انتقال آب تهدید جدی بر امنیت و بقای مردمان

چندی پیش جمعی اساتید و متخصصان علوم مرتبط با محیط زیست در نامه‌ای سرگشاده خطاب به مسئولین ارشد نظام نسبت به خطرات استمرار طرح‌های بزرگ انتقال آب هشدار دادند و این طرح‌ها را عامل ویرانی اکوسیستم‌های حساس کشور دانستند. با این حال مسئولین و مدیران اجرایی کشور همچنان بر اجرای این طرح‌ها و بی‌توجهی به نظر کارشناسان تأکید دارند.

 عزم جدی مدیران اجرایی کشور در به نتیجه رساندن طرح‌های بزرگ انتقال آب نظیر بهشت آباد در استان چهار محال و بختیاری، صفا رود در استان کرمان و خزر به سمنان در استان سمنان در حالی مشاهده می‌شود که جمع کثیری از اساتید و کارشناسان متخصص در زمینه محیط زیست و سایر علوم زمین با این طرح‌ها مخالف هستند. با این حال متولیان اجرایی همواره بر کارشناسی بودن طرح‌ها و غیر منطقی بودن انتقادات تأکید دارند.

چندی پیش قریب به 50 نفر از اعضای هیئت علمی و متخصصین مسائل زیست محیطی در نامه‌ای سرگشاده به مقامات ارشد نظام نسبت به خطرهای پیش رو بر اثر اجرای طرح‌های انتقال آب به ویژه طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان هشدار دادند و اجرای این پروژه‌ها را عاملی در از بین بردن میراث طبیعی و فرهنگی، تخریب زیست‌بوم، گسترش ریز گردها و آسیب دیدن امنیت کشور دانستند.

این نامه که خطاب به دفتر مقام معظم رهبری، ریاست جمهوری اسلامی ایران، ریاست و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، ریاست قوه قضائیه، ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، وزیر نیرو، ریاست سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری و ریاست سازمان بازرسی کل کشور نوشته شد، ضمن مخالفت با طرح انتقال آب خزر به سمنان بر آسیب‌های سایر طرح‌های انتقال آب نیز تأکید شد.

نویسندگان در این نامه آوردند: بدین‌وسیله جمعی از استادان و پژوهشگران علوم محیط‌زیستی و زمین و آب و منابع طبیعی کشور در اعلامیه‌ای مشترک مخالفت خود را با طرح وزارت نیرو برای انتقال و شیرین‌سازی آب دریای مازندران به استان سمنان که هم فاقد توجیه اقتصادی است و هم فاقد ارزیابی جامع تخصصی و محیط‌زیستی است را اعلام می‌دارند.

نابودی این زیست‌بوم‌هازیر پا گذاشتن اصل مترقی ۵۰ قانون اساسی است

متخصصان مذکور در رابطه با خسارت‌های بی بازگشت طرح انتقال آب از خزر به سمنان نوشتند: اجرای این طرح مستلزم دست‌اندازی و ویرانی غیرقابل‌بازگشت به باارزش‌ترین اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر و حساس کشور دربرگیرنده دریای مازندران، جنگل‌های هیرکانی، استپ‌های کوهپایه‌ای، کوهستانی و آلپی البرز هست. نابودی این زیست‌بوم‌ها که نقش مهمی در پایداری سرزمین کهن و باستانی ایران دارند نه‌تنها برخلاف انواع تعهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی است، بلکه زیر پا گذاشتن اصل مترقی ۵۰ قانون اساسی است که جمهوری اسلامی ایران را برای تداوم حیات اجتماعی نسل امروز و فردا از چنین فعالیت‌های مخربی منع می‌کند هست..

طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای حتی اگر با صرف انرژی همراه نباشد بسیار خطرناک است

اساتید دانشگاه و دلسوزان آینده محیط زیست ایران در بخش دیگری از نامه خود با اشاره به خسارت‌های قطعی طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای تأکید کردند: امروز بر همگی دانشمندان دنیا تأثیرات ویرانگر طرح‌های بدون کارشناسی و غیرمسئولانه‌ که بیشتر با تصمیم‌های یک‌سویه به اجرا درآمده است و نتیجه‌ای جز فشار بیشتر بر کره زمین و افزایش گازهای گلخانه‌ای و برهم خوردن تعادل زیستی و اقلیمی نداشته، کاملاً آشکارشده است. عقل و تدبیر جهانی، طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای حتی اگر با صرف انرژی همراه نباشد را بسیار خطرناک می‌داند و کمتر ارزیابی محیط‌زیستی آن‌ها را تأیید می‌کند، چه رسد که چنین طرحی همراه با فشار بر دریای مازندران که از انواع مشکلات زیستی، به‌خصوص کاهش شدید سطح آب و آلودگی‌های بسیار رنج می‌برد و جنگل‌های هیرکانی که باقیمانده جنگل‌های دوران سوم زمین‌شناسی است و مساحت آن‌ها در همین چند دهه به نصف کاهش‌یافته است و اکوسیستم البرز که ازجمله نقاط بی‌نظیر و داغ تنوع زیستی دنیا است و بقای آن تضمین‌کننده ساکنان داخلی فلات ایران است، با مصرف بسیار بالای انرژی برای شیرین کردن آب و انتقال آن از ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریا به ارتفاع ۲۳۰۰ متری همراه باشد.

 اصرار بر ادامه پروژه‌هایی مانند انتقال آب دریای مازندران امنیت کشور را تهدید می‌کند

امضاکنندگان نامه مورد اشاره با انتقاد شدید از اصرار مسئولین در استمرار و توسعه لجام گسیخته طرح‌های انتقال آب و با اشاره به تضاد این رویکرد با گفتمان اقتصاد مقاومتی متذکر شدند: در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که هرگونه ناپایداری در سرزمین ایران را تهدیدی جدی بر امنیت و بقای مردمان آن می‌داند، ادامه حیف‌ومیل منابع محدود مالی کشور در اجرای سازه‌هایی که با ایجاد ردپای زیست‌بومی ما را در مقابل دشمنان آسیب‌پذیرتر می‌کند، نگرانی و تأسف عمیق خود را از ادامه طرح‌های خطرناک انتقال آب بین‌حوضه‌ای و سدسازی‌های لگام‌گسیخته و تشدید و ادامه آلودگی دریاها و رودخانه‌ها و تالاب‌ها اعلام می‌داریم. ما از دولت محترم و همه مسئولان، خواهان تدبیر و اجرای سیاست‌های دوراندیشانه پایدار و جلوگیری از سیاست‌های عجولانه ناپایدار هستیم. اصرار بر ادامه پروژه‌هایی مانند انتقال آب دریای مازندران به سمنان، انتقال آب خلیج پارس به کویر مرکزی، انتقال آب بهشت‌آباد و ادامه آبگیری و ساخت سدهایی مانند داریان، شفارود و تونل انتقال آب بیرگان، نه‌تنها امنیت کشور را تهدید می‌کند بلکه با از بین بردن میراث طبیعی و فرهنگی بر دامنه مشکلات تخریب زیست‌بوم، مانند گسترش ریزگردها، فرونشست زمین و انقراض گونه‌ها می‌افزاید. خشک شدن دریاچه ارومیه، زاینده‌رود، کارون و صدها تالاب و دریاچه و قنات و افزایش شدید مصرف آب و گسترش شهرهای آلوده و ناپایدار، حاصل اجرای طرح‌های با اطلاعات نادرست و ارزیابی اثرات محیط‌زیستی نادرست است که به دولت و ملت ایران تحمیل می‌شود.

گفتنی است اساتید و متخصصینی نظیر دکتر مجید مخدوم استاد محیط‌زیست دانشگاه تهران، دکتر نصرت‌الله صفائیان استاد اکولوژی دانشگاه مازندران، دکتر حسین صدقی استاد و مدیر گروه تخصصی علوم و مهندسی آب دانشگاه آزاد، دکتر اسماعیل کهرم استاد اکولوژی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر محمدتقی فرور استاد اکولوژی انسانی دانشگاه جورج واشنگتن و رئیس کنسرسیوم جهانی قرقهای بومی، دکتر محمود رائینی مدیر گروه مهندسی آب دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، دکتر حسین آخانی استاد دانشگاه تهران، دکتر سروش مدبری استادیار دانشگاه تهران و رئیس انجمن زمین‌شناسی ایران، دکتر ناصر کرمی دانشیار اقلیم‌شناسی دانشگاه برگن نروژ، دکتر سید مختار هاشمی استاد مدعو دانشگاه کردستان، دکتر کریم ثابت رفتار استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، دکتر مهدی پژوهش استادیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، دکتر مجید لطفعلیان مدیر گروه جنگلداری دانشکده منابع طبیعی ساری، دکتر اکبر نجفی دانشیار گروه جنگلداری دانشگاه تربیت مدرس از جمله متخصصین و اعضای هیئت علمی امضاکننده این نامه هستند که تعداد همه آنها بیش از 50 نفر است.

همچنین در رابطه با موضع پروژه‌های انتقال «مهندس محسن سلیمانی روزبهانی» مدیر ملی طرح بین‌المللی حفاظت از تالاب‌های ایران یکی از کارشناسان و مسئولان ارشد سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به «تابناک» گفت: سازمان حفاظت محیط زیست با هرگونه انتقال آب بین حوضه‌ای مخالف است. ما باید یاد بگیریم هر حوضه آبریز را بر اساس توانمندی‌های خودش رشد دهیم. انتقال آب بین حوضه‌ای قطعاً آخرین گزینه است که تنها در شرایطی مجاز خواهد بود که همه راه‌ها از جمله صرفه‌جویی مدیریت منابع را رفته باشیم. اگر هیچ کدام جواب نداد و مردم در حوضه مقصد به آب شرب نیاز داشتند و به عبارتی از تشنگی در حالت مرگ قرار داشتند، آن موضع می‌توان برای تأمین آب شرب این انتقال را انجام داد. طرح‌های انتقال آب نباید گزینه اولین مسئولین برای حل مشکل آب باشد.

پیشتر دکتر حسین آخانی یکی از امضاء کنندگان نامه فوق در رابطه با خسارت‌های اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان به «تابناک» گفته بود: این موضوع را باید در سه بخش جدا از هم یعنی بخش دریایی، مسیر انتقال و بخش کویر بررسی کرد. در بخش دریا از آنجا که پساب آب شیرین کن ها وارد دریا خواهد شد، به مرور زمان دریا تحت تأثیر قرار گرفته و دریای خزر شورتر خواهد شد. محل انتخاب شده برای انتقال آب با تالاب «میان کاله» فاصله چندانی ندارد و اضافه شدن مجتمع‌های آب شیرین کن، شرایط آنجا را بدتر خواهد کرد. در حال حاضر «تالاب میان کاله» به دلیل سدهایی که بر رودهای ورودی اش ایجاد شده است، از آب های شیرین قدیمی محروم است، لذا سازه های آب شیرین کن، شوری آب این تالاب را بیشتر خواهد کرد.

در بخش دوم یعنی مسیر انتقال نیز در حال حاضر در شرق سواحل دریای خزر به دلیل سازه‌های انسان ساخت مانند «بندر امیرآباد» و «نیروگاه نکا» بر روی محیط زیست بار سنگینی وجود دارد و طرح انتقال آب خزر قرار است از آنجا آغاز شود و در نتیجه فشار بر اکوسیستم افزایش می یابد. در بخش سوم نیز باید پذیرفت، کویر با آب آباد نخواهد شد، زیرا امکان تبخیر در کویر بین 3000 تا 5000 میلی‌متر است.

حسن روحانی، رئیس جمهور کشور در سفر اردیبهشت ماه سال جاری خود به سمنان ضمن موافقت ضمنی با طرح انتقال آب خزر به سمنان گفته بود: می‌توان آب را از دریای خزر به سمنان منتقل کرد و در عین حال همه مسائل محیط زیستی را مد نظر قرار داد تا مشکلی به وجود نیاید.

محمدرضا خباز استاندار سمنان نیز پیش تر در گفت و گو با رسانه ها در مورد طرح انتقال آب خزر به سمنان مدعی شده بود: ما جلسات فراوانی با خانم ابتکار و معاونان ایشان و کارشناسانشان داشتیم که سه چهار ایراد اصلی و درست گرفتند اما ما همه آن ایرادها را برطرف کردیم.انتقال آب از هر نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر در کشور خلاف است مگر اینکه ضروری باشد. یعنی اینکه همه راه‌ها را رفته باشیم و چاره‌ دیگری نداشته باشیم. مثلاً چاه‌های غیرمجاز همه باید مسدود شود و ما این کار را در استانمان انجام دادیم و تنها استانی که چاه غیرمجاز ندارد استان سمنان است. افزون بر این همه شهرهایمان را یا به شبکه جمع آوری آب مجهز کرده‌ایم یا در شرف تجهیز است. همچنین در رابطه با الگوی کشت تلاش کردیم و داریم الگوی کشت را تغییر می‌دهیم و در خیلی از جاها موفق شده‌ایم که دیگر دنبال کشت محصولات پر آب نباشند. دیگر اینکه برای آبیاری تحت فشار در طول عمر آبیاری تحت فشار ۲۰ هزار هکتار در استان سمنان اجرا شده و ما برای سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ اعتبار ۲۰ هزار هکتار دیگر را گرفته‌ایم و از فروردین تا الان هم ۱۰۰۰ هکتار آن را انجام داده‌ایم.

گفتنی است پروژه‌های انتقال آب بهشت آباد از چهارمحال بختیاری به کرمان، صفا رود از جنوب کرمان به شمال کرمان، کوهرنگ 3 از چهارمحال بختیاری به اصفهان و انتقال آب خزر به سمنان از جمله بزرگ‌ترین و نگران‌کننده‌ترین پروژه‌های آبی در دست اجرا در کشور است.