ده فرمان برای هیئت داری

شاید برای برخی «ماه محرم» صرفاً اولین ماه از سال‌های هجری قمری است؛ اما برای شیعیان شروعی فصلی دوباره در زندگی و خونی تازه در رگ‌های جامعه است.

متداول‌ترین نوع عزاداری از سال‌های دور تاکنون برگزاری مراسم روضه است که از چهار رکن: بانی جلسه، سخنران جلسه، مداح و روضه‌خوان جلسه و مستمع جلسه تشکیل می‌شود. در این میان «بانی جلسه» نقشی محوری در برگزاری مراسم روضه دارد و بنا داریم در ده بخش نکاتی صمیمانه جهت برگزاری با کیفیت مراسم هیئت با محوریت «مدیر» یا «مسئول هیئت» تقدیم کنیم. باشد که با عنایت و عمل به این نکات و توصیه‌ها، همگان از حضور و شرکت در مراسم عزاداری شامل اجر و ثواب بیشتری شوند.

 

بر پایی جلسه عزای سیدالشهدا با هر کیفیتی نیاز به یک مدیر دارد. مدیری که از «الف» تا «تاء تمتِ» مراسم را برنامه‌ریزی می‌کند. اما قبل از هر چیزی با ید بدانیم ارزش منصب مدیریت هیئت زمانی قیمتی است که فلسفه آن را بشناسیم.

مدیر هیئت شخصی است که در محرم بیش از بقیه به لطف و عنایت صاحب مجلس (امام حسین) نیازمند است و به این دلیل او را برای خادمیِ مستمعین و گریه‌کنان جلسه امام حسین دعوت می‌کنند.

صدهاهزار مثل سلیمان در این حرم

مشغول لحظه‌های شریف گدایی‌اند

پس یا مدیر هیئت نشوید یا بدانید که شما را انتخاب کرده‌اند. به جرأت می‌توان گفت فارغ از حجم فراوان کارهای اجرایی مدیریت هیئت به راحتی می‌توان معنوی‌ترین لحظات را در همین فعالیت‌ها یافت.

مدیران و خادمان هیات های مذهبی در گرایش و علاقه‌مندی مردم به اهل بیت علیهم‌السلام بسیار نقش دارند و نوع برخوردشان به خصوص ادب و تواضعشان در مقابل مهمانان و عزاداران (هرکه میخواهند باشند؛ غنی و فقیر؛ رئیس و مرئوس؛ کارمند و مدیر؛ عالم و غیر عالم و ...) بسیار روی دیگر اعضا موثر است و دیگر اعضا نیز با دیدن اعمال و برخورد آنان احترام به دیگران را یاد می­گیرند. ناتوانی خادمان هیات در برخورد صحيح و خدای ناکرده کلمات نسنجیده آنان می‌تواند آسیب جدی به هیات وارد کند. برای مثال: اگر خادمان اصلی و خوشامدگویان یک هیات با افراد و مهمانان به صورت گزینشی برخورد کنند و غریبه‌ها را غریبه ببینند نه محب و دوست‌دار اهل بیت (ع) و نگاه و عینکشان خط‌کشی شده و محدود باشد، از علما، روحانیون، سادات، مداحان، فقرا، پیرمردها و جوانان و نوجوانان تازه وارد، آن طور که شایسته است استقبال نکنند، نشان از این دارد که نگاهشان به محبین و مهمانان هیأت نگاه دینی خالص نیست! پس سعی کنید تا حد امکان با همه، رفتار یکسانی داشته باشید. گاه در یک هیأت، شاید به صورت ناخودآگاه و غیر عمدی به یک فرد مسئول، یک ثروتمند و یا هر فرد شاخص دیگری، توجّه بیشتری می‌شود. فراموش نکنید همه برای امام حسین(ع) آمده‌اند و تبعیض بین مردم، باعث کدورت و رنجش اکثریت خواهد شد.

رفتار توأم با متانت و احترام میانداران و افراد گرداننده، تأثیر بسزایی در آرامش و نظم عزاداری و همچنین بهره‌مندی معنوی بیشتر از مراسم دارد البته دخالت بیش از حد در برگزاری مراسم، مانند دستور دادن مداوم و جابه‌جا کردن افراد در صفوف، موجب ناراحتی و آزردگی افراد شرکت کننده می‌شود.

