرهنگ ،هنر ،رسانهونقش بی بدلیل آن برمخاطبین ومردم،غافل بوده ایم. بازهم مجبور می شوم .چند مثال از پیشرفت های کشورهای توسعه یافته که با مقوله ی فرهنگ وهنر به بالاترین رشد اقتصادی و فرهنگی رسیده اند. اشاره کنم. 

1.کشورژاپن در دوران پس از جنگ جهانی دوم که بطور کلی ازلحاظ ساختار اقتصادی نابود گردیده بود.                طی یک فرآیند فرهنگی ،همه ی نویسندگان وهنرمندان را گرد هم آوردند. ودستور دادند که تا می توانید .                    آثارهنری وفرهنگی تولید کنید .واین شد . که اکنون ژاپن به اوج رشد اقتصادی و فرهنگی رسیده است .                    همین کشور ژاپن خودرویی می سازد به نام قشقایی که نام یکی از اقوام بزرگ وبا اصالت ایرانی می باشد .                نکته دراینجاست ما از فرهنگ خود غافل هستیم وبه فرهنگ های بومی وفولکور توجهی نمی کنیم.- ازآن طرف ژاپنی ها از نام عشایر ایران برای برند های تبلیغاتی خود استفاده می کنند.

2.کشور آلمان نیزپس از جنگ جهانی دوم بطور فجیعی ویران گردید که این ویرانی هم ازجهت فیزیکی وهم ازجهت فرهنگی و اقتصادی بود. که آن ها با پیروی از مکتب فرانکفورت وپا گذاشتن جای پای ژاپنی ها ،از مقوله ی فرهنگ به طرز چشمگیری استفاده نمودند. آن را هم مشاهده کردیم .که اکنون کشور آلمان یکی از کشورهای پیشرفته جهان در تولید علم وفرهنگ وطلایه دار اقتصاد در اروپامی باشد. 

3.درکره جنوبی با استفاده از عنصر فرهنگ ،هنر وتبلیغات ،آمیزه ایی از صنعت ،تکنولوژی وفرهنگ را به جهانیان معرفی کرده اند. معرفی برند های معتبر کالاهایی مانند سامسونگ وال جی، نمونه ایی ازبکار گیری فرهنگ وهنر درخدمت اقتصاد می باشد.

- در تمام این موارد وحتی در دیگر کشور ها مانند : مالزی، سنگاپور،اکثر کشورهای آسیای جنوب شرقی وامپراطوری پیشرفت وتوسعه یعنی کشور بزرگ چین ،عنصر فرهنگ و هنر باعث جهش چشم گیری درزمینه اقتصاد وشکوفایی این کشورها شده است .تجربه نشان داده است .که هرگاه فرهنگ وهنر در کنار هم و به صورت اصولی بکار برده شوند.منشا تحولات بس شگرفی در یک جامعه گردیده اند.

 - شاید برخی این سئوال درذهن شان خطور کند .که چه ارتباطی بین فرهنگ واقتصاد می تواند ،وجود داشته باشد؟     دراین مطلب توجه خوانندگان محترم را به این نکته جلب می نمایم. که فرهنگ می تواند باعث تغییر ویا بهتر بگویم   تحول درنحوه ی نگرش به دنیای  پیرامون انسان ها گردد. اگر ما توانستیم دنیا را از دید گاه تازه تری ببینیم به قول سهراب سپهری عزیز،چشم ها را باید شست .جور دیگری باید .دید. واین شستن چشم ها باید با شستن هر روزمان تفاوت داشته باشد.  این شستن باید دریچه ایی نو به جهان اطراف بگشاید .که همان زیر باران رفتن است وتر شدن پی درپی را به آدمی هدیه می نماید. . و سلوکی ،سالکانه می خواهد. تا بدان دست یابیم.  به طور مثال یک جوان ونیروی کار در یک کارخانه تولیدی کار می کند. اگر از نظر فرهنگی در محیطی پرورش یافته باشد .که در آن ،انسان ها به فکر پیشرفت وتوسعه کشورشان باشند .آنگاه این جوان نیز دغدغه های خاطرش چیزی جز پیشرفت و توسعه ی وطن وکشورش نخواهد بود.او با دل وجان تلاش می کند و تمام هوش وحواسش به این است .که تولید بیشتری داشته باشد . زیرا تولید بیشتر وبهتر مساوی است با پیشرفت وشکوفایی اقتصاد ومملکت .

  - ما آنگاه می توانیم به جایگاه واقعی خود در فرهنگ واقتصاد برسیم . که از تمامی ظرفیت های موجود استفاده کنیم .   و از تهدید های فرهنگی دشمنان قسم خورده ی اسلام وایران به بهترین وجهی بهره گیری نمائیم.                  راهکارهای مقابله با تهاجم فرهنگی آسان است .ولی یک اراده ی ملی وعزم جدی را می طلبد . زیرا اگر اکنون این درد را درمان نکنیم .تبدیل به درد بی درمان می گردد. و آیندگان ما را نخواهند بخشید . ما اگر الان شروع کنیم . شاید با برنامه ریزی مدون و حساب شده،بیش ازبیست سال زمان لازم داریم.                                                   تا به هدفمان که همان رسیدن به قله ی فرهنگی  وهنری است، دست یابیم.

راهکار های پیشنهادی به دولتمردان ومسئولین محترم درچهار بخش تقسیم بندی می گردد. 

1.استفاده بهینه ازظرفیت های نمایشی ازجمله هنرهای، تئاتر،سینما، انیمیشن وموسیقی که همگی به صورت مستقیم بر روی مخاطب تاثیر می گذارد. زیرا غالب بندی ذهن بیندگان وشنوندگان برای نهادینه نمودن عنصر فرهنگ و فرهنگ سازی با این گونه هنر ها بسیار عمیق وتاثیر گذار می باشد .تحولات جهانی در مقوله فرهنگ ،بسیار زیاد و باور نکردنی است. مثلاً انقلاب فرانسه در روز دهم نمایشعروسی فیگارو اتفاق افتاد. و تعداد زیادی از تحولات جهانی  به وسیله هنر و تاثیرات بارزی که هنر در اذهان عمومی ایجاد می کند. صورت گرفته اند.پس برای فرهنگ سازی باید توجه ویژه ایی به مسایل هنری  به ویژه هنر های نمایشی داشته باشیم.

2.استفاده از ظرفیت های نوشتاری وادبیات کهن ایرانی واسلامی که دراین خصوص می توان به تالیف کتب مختلف و با موضوعات گوناگون اشاره کرد. حمایت دولت و مسئولان ازکتاب های منتشر شده ،توسعه وترویج فرهنگ کتاب خوانی موجب می گردد. سطح فرهنگ دریک جامعه بالا رود. رشد فرهنگی با مطالعه وکتاب خوانی ارتباط مستقیم دارد.     وقتی کتاب خوانی در یک کشور نهادینه گردد. آن مملکت پله  های رشد وتعالی را می پیماید. در کنار آن فرهنگ قرآنی رادر خانواده ها نهادینه کنیم . زیرا قلبی که با نور قرآن منور گردید . هرگز دچار گمراهی وفساد نمی گردد.کتاب در واقع علاوه بر یک تفریح سالم باعث می گردد . افراد یک جامعه کارهایشان را با تعقل و دور اندیشی انجام دهند. به عنوان مثال در کشور های سوئد وسویس رشد فرهنگی به بالاترین میزان خود رسیده است. به علت اینکه درسبد کالای خریدآن ها کتاب جایگاه ویژه اییدارد.                                                  وهرشهروندی خود را موظف به خرید کتاب در طول هر هفته می داند .                                                         و سرانه مطالعه در این کشور ها بیش از دو ساعت می باشد.

- همچنین در انگلستان به طور مثال نویسنده ی داستان های هری پاتر در مجموع بیش از دویست وپنجاه میلیون نسخه در جهان فروش داشته است .در مقایسه با آمار و ارقام نشر کتاب در ایران به عمق کار پی می بریم.                        جالب اینجاست که سوژه ی اصلی و اقتباس داستان های هری پاتر از کتاب امیر ارسلان نامدار گرفته شده است. 

- ولی متاسفانه ما با این همه ادبیات غنی وکهن نتوانسته ایم. از ظرفیت های موجود وغنای ادبی خودمان در جهت فرهنگ سازی وبهر وری از عنصر شاخص فرهنگ، برای رسیدن به قله های پیشرفت استفاده ی بهینه ببریم. 

این روند فرهنگی در همه ی کشور های توسعه یافته نهادینه شده است.  

3. برداشتن و یکی نمودن دستگاه های فرهنگی وهنری بطور مثال درکشور ما چندین دستگاه مسئولیت رسیدگی به امور فرهنگی را عهده دار می باشند . که هر کدام شرح وظایفی دارند .ولی نکته ای که دراینجا قابل تعمق است ، این است که این موازی کاری وتداخل امور فرهنگی باعث می گردد . که هرکدام از این دستگا ه های محترم بار فرهنگی را به دوش دیگری بیندازد. به عنوان نمونه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی ،امور فرهنگی دانشگاه ها،  معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری ها،سازمان بسیج هنرمندان کشور، وزارت آموزش وپرورش،وزارت نفت در مناطق نفت خیز وبسیاری از نهادها وارگان ها که دارای امور فرهنگی واجتماعی  هستند.هر کدام از این مراکز انصفاً امورات فرهنگی را تا حدودی بسیار زیادی به خوبی انجام می دهند .   - ولی اگر بودجه ایی که به هرکدام از این ادارات، بابت هزینه های جاریه پرداخت می شود .مثلاً به وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات و یا معاونت فرهنگی شهرداری اختصاص یابد . آن وقت خواهیم دید .که چه کار های عظیم فرهنگی را می توانیم .با این یکی شدن بودجه والبته با تعریف شرح وظایف انجام داد. مثلاً وزارت ارشاد جشنواره تئاتر برگزار می کند .و بسیج هنرمندان هم آن را برگزار می کند .در هر دو مورد هدف اشاعه ی فرهنگ وهنر می باشد .شما تصور بفرمائید .که تلفیق جشنواره ها علاوه بر کیفیت ،برکمیت جشنواره ها چه تاثیر شگرفی خواهد گذاشت.درتمام امورات هنری این مثال مصداق پیدا می کند . واین موازی کاری به جز خسران وفلاش بک به گذشته هیچ سودی برای مملکت متمدن واسلامی ما ندارد.به عقیده این حقیر اگر با تدابیر اندیش مندانه و آگاهانه وبا دیدگاه فرهنگی به این پیشنهاد عمل گردد. بسیار مفید وموثر خواهد بود. خواهشمندم عزیزان خواننده این مطالب را سو تعبیر نکنند . فقط کافی است . دردیدگاه خود تحول ایجاد کنند. واین مسئله مهم را با نگاه کارشناسی ونه با نگاه مغرضانه ، مطالعه نمایند .اینجانب درباره ی مطالب ذکر شده ،نگاه کاملاً فرهنگی وهنری داشته ودارم.

4. تشکیل شورای سیاست گزاری فرهنگ و هنر ،تدوین یک برنامه ی فرهنگی بلند مدت وتهیه ی سند چشم انداز فرهنگی که مثلاً ما در چند سال آینده می خواهیم .به این مرز از باروری فرهنگی  وهنری برسیم . در این سیاست گزاری باید کلیه ی برنامه ها براساس مسایل کارشناسی ودکترین فرهنگی بنا شده باشند.

   - در پایان یادآور می شوم که مقوله ی فرهنگ یک جهاد مقدس است . اگر می خواهیم . فرزندانمان تا هزاران سال آینده به مسلمان وایرانی بودنشان افتخار کنند. ودچار وازدگی فرهنگی نشوند . باید از حالا به فکر باشیم . دیگر دوران دست روی دست گذاشتن .به پایان رسیده است. واین بار به فرمان رهبر معظم انقلابدر جهادی دیگر        واین بار جهاد فرهنگی وبا سلاح فرهنگ بارور وغنی اسلامی ایرانی به مبارزه ایی جانانه با همه آن هایی می رویم .   که می خواهند. به فرهنگ بزرگ این آب و خاک خدشه ایی وارد کنند..

پیش به سوی ایرانی ،آباد، آزادوبا فرهنگ وتمدن اسلامی ایرانی.