ایران گرفتار ریزگرد‌ها

ریزگرد ها توده‌ای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود و... هستند که در جو پخش شده و دید افقی را میان یک و دو کیلومتر محدود می‌کنند. بررسی ها نشان می‌دهد گرد وغباری که تهران و برخی دیگر از استان‌ها را تحت تاثیر قرار داده از کانون خارجی کشورهای سوریه وغرب عراق نشات گرفته است. این در حالی است که ۹۵ درصد گرد و غبارها از نظر تعداد حادثه ریشه در کشورهای اطراف مانند سوریه، اردن، عراق و بخشی از عربستان و کویت دارند.

همچنین منشأ زبانه گرد و غبار که اهواز را تحت تاثیر قرار داده، گرد و غبار عربی است که از کشور عراق وارد ایران شده است. از سال ۸۳ توفان‌های شن و گرد و غبار شدت گرفت به گونه‌ای که همه کشور دچار بحران شد. با این وجود، پدیده گرد و غبار با توفان‌های شن دو مقوله مجزاست، چرا که گرد و غبار شامل ذرات کمتر از ۱۰۰ میکرون است که از زمین فاصله و در ارتفاعات قرار می‌گیرد، اما توفان‌های شن از زمین برمی‌خیزد و در آن شاهد وجود ذرات ۵/۲ pmهستیم، این ذرات به مدت سه تا چهار روز در هوا پایدار می‌مانند.

سال های متوالی خشکسالی، پایین‌رفتن سطح ذخایر آبی کشور، اختصاص ‌ندادن حقابه‌های تالاب‌ها، مدیریت نادرست منابع آب در کشورهای همسایه، کمبود بارش، ‌خشک شدن بخشی عظیم از تالاب های بین النهرین، رها شدن زمین های کشاورزی در عراق به دلیل شرایط نامناسب امنیتی در این کشور و خشکی سدهای داخلی از دیگر عوامل تاثیرگذار در پیدایش این پدیده است. همچنین علت افزایش ریزگردها این است که تقریبا حدود ۲۰ سال یا بیشتر منطقه از جمله ایران بارش مناسبی دریافت نکرده و حدود هفت و هشت سال این بارش‌ها اساسا زیر متوسط بوده است.

طبیعتا بروز کمبود آب را هم در منابع آب کشور می توانیم ببینیم. این مساله و کمبود آب پشت سدها دست به دست هم می دهند و نهایتا با این کمبود آب، سطح کشاورزی هم کاهش پیدا می کند. ما در استان خوزستان سال گذشته ۶۰ درصد کاهش آب زیر کشت داشتیم، چرا که وقتی زمینی کشت نشود، نه آب دارد و نه گیاه؛ بنابراین خاک راه می افتد. در صورتی که با تقویت پوشش گیاهی می توان تا حدودی از تشدید این گرد و غبارها  کاست. این اقدام  گیاهان سطح را افزایش داده و در نتیجه سرعت باد را کاهش می‌دهند؛ سیستم ریشه گیاهان ذرات خاک را به هم چسبیده نگه داشته و با ایجاد سایه، رطوبت خاک را به طور موقت افزایش می‌دهند و به این ترتیب  قشر سطحی و خاک را تثبیت کرده و از حرکت باز می دارد.

 از طرف دیگر، آب کافی هم برای تخصیص تالاب ها وجود ندارد و تالاب‌ها هم منشأ ریزگردها می‌شوند و همین‌طور به صورت تشدیدشونده منشأ گرد و غبار افزایش پیدا می‌کند. تصور کنید اراضی کشور بخشی به دلیل کمبود آب زیر کشت نرفته اند و در تالاب هایی مثل هورالعظیم و شادگان هم کمبود آب دارند که منجر به تولید گرد و غبار می شوند. همچنین ایران هم با عدم رعایت حقابه تالاب هورالعظیم که بخشی از هورالهویزه و هورالحمار و هورهای جنوب عراق است، نقشی تاثیرگذار در تبدیل این منطقه به کانون ریزگرد داشته است.

تاثیرات نامناسب ریزگردها، تنگی نفس، ‌کاهش دید و مختل کردن صنعت برق،‌ کشاورزی، وسایل نقلیه،‌ سلامت آب و ... است که همگی اثرات اقتصادی زیانباری دارند و زندگی مردم را به نوعی فلج می کنند. در این مورد حتی می‌توانیم به لغو شدن پروازها و تعطیلی ها براساس بروز پدیده ریزگردها هم اشاره کنیم.

همچنین بخشی از این ذرات به راحتی وارد ریه و قسمت تحتانی دستگاه تنفسی شده و با ورودشان با جریان خون مبادله می‌شوند که می‌توانند طول عمر افراد را کاهش دهند و روی سیستم گردش خون، بیماران تنفسی و ریوی اثرات مقطعی و مسلم داشته باشند، به گونه ای که متخصصان می گویند این ریزگردها سبب بالا رفتن غلظت خون می شوند، زمینه بیماری های خونی را ایجاد می کنند و سلامت مردم را به مخاطره می اندازند. همچنین مناطقی که از قدیم در سیستان و بلوچستان وجود داشته از نظر اقتصادی دچار چالش شده اند و بنابر گزارش وزارت جهاد کشاورزی کاهش تولیدات کشاورزی داشته ایم.

 این در حالی است که تا ۶۰ درصد تولید عسل در مناطقی که گرد و غبار دارد کاهش پیدا می کند و تولید گندم هم تحت تاثیر گرد و غبار قرار دارد. گرچه ما هنوز برآورد ریالی و مطالعات دقیق در مورد خسارات ریزگردها نداریم، اما بخشی از این مساله در راس مطالعه قرار گرفته است. بنابراین بهترین اقدام در مقابله با پدیده گرد و غبار و کاهش اثرات آن بر سلامت مردم، آگاهی بخشی به مردم برای حفظ سلامتشان در مواجه با این پدیده است.

مقابله با ریزگردها راهکار دقیقی ندارد. مگر اینکه تحولاتی در روند بارش ایجاد شود تا با آن زمین های زیرکشت از بی آبی نجات پیدا کنند. اساسا ما معتقدیم آنچه را که خود بشر در آن نقش دارد می توان با توان بشری کنترل کرد. به عنوان مثال اکتشافات نفتی، هورالعظیم را محروم از آب کرد و ما با تلاش هایی که انجام داده ایم و نتیجه بخش هم بوده، توانستیم بخش تالاب هورالعظیم را دوباره آبگیری کنیم. همچنین می توانیم در جاهایی که زمین کشاورزی رها شده داریم، دوباره آنها را با روش‌های کارشناسی زیر کشت برده و مدیریت کنیم. با این وجود، در زمان ورود به خشکسالی زمین مستعد برای ایجاد پدیده گرد و غبار فراهم می‌شود که با وزش باد این ذرات از زمین بلند می شوند. این در حالی است که یکی از علل وقوع ریزگردها، خشکسالی متوالی منطقه است که کشور ایران را هم در برگرفته است و هر سال در کشور شاهد بارشی کمتر از متوسط بارش سالانه هستیم که بسیاری این پدیده تغییر الگوی بارش و نوع بارش را ناشی از تغییر شرایط اقلیم می دانند. همچنین وقتی شدت خشکسالی زیاد می شود، توان بودجه دولت هم برای جبران و پاسخگویی کم است و وقتی دولت را مکلف به مهار کردن گرد و غبار کنیم، می‌توانیم با وقوع هر گرد و غبار از دولت انتقاد کنیم، اما وقتی بپذیریم بخشی از آن قابل کنترل نیست و ناشی از فرایند طبیعی است، توقعات را به این سمت هدایت می‌کنیم که دولت همه توانش را به کار گرفته و در حد مقدوراتش فعالیت می‌کند. به هر حال امیدواریم در مدل بارش ها تغییرات جدی ایجاد شود، مثل امسال که بارش ها بد نبود و ریزگردهای داخلی را با یک مقدار تاخیر دریافت کردیم.