 

یکی از هنرهایی که مدیر مراسم روضه باید آن را دارا باشد «قدرت تقسیم» امور اجرایی هیئت است. بایستی تمام کارهای هیئت را ریز به ریز نوشت و این کار هم دلیل دارد...

به ایام ماه محرم که نزدیک می‌شوید، بچه‌های هیئت با شما تماس می‌گیرند که امسال چه کاری را به عهده بگیرند و در چه فضایی به امام حسین(ع) و مراسم عزاداری ایشان کمک بکنند.

در واقع در روزهای عزاداری امام حسین(ع) پای خیلی‌ها به حسینیه باز می‌شود؛ خیلی‌ها که شاید ماه رمضان هم سراغ شما و این مجالس را نگیرند! یادتان باشد شرکت و خدمت در مجالس ماه محرم تنها نخ ارتباط برخی مهمانان امام حسین با خداست! مبادا شما عامل خاموش شدن این آخرین سوی امید باشید. پس کارها که ریز شدند، مسئولیت‌ها فراوان می‌شوند؛ چای‌ریز، سقا، کفش جفت‌کن، مسئول سیستم صوتی و ....

از طرفی اگر مسئولیت‌های برگزاری مراسم روضه بیشتر شد که طبعا مسئولین هم بیشتر می‌شوند، التزام مسئولین جهت حضور بموقع در مراسمات بالا خواهد رفت که این امر هم برای جلسه و هم برای مستمع مفید خواهد بود.

چقدر زیباست که در لیست برگزار کنندگان روضه سیدالشهداء اسامی اشخاص مختلفی نزد خداوند ثبت و ضبط شود که در این دستگاه، هیچ فعالیتی بدون اجر نخواهد ماند.

یکی دیگر از کارهایی که باید در مراسمات عزاداری ماه محرم انجام شود، سیاه‌پوش کردن تکیه، حسینیه، مسجد یا هر محلی که برای عزاداری تدارک دیده شده می‌باشد.

کتیبه محتشم را می‌توان لازم لاینفک و پای ثابت پارچه‌های عزاداری دانست. پارچه‌های معرفی هیئت را معمولا پشت منبر و یکی را درب هیئت نصب می‌کنند.

سعی کنید از ابتکارات و کارهای جدیدی که متناسب با شؤون مراسم باشد، استفاده کنید. در مراسم شام غریبان در بعضی از هیأت‌ها وقتی چراغ‌ها خاموش است، تعدادی کودک شمع به دست وارد جمع شده، مظلومیت بازماندگان روز عاشورا را برای حاضران تداعی می‌کنند. نحوه‌ی سیاه‌پوش کردن فضا و استفاده‌ی بجا از پیام‌های عاشورایی، در تعدادی از هیأت‌ها به شکل‌های متفاوت و جالبی صورت می‌گیرد.

هرچقدر سیاه‌پوش کردن حسینیه با نظم و ظرافت انجام شود از چشمان مهمانان دلربایی خواهد کرد. نصب روایاتی از اهل‌بیت عصمت و طهارت و بخصوص امام حسین(ع) و جملات کوتاه و زیبا از بزرگان و پیرغلامان می‌تواند فضای تزئینات حسینیه ی شما را «محتوا محور» کند.

البته چند سالی‌ست جامعه ایمانی مشعر با هم‌فکری هیئت‌های سراسری کشور، شعار ثابتی را برای هماهنگ کردن محتوای هیئات انتخاب می‌کند که در نوع خود جالب است.

شما می‌توانید به بهره‌گیری از شعار محوری هیئات نماد آن را در محل برگزاری مراسم نصب کنید.

حس زیبایی را ایجاد می‌کند اگر برای هر شب، متناسب با صاحب آن شب، پرچم یا نام مبارک آنها را در جلسه نصب کنند. مثلا شب نهم منتسب به حضرت قمربنی‌هاشم، شب ششم به قاسم‌بن‌الحسن و شب سوم منتسب به حضرت رقیه است.

