گفتند: باردار شوید، اخراجید!

 «ساعت یازده صبح، حوالی خیابان قزوین، وارد پایگاه سلامت می‌شوم. از مسئولی که پشت میز پذیرش نشسته سراغ ماما را می‌گیرم. او می‌گوید: «ماما برای چه کاری می‌خواهید؟» می‌گویم می‌خواهم تست پاپ اسمیر انجام دهم و او می‌گوید: «خب این که ماما نمی‌خواهد، خودم می‌گیرم... .»

با تردید نگاهش می‌کنم و زن می‌گوید: «نگران نباش، به ما یاد داده‌اند. چیزی نمی‌شود... .» تأکید می‌کنم که این کار باید زیر نظر ماما یا پزشک انجام شود و مسئول مرکز که انگار خسته شده، می‌گوید: «خب شما که آ‌ن‌ قدر مراقب و نگرانی، برو پیش دکتر خصوصی، اینجا که سوئیس نیست... .»

روزنامه شرق در ادامه نوشت: «روی جمله آخر مراقب بهداشت تمرکز می‌کنم. اینجا سوئیس نیست و شرایط برای این که یک ماما در مرکز بهداشت حضور داشته باشد تا مراقبت‌های بارداری و زنان را انجام دهد، امکانپذیر نیست.

دکتر ناهید خداکرمی، رئیس انجمن مامایی کشور در گفت‌وگو با «شرق» درباره طرح تحول نظام سلامت و خطرهای جدی آن در حوزه مامایی می‌گوید: «بعد از طرح تحول نظام سلامت قرار شد برای ارتقای سلامت مردم در حاشیه شهر پایگاه‌های سلامت افزایش داده شوند. نام مراکز بهداشت هم به پایگاه سلامت و مراکز جامع سلامت تغییر پیدا کرد و قرار شد در این مراکز یک نفر تمامی خدمات را به مراجعان بدهد. این در حالی بود که تا پیش از آن یک ماما در مراکز بهداشت حضور داشت و بهداشت مادر و کودک را می‌سنجید.

خداکرمی در ادامه افزود: «اما حالا وزارت بهداشت اعلام کرده که ما مأمور چندپیشه برای حضور در این مراکز می‌خواهیم. این در حالی است که سلامت باروری بحث کاملا جداگانه‌ای است و این مسئله کاملا مغایر با سیاست‌های جمعیتی است. بعد از این طرح عموما ماما یا بی‌کار می‌شود یا باید در مراکز سلامت خدماتی را ارائه کند که اصلا در حوزه تخصص او نیست.»

وی تصریح کرد: «مهم‌ترین اصل ترویج زایمان طبیعی دسترسی به ماماست، یعنی مادران باردار باید از قبل دوران بارداری، در مدت بارداری و پس از زایمان دسترسی راحتی به ماما داشته باشند. البته در حوزه درمان، فضای فیزیکی زایشگاه‌ها و جذب ماما در این مراکز اقداماتی انجام شده است. بر اساس استانداردهای وزارت بهداشت، ما به ٩ ‌هزار ماما برای زایشگاه‌های کشور نیاز داریم. در حالی‌ که امسال فقط دو ‌هزار نفر جذب زایشگاه‌ها می‌شوند. جامعه مامایی از طرح تحول بهداشت راضی نیست. متأسفانه در این طرح خلط خدمات و مخلوط‌ کردن تخصص‌های مختلف را اصل قرار دادند و مجریان این طرح عقیده دارند که یک نفر می‌تواند همه خدمات مورد نیاز در مراکز بهداشت را ارائه دهد. شاید این موضوع با اغماض برای حوزه سلامت عمومی پذیرفتنی باشد ولی برای سلامت مادر و نوزاد استفاده از این روش نادرست است. معاونت بهداشت وزارت بهداشت می‌گوید به همه خدمات مامایی در مراکز بهداشت نیاز ندارند ولی ایشان به این موضوع توجه ندارد که نیاز داشتن یا نداشتن به خدمات گروه‌های مختلف پزشکی را مردم تعیین می‌کنند نه مسئولان.

زن بارداری که به مراکز بهداشت مراجعه می‌کند فقط به چک‌ کردن فشارخون و قد و وزن نیاز ندارد. الگوی قلب جنین، فشار خون و تغییرات فشار خون و بیماری‌های زمینه‌ای بسیار اهمیت دارد که به خدمات بالینی نیاز دارد که هیچیک از مراقبان سلامت مستقر در این مراکز به جز ماما نمی‌تواند این خدمات را ارائه کند. این ساده‌انگاری و بی‌توجهی به سلامت زنان باردار قطعا در آینده سلامت جامعه را دچار مشکل می‌کند. از طرف دیگر سطح آگاهی مردم هم افزایش یافته و وقتی به پایگاه سلامت مراجعه می‌کنند و می‌بینند که خدمات مورد نیازشان از سوی متخصص ارائه نمی‌شود، این مراکز را ترک می‌کنند. متأسفانه بسیاری از مراکز بهداشت حتی فضای مناسب برای رعایت حریم خصوصی زنان باردار را ندارند.»

رئیس انجمن مامایی کشور در ادامه افزود: «هر مرکز سلامت ١٢‌ هزار نفر را تحت پوشش دارد. در این مراکز چهار نفر همه خدمات سلامت را ارائه می‌دهند. در حالی‌ که می‌توان به‌ راحتی با تفکیک خدمات، این مشکل را برطرف کرد. ماما باید خدمات قبل، حین و بعد از بارداری را به مادر ارائه دهد. باید متخصص بهداشت عمومی خدمات سلامت عمومی و متخصص بهداشت محیط خدمات مربوط به تخصصش را ارائه دهد. چرا نباید هر کسی با نام حرفه‌ای خودش خدمات ارائه کند؟‌ در حال‌ حاضر فقط متخصص تغذیه و روان‌شناسی در این مراکز جایگاه مرتبط با تخصصشان را دارند. ما مطالعه‌ای در این‌ باره انجام دادیم. از ‌هزار نفر از کارشناسان بهداشت و سلامت محیط، بهداشت عمومی و ماما‌های شاغل در مراکز بهداشت در این مطالعه درباره رضایت از وضع شغلی پرسش شد. ٩٩/٨ درصد آنها از شرایط شغلی‌شان ناراضی بودند. فقط روان‌شناسان و متخصص‌های تغذیه از این شرایط راضی هستند که آن هم به دلیل فعالیت در چارچوب تخصص و البته دریافتی مناسب است. پس از طرح تحول، اسم پایگاه بهداشت به پایگاه سلامت تغییر کرده. مرکز بهداشت شهری به مرکز جامع خدمات سلامت تغییر کرده است و عنوان حرفه‌ای بهداشت کار عمومی، بهداشت کار محیط و ماما به مراقب سلامت تبدیل شده است. با تغییر عنوان تحولی حاصل نمی‌شود. مراکز بهداشت هویت حرفه‌ای ماماها را نادیده گرفته‌اند. زنان باردار متولی مشخصی برای سلامت ندارند. زنان ساکن حاشیه شهرها به دلیل نبود فضای مناسب در حضور دیگران معاینه می‌شوند یا ماما‌ها دور کمر و اضافه وزن را اندازه‌گیری می‌کنند. جامعه مامایی به این موضوعات اعتراض دارد.»

مریم ناصری یکی از ماماهایی است که نسبت به طرح تحول سلامت اعتراض دارد و می‌گوید استفاده از مراقبان بهداشت به جای ماما توهین به مراجعان به این مراکز و هم مامایی است که درس خوانده تا بتواند به کشورش خدمت کند. ناصری می‌گوید: «نسبت به بقیه رشته‌ها که در این طرح با نام مراقب سلامت معرفی شده‌اند، حجم کار یک ماما بسیار بیشتر از دیگران است. کمااینکه هر کجا در تکمیل فرم‌های مراقبت بارداری، میان‌سال و سالمند رشته‌های بهداشت (بهداشت محیط، خانواده و عمومی) آگاهی ندارند، وظیفه یک ماما می‌شود که فرم را تکمیل کند و معاینه‌های لازم را انجام دهد. این در حالی است ‌که یک ماما که با عنوان مراقب سلامت مشغول به کار شده، در این لحظه فقط لقب ماما را می‌گیرد اما در سایر شرایط باز می‌شود مراقب سلامت. در این طرح به ما گفته شده جمعیت کمتری به یک ماما به دلیل انجام معاینات زنان و کارگزاری‌ ای‌یودی، پاپ‌اسمیر و... تعلق می‌گیرد اما عملا به دلیل این که همکاران بهداشت آشنایی و آگاهی لازم را درباره مراقبت بارداری ندارند، جمعیت خانم‌های باردار‌ و خانم‌های میان‌سال بر دوش ماما می‌افتد. حتما اطلاع دارید در فرم مراقبت خانم‌های میان‌سال در صفحه دوم این فرم حتما باید توسط ماما پر شود. حال اینجاست که همکاران دیگر مراقب سلامت این فرم را برای ما می‌فرستند و لحظه‌ به‌ لحظه جمعیت تحت پوشش ماما زیاد می‌شود.»

این ماما در ادامه می‌گوید: «این کارها به‌ کنار، ما باید کلرزنی و دیگر کارهای همکاران بهداشت را علاوه بر موارد ذکر شده نظیر بهداشت مدارس، بیماریابی از لحاظ پدیکولوز و التور و ... انجام دهیم. چه‌ بسا که در این طرح هر جا لازم دارند به ما می‌گویند شما مراقب سلامت هستید و جای دیگر که کسی نمی‌تواند وظایف یک ماما را انجام دهد، به ما می‌گویند شما ماما هستید. اگر واقعا ماما هستیم اسم مراقب سلامت همان‌ گونه که برای رشته‌های روان‌شناسی و تغذیه برداشته شده، از روی ما برداشته شود و ما با همان اسم ماما شناخته شویم و با همان شرح وظایف یک ماما در این طرح خدمت کنیم. این فقط گوشه‌ای از نادیده‌ گرفتن رشته مامایی در این طرح است. چه‌ بسا در این طرح، حقوق یک کارشناس ماما از تغذیه و روان‌شناسی کمتر است. حجم کار ما کجا و حجم کار تغذیه و روان کجا...؟»

زینب سمیعی هم یکی دیگر از ماماهایی است که در مرکز بهداشتی در زاهدان کار می‌کند و می‌گوید: «در زاهدان یک بیمارستان آموزشی داریم که زایشگاه هم دارد. جز این دو بیمارستان دیگری هم در شهر هست که یکی از آنها خصوصی و آن یکی تحت نظر تأمین اجتماعی است و این باعث شده زایمان در منزل و مطب‌ها زیاد شود و به همین نسبت هم مرگ مادر باردار و نوزاد بالا برود. ما هم که قبلا پیگیر مادر باردار و پرخطر بودیم الان حتی گاهی فراموش می‌کنیم. نمی‌دانیم با این همه کاری که داریم نگران میان‌سال‌های مراجعه کننده به مرکز باشیم یا زنان باردار. در حال‌ حاضر با بیمارهایی مواجه هستیم که توان خرید شربت آهن برای نوزادشان را ندارند و الان نزدیک هشت‌ ماه است که به مرکز مکمل داده نمی‌شود ولی هر روز کیلو‌ کیلو فرم می‌دهند که باید در پرونده گذاشته شود.»

به‌ تازگی در گروه تلگرامی انجمن مامایی کشور نیز پیامی منتشر شده که نشان می‌دهد ماماها از شرایط پیش‌آمده نگران هستند. در این پیام آمده است: «جامعه مامایی کشور نگرانی شدید خود را نسبت به سپردن خدمات سلامت باروری و مراقبت از مادران باردار به فردی به نام مراقب سلامت، ابراز می‌دارد. بیم آن می‌رود این امر سبب پایمال‌ شدن حقوق زنان و نوزادان کشور شده و علاوه بر ایجاد نارضایتی در ارائه‌دهندگان خدمت، افزایش مرگ‌ومیر و افت کیفی سلامت مادران باردار را در پی داشته باشد.»

دکتر ناصر کلانتری، قائم‌مقام معاون بهداشت و رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت اما درباره این مسائل و طرح تحول نظام سلامت می‌گوید: «توانمند‌سازی مردم از اهداف اصلی طرح پایگاه‌های سلامت است و ١٥‌ میلیون نفر جمعیت حاشیه‌نشین شهرها از طریق پایگاه‌های سلامت برای مراقبت‌های اولیه سلامت با استقرار مراقبان سلامت تحت پوشش قرار می‌گیرند. مراقبان سلامت به تعبیر کارشناسان، چند پیشه هستند که بر بهداشت عمومی و سلامت خانواده تأکید دارند و در تمامی سطوح خدمات انجام می‌دهند و با توجه به این که امروزه با تغییر سبک زندگی، بیماری‌های غیرواگیر رایج شده است، مراقبان بهداشت، غربالگری‌های معینی‌ برای گروه‌های سنی‌ای که در معرض خطر بیماری غیرواگیر هستند، انجام می‌دهند و همچنین شناسایی به‌ موقع کسانی که بیمار هستند و از بیماری خود خبر ندارند یا گروهی که ریسک فاکتور‌های بیماری را دارند، از جمله وظایف مراقبان سلامت است.»

اما این همه ماجرا نیست. مطابق مدارکی که در اختیار روزنامه «شرق» قرار گرفته، بسیاری از زنان به این که در مرکز سلامت کشور، ماما آنها را معاینه نمی‌کند معترض هستند. معصومه یکی از زنانی است که ساکن کرمانشاه است و نامه‌ای را مبنی بر اعتراض به معاینه توسط مراقب سلامت امضا کرده. او به «شرق» می‌گوید: «من کسی را می‌شناسم که به مرکز سلامت مراجعه کرد و مراقب سلامت معاینه‌اش کرد و گفت وضعیت نرمالی ‌داری اما دو هفته بعد زن و بچه هر دو از بین رفتند. در بیمارستان گفتند جنین در بدن مادر مرده بوده و مسمومیت بارداری پیش آمده و مراقب سلامت متوجه نشده. خب، اگر می‌خواهند بچه‌ها را بکشند، راحت بگویند. من خودم را اگر می‌خواهم دست هرکسی دهم، سراغ همان قابله‌ای می‌روم که من و خواهر و برادرهایم را به دنیا آورده... .»

رها، یکی از ماماهایی است که برای استخدام در مرکز بهداشت اعلام آمادگی کرده بود، اما می‌گوید: «هم کارمان در حوزه تخصممان نیست، هم وقتی که می‌خواستیم فرم‌های استخدام را پر کنیم، تذکر می‌دادند باردارشدن ممکن است باعث این بشود که کارمان را از دست دهیم. انگار هیچ‌ چیز سر جای خودش نبود. یکی از همکاران با چادر مشکی آمده بود که متوجه نشوند باردار است، یعنی بارداربودن ماما ممکن بود باعث ازدست رفتن کارش شود.»

طرح تحول نظام سلامت قدم‌های مؤثری را در حوزه سلامت برداشته است اما از همان روزهای آغازین، بحث سلامت زنان باردار انگار خیلی حائز اهمیت واقع شد و از طرف دیگر، کسی به فکر ماماهای بی‌کاری نبود که روزبه‌روز به آمار هفت ‌هزارنفری‌شان افزوده می‌شود.»