عمر سینما در آبادان با عمر بلند پالایشگاه نفت برابر می کند، انگلیسی ها در سال های نخست ورود خود به آبادان یک دستگاه آپارات برای نمایش فیلم آوردند و یک سینمای روباز بسیار کوچک برای خود در محله «بریم» ساختند.
عمر سینما در آبادان به سال 1287 برمی گردد و این شهر به واسطه اهمیتی که داشت با بیش از 13 سینمای عمومی و شش سینما متعلق به شرکت نفت، بیشترین سالن های سینما را در خوزستان بعد از تهران داشت.
پیش از پیروزی انقلاب، آبادان را شهر سینما ها می گفتند، قلب نفتی ایران، آن سال ها بعد از تهران بیشترین شمار سینماها را داشت.
محلهٔ «ابو ابراهیم» که انگلیسی ها به دلیل سختی تلفظش به آن «بریم» می گفتند، ویژهٔ خود انگلیسی ها و البته کارکنان رتبه بالای شرکت نفت بود. ایرانی ها و هندی های آن موقع آبادان از تماشای فیلم در این فیلم خانه محروم بودند و آن ها را به این سینما راه نمی دادند.
بعد ها یک سینمای سیار به آبادان آوردند که «... نقاط مختلف آبادان آن روز، به میدان ها و کوچه ها می بردند و فیلم های بهداشتی را نشان می داده اند و ترقیات بریتانیای کبیر را» به نمایش می گذاشتند.
سال ۱۳۱۱ هجری شمسی سینما «شیرین» در منطقهٔ شهری آبادان تاسیس شد و از همان ابتدا تماشای فیلم در آبادان طرفداران زیادی پیدا کرد. سال ۱۳۲۴ هم شرکت نفت سینما تاج را ساخت. سینما تاج سابق که اکنون هم در آبادان پا برجاست، معماری انگلیسی دارد، برای ساختن این سینما همه چیز حتی آجر هایش را هم از لندن آوردند.
تا سال ۱۳۵۷ جمعاً ۱۵ سینما در آبادان ساخته شد:' تاج، نفت، گلستان، بهمنشیر و پیروز وابسته به شرکت نفت بود و بقیه برای استفادهٔ عموم آزاد:' شیرین، خورشید، رکس، متروپل، نیاگارا، شهناز، ساحل، ایران، کیهان و سهیلا'.
عبدالعلی لهسایی زاده در کتاب «جامعه شناسی آبادان» دربارهٔ سینماهای آبادان نوشته است:«... از نظر طبقه بندی شهرداری، پنج سینمای شهر درجه دو و پنج سینما درجه ۳ بودند، سینماهای شرکت نفت از لحاظ درجه بندی این گونه بود'تاج، نفت و گلستان درجه یک و بهمنشیر و پیروز درجه ۲ بودند و از نظر گنجایش هم، سینما تاج ۱۱۷۸ نفر، گلستان ۲۵۰ نفر، نفت ۱۰۰۰ نفر و سینما بهمنشیر ۹۰۰ نفر ظرفیت داشتند.»
اما در مجموعه تحقیقاتی که دفتر پژوهش ها و برنامه ریزی فرهنگی در اردیبهشت سال ۱۳۵۷ دربارهٔ استان خوزستان انجام داد، سینماهای شهر آبادان نیز مورد پژوهش قرار گرفت.
در کتابی که با عنوان «بررسی مراکز فرهنگی شهرهای استان خوزستان- کتاب چهارم» بر اساس آمار سال ۵۷ منتشر شده، چنین آمده است: «در شهر آبادان، مجموعاً ۱۵ سینما مورد شناسایی گروه اطلاعات و آمار خوزستان قرار گرفت با این مهم که مشخصات ۸ سینما در اختیار پرسشگران این مرکز قرار نگرفت (۵ سینما به اسامی تاج، نفت، گلستان، بهمنشیر و پیروز به سبب وابسته بودن به شرکت نفت، ۳ سینما به اسامی نیاگارا، شهناز و ساحل به سبب تعطیل بودن در زمان بررسی).»
به همین دلیل هم پژوهش ها بر مبنای ۷ سینمای دیگر انجام شد: «۷ سینمای آبادان با ۵۱۲۰ متر مربع سطح کل و ۴۹۸۰ متر مربع سطح زیربنا به ترتیب 89 درصد از سطح کل و 38.2 درصد از سطح زیربنای مراکز فرهنگی شهر آبادان را شامل می شوند.
بیشترین سطح اشغال شده توسط این مراکز ۱۵۰۰ متر مربع و کمترین سطح ۴۲۰ متر مربع است، با توجه به اینکه به استثنای یک سینما که ۱۴۰ متر مربع فضای آزاد در اختیار دارد، تمامی سطح اشغال شده از سوی این مراکز مربوط به سطح زیربنا است.»
گنجایش سینماهای شهر آبادان از ۶۸۰ صندلی که کمترین تعداد تا ۱۰۰۰ صندلی که بیشترین تعداد است متفاوت بوده است، از تأسیس اولین سینمای آبادان تا سال ۱۳۴۶ که آخرین سینمای این شهر تاسیس شد، ۵ سینمای دیگر در این شهر شروع به فعالیت کرده اند.
در ادامهٔ پژوهش های مربوط به سینماهای آبادان چنین آمده است: «از نظر نحوه تصرف، ۴ سینما ملکی و ۳ سینما استیجاری بوده است. از نظر طبقه بندی شهرداری ها ۵ سینما درجه ۲، و ۲ سینما درجه ۳ شناخته شده اند.
از نظر زمان نمایش فیلم (سانس) ۴ سینما دارای ۴ نوبت نمایش و ۳ سینما دارای ۵ نوبت نمایش بوده اند. نوع فیلم های مورد نمایش از لحاظ کشور سازنده فیلم بدین ترتیب بوده که ۳ سینما اقدام به نمایش فیلم های خارجی می کرده اند و ۴ سینما، هم فیلم های خارجی و هم فیلم های ایرانی نمایش می داده اند. فیلم های خارجی نمایش داده شده در این سینما ها به ترتیب اولویت ساخت کشورهای ایتالیا، آمریکا، ژاپن، هندوستان، چین (هنگ کنگ)، انگلستان و فرانسه بوده اند.»
نقش خوزستان در ساخت نخستین سینماها برای صنوف مختلف
در کنار تمامی اولین ها و از همه مهم تر خاستگاه بودن خوزستان در حوزه ورود تاریخ و تمدن باید به نقش این استان در ساخت نخستین سینماهای کارمندی و کارگری و نمایش فیلم های اکران اول ایرانی و خارجی در سینمای شهرهای مختلف خوزستان تاکید کرد.
سینما شیرین نخستین سینمای عمومی آبادان، قبل از جنگ جهانی دوم، در اواخر دهه 1310 ساخته شد، صاحب این سینما حاج محمد غوث احمدیه که پیمانکار کنسولگری انگلیس و اهل هندوستان بود، چند سال قبل از تاسیس سینما شیرین، صاحب سینمای 'خیام' بندر بوشهر بود، که پس از ورشکستگی این سینما به آبادان آمد و سینما شیرین را تاسیس کرد.
سینما شیرین به عنوان تنها سینمای غیردولتی آبادان در آن زمان، سینمای مجهزی با دو طبقه سرپوشیده و یک سالن نمایش تابستانی بود که پس از جنگ با افزودن دو طبقه دیگربه ساختمان آن، تبدیل به بزرگ ترین سینمای خوزستان بلکه ایران شد
.
سال 1315، رحیم حسامیان که بعدها تهیه کننده شد، سینما شیرین را از حاج محمد غوث خرید و مدتی بعد به گنجی زاده فروخت. فیلم هایی که در سینما شیرین اکران می شد همزمان در سینماهای برتر کشور هم به نمایش در می آمد.
به گواه سینماروهای قدیمی برای اکران بعضی فیلم ها حتی جای سوزن انداختن در سینما شیرین نبود؛ حتی بعضی از اهالی روستاهای آبادان با چهارپایان و دیگر وسایل نقلیه برای دیدن فیلم به سینما شیرین می آمدند. حتی از شهرها و روستاهای عراقی اطراف اروندرود نیز با قایق برای تماشای فیلم به آبادان می آمدند.
سینما شیرین با شروع جنگ تحمیلی در سال 1359 تعطیل و هیچ گاه بازگشایی نشد و در اثر جنگ خسارت های بسیاری به آن وارد شد. این سینما در 17 خرداد 1385 با شماره 15626 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و به تملک سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری درآمد.
خاستگاه برخی عوامل مطرح سینمای کشور نظیر ' ناصر تقوایی، امیر نادری، احمد نجفی، کیانوش عیاری، رضا فیاضی، رضا خندان، سیروس مقدم، سیدعلی سجاد حسینی، حجت الله سیفی، عبدالحسین برزیده، حمید لبخنده، مهشید افشارزاده، بیژن امکانیان، علی اصغر شادروان، انسیه شاه حسینی، محمد علی باشه آهنگر، مجیدجوانمرد، مهرداد خوشبخت، نادر سلیمانی، سیامک شایقی و رضا سبحانی' استان خوزستان و به ویزه شهر آبادان بوده است.
بهمن ماه 1394 افتتاح سینما مهر آبادان
مجید عیدان مدیر و مسؤول بخش خصوصی سینما مهر آبادان گفت: مردم سینما دوست آبادان که چندی است با سینما قهر کرده اند، از ین پس هر هفته شاهد فیلم های سینمایی روز کشور می باشند.
سالن سینما مهر که در گذشته در اختیار اداره ارشاد بود به بخش خصوصی واگذار شد و با بهره برداری از آن به عنوان تنها سینمای دیجیتال فعال آبادان شد.
تولد دوباره سینما نفت آبادان
مدیر عامل شرکت پالایش نفت آبادان از راه اندازی کامل سیستم پخش فیلم به صورت دیجیتال در سینما آبادان خبرداد. حبیب اله ابوالحسینی اعلام کرد:با راه اندازی کامل سیستم پخش فیلم به صورت دیجیتال، سینما نفت آبادان تولدی دیگر یافته و پذیرای شهروندان هنردوست آبادانی خواهد بود.
وی افزود: بنا بر وعده مجری طرح، بهره برداری از این سینما با امکانات جدید بزودی امکانپذیر می شود. مدیر عامل پالایشگاه آبادان ادامه داد: خریداری دستگاه سیستم پخش فیلم به صورت دیجیتال نیازمند طی مراحل اداری، تهیه شرح کار، تعیین مشخصات فنی مورد نیاز، اخذ مجوزهای لازم به منظور تخصیص اعتبار، برگزاری مناقصه و خرید بود که خوشبختانه با پیگیری های انجام شده از سوی همکاران در ادارهای مختلف، این کار انجام و برنده مناقصه مشخص و عملیات خریداری، نصب و راه اندازی سیستم دیجیتال توسط پیمانکار شروع شده است.
وی اعلام کرد: شرکت بر اساس مسئولیت های اجتماعی خود و در جهت رفاه حال همشهریان هنردوست و خوش ذوق آبادانی، هزینه خریداری این دستگاه را که بالغ بر٨٠٠ میلیون تومان بوده، پذیرفت.
ابوالحسینی اظهار کرد: محدودیت منابع مالی که تمام سازمانهای دولتی با آن دست به گریبان هستند، کمبود اعتبارات و نبود نقدینگی مناسب و طی کردن مراحل قانونی خرید از جمله عوامل تاخیر در مجهز کردن سینما نفت بوده است.
به گفته وی، این سینما متعلق به همه شهر و منطقه بوده و نگهداری از این سرمایه ارزشمند و تاریخی وظیفه همگی ما است. مدیرعامل شرکت پالایش نفت آبادان در پایان اظهار امیدواری کرد: با تغییر سیستم نمایش فیلم سینما از آنالوگ به دیجیتال بار دیگر شاهد حضور پرنشاط شهروندان عزیز برای تماشای فیلم در اولین سینمای مدرن خاورمیانه باشیم.
سینما نفت آبادان که به لحاظ سبک معماری و شهرت، در ایران بی همتاست، ٩٦٠ نفر گنجایش تماشاگر دارد. این بنای تاریخی و فرهنگی که در نزدیکی محله بوارده جنوبی قرار دارد با آجر نسوز قرمز رنگ، موسوم به آجر لندنی ساخته و در سال ۱۳۲۳ با نام سینما تاج افتتاح شد.
از سینما نفت که محل اجرای نمایش و کنسرت های بزرگ بود، در بسیاری از موارد به عنوان نماد آبادان یاد می شود.
'سهیلا' با نام جدید 'سینما آزادی'
مدیرکل سینمای حرفه ای سازمان سینمایی کشور گفت: امسال کار نوسازی حدود ۱۵ سینما در سطح کشور به اتمام می رسد.
محمدرضا فرجی ظهر در بازدید از اماکن هنری و سینمای در حال ساخت آبادان با تاکید بر اینکه مردم آبادان به طور واقعی اهل سینما و هنر هستند، افزود:آبادان طی سالیانی به عنوان نخستین شهر دارای سینما در کشور بود اما در زمان حاضر از این امکان بی بهره است.
وی اظهار کرد:اگر سینمای مهر از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در این شهر فعال شد به دلیل بهره مندی مردم و عدم محرومیت آنان از امکان سینما بوده اما به هر حال وجود یک سینما و یا پردیس بهترین امکان برای مردم هنر دوست و با فرهنگ آبادانی است.
وی با اشاره به تعطیلی ۱۲ ساله سینما آبادان (سهیلا سابق) به دلیل وجود ایرادات فنی به رغم انجام بازسازی پیشین آن تصریح کرد:خوشبختانه از زمانی که حوزه هنری خواستار تعمیر و بازسازی سینما آبادان شد، این کار با سرعت و شتاب بسیار خوبی پیگیری و دنبال شد.
مدیرکل سینمای حرفه ای سازمان سینمایی کشور با تاکید بر لزوم همکاری و حمایت مسئولان آبادانی و استانی در کمک به انجام و اتمام کار بازسازی سینما آبادان گفت:به طور قطع همراهی و کمک مسئولان، اتمام کار بازسازی سینما را به صورت ملموس تر، جدی تر و مناسب تری موجب می شود.
فرجی با بیان اینکه ایرادات قابل رفع است، افزود:در زمان حاضر کار نصب سیستم پخش دیجیتال فیلم و صدا در حال انجام است و حضور، سرکشی و بازدید برخی از اعضای کمیسیون پنج وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سینما آبادان در راستای بررسی و رفع مشکلات احتمالی انجام شده است. وی از افتتاح و بهره برداری این سینما پیش از آغاز هفته دفاع مقدس خبر داد و اظهار کرد: بدون شک با گشایش این سینما مردم هنر دوست و با فرهنگ آبادانی از آن به خوبی استقبال می کنند.
منابع:
**پایگاه استنادی ' تاریخ ایرانی'
** کتاب «جامعه شناسی آبادان»