 

تلاش ما باید بر این باشد که در کنار عزاداری برای سیدالشهدا(ع) در هیئت‌های مذهبی، مستمعین را به سمت قرآن نیز توجه دهیم که البته پرداختن به این امر توقع نابجایی نیست. در کنار عزاداری برای سیدالشهدا(ع)، تلاوت قرآن نیز باید به صورت عمومی ترویج شود تا به عنوان یک نماد و سنت در مراسم عزاداری سیدالشهدا(ع) و یاران شان تثبیت شود و یادآور تلاوت قرآن حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و اصحابشان در شب عاشورا و در خیمه‌های صحرای کربلا باشد.

مسئولان هیئت‌های مذهبی باید در کنار عزاداری برای اباعبدالله الحسین(ع) به موضوع قرآن در خطابه‌ها، مدایح و مراثی‌ به صورت علمی پرداخته و تلاوت قرآن در هیئت‌های مذهبی را به عنوان یک اقدام جدی داشته باشند.

یکی از کارهایی که برای فرهنگ‌سازی تلاوت قرآن در مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) می‌تواند انجام شود این است که در وقت مناسبی یک فرصتی برای تلاوت جمعی قسمتی از قرآن داده شود، به این نحوی که درمراسم عزاداری یک قاری بخواند و مردم نیز گوش کنند تا هم حال و هوای خیمه‌های امام حسین(ع) تداعی شود و هم انس با قرآن در بین مردم فراگیر شود.

در واقع یکی از زیباترین لحظات در هیئت که عموم مستمعین از برگزاری آن استقبال می‌کنند ختم جمعی قرآن است. قرار نیست هر شب یک بار قرآن را ختم کنید! شایسته است با برنامه‌ریزی دقیق و دعوت از قاریان خوب، در ده یا سی جلسه به ترتیب و با همکاری مستمعین قرآن را ختم کرده و ثواب ختم را هرشب به یکی از شهدای کربلا هدیه دهید. 

بهترین زمان شروع برنامه ختم قرآن قبل از سخنرانی و بعد از قرائت زیارت عاشورا است. تهیه رحل و قرآن‌های عثمان طه با خط درشت و همچنین چینش زیبای جلسه به حضور حداکثری مخاطبان در این برنامه کمک می‌کند.

 

یکی از ارکان جلسه عزاداری دعوت از واعظ است. منبر در مراسمات عزاداری سیدالشهدا(ع) رسالت مهم انتقال معارف و عبرت‌های عاشورا را به دوش می‌کشد.

انتخاب سخنرانان در مراسم عزاداری بسیار مهم است؛ چرا که اولا این ایام، زمانی است که مردم آمادگی و پذیرش بیشتری برای راهنمایی دارند و ثانیا فرصت بسیار مناسبی برای بیان فلسفه ی قیام عاشورا و همچنین آشنا ساختن همه ی مردم - بخصوص نوجوانان و جوانان - با واقعیات اسلام و تشیّع است. بنابراین گردانندگان اصلی چنین مراسمی باید بدانند که اگر در انتخاب سخنران دقّت نکنند، فرصتهای ارشادی را از دست خواهند داد.

سعی کنید برای جلسه محرم از روحانیون حوزه‌های علمیه دعوت کرده و به آنها از قبل موضوع پیشنهاد بدهید. گاهی سخنرانِ برنامه، مطالب‌اش را برای «با تجربه‌ها» و پیرمردهای ریش‌سفید آماده می‌کند، غافل از اینکه مخاطبین او دانش‌آموز هستند!

مقام معظم رهبری بر موضوع‌محور و مفید بودن منابر تاکید دارند: « منبرها و سخنرانی‌های جلسات شما سازنده باشد، یعنی به گونه‌ای باشد که اگر کسی مثلا سه سال در هیئت شما رفت و آمد می‌کند بعد از این مدت عوام از این جلسه بیرون نرود. فهمیده و آگاه و با معلومات خارج شود. منبر باید آدم‌ساز و فکرساز باشد.»

معمولا مدیر هیئت قبل از شروع برنامه هیئت همه هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهد و جزء اولین نفرات است که با حضور در مجلس، دیگران را به فراگیری معارف دینی دعوت می‌کند.

یادتان نرود مستمع است که صاحب سخن را بر سر ذوق می آورد، پس؛ از پرداختن به مسائل حاشیه‌ای همچون گفتگو با دیگران حتی با ایهام و اشاره یا پیامک فرستادن و... جداً پرهیز کنید.

 

یکی دیگر از ارکان جلسه عزای سیدالشهدا، روضه‌خوان یا همان مداح است. مداح قرار است اشعاری را هنرمندانه بخواند و بخش‌هایی از تاریخ کربلا را بازگو کند که مستمع با شنیدن مصائب اهل‌بیت عصمت و طهارت ضمن درس‌آموزی اشک از چشمان‌اش جاری شود.

اشکی که معصومین خیلی برایش پاداش وعده داده‌اند، اشکی که می‌تواند گره‌گشای مشکلات بزرگ هر شخص باشد. اشکی که می‌تواند آب سردی بر دل تفتیده عزاداران باشد. مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرماید: «فردای قیامت که هیچ چیز از انسان نمی‌خرند اشک بر سیدالشهدا را مثل دانه‌ی دُرّی برایش نقد می‌کنند. (کتاب رحمت واسعه ص257)

ظریف‌ترین و حساس‌ترین بخش عزاداری مربوط به مداحان است، پس در انتخاب مادحین سلیقه به خرج دهید. اهل‌بیت همواره مداحان با اخلاصی که غلو نمی‌کردند را با صله‌های ارزشمند اکرام می‌کردند، پس شما هم با تأسی از اهل‌بیت مداحان را ارج دهید. ناگفته نماند بانیان نیکوکار برای مشارکت در برگزاری مراسم روضه و جلب ثواب، هدایای سخنرانان و مداحان را تقبل می‌کنند.

استفاده از اکو و سیستم های قوی صوتی در مراسم مختلف، از جمله مراسم عزاداری، رواج نامناسب و نابجایی پیدا کرده است. هیأتهای عزاداری تصور می کنند با استفاده از این امکانات ابهّت و شکوه فعالیّت خود را بیشتر می نمایند! در صورتی که صدای طبیعی انسانی، زیباتر ودلنشین تر است. افراط در استفاده از دستگاههای صوتی - به خصوص زمانی که خوب تنظیم هم نشده باشند - موجب خستگی، کسالت و بی حوصلگی شرکت کنندگان در مراسم می شود.

این موضوع در فضاهای بسته از شدّت بیشتری برخوردار است لذا لازم است نوحه سرایان به مردم فرصت دهند که اشعار را خودشان تکرار کنند. در حین تکرار مردم، وقتی نوحه سرا با استفاده از صدای قوی دستگاهها، با صدای طبیعی مردم همراه می شود، به دلیل غلبه ی صدای دستگاهها بر صدای عادی مردم، عملا انگیزه ی آنان برای همراهی کاهش می یابد.

یکی از بخش‌های که معمولا در هیئات نگاه جمعی و غیر ضروری می‌شود محل عزاداری خواهران است. 

حجت‌الاسلام پناهیان در یکی از سخنرانی‌های خود تاکید می‌کرد: «زنان نیمی از جامعه نیستند؛ همه جامعه‌اند. زنان به دلیل تأثیر ویژه‌ای که در خانواده و تربیت فرزندان دارند، نقشی حساس‌تر و ویژه‌تر از مردان جامعه دارند. به همین دلیل بیشتر از مردان هم به رشد معنوی نیاز دارند.» متاسفانه مدیران هیئات بزرگ معمولا یا جایی در محل برگزاری مراسم برای خواهران در نظر نمی‌گیرند و یا مکانی که در نظر می‌گیرند عموما ضعیف، بدون امکانات و غیر مناسب است. در روایاتی که برای پاداش عزاداران حسینی و خدمت به آنها نقل شده اصلا فرقی میان زن و مرد دیده نشده است. بلکه خدمت به نوع عزادار مطلوب است.

در تاریخ هم نقل شده زمانی که وجود مقدس امام صادق(ع) روضه سیدالشهدا برپا می‌کردند، ایشان پرده‌ای در محل عزاداری نصب می‌کردند تا خانم‌های مومن نیز در برنامه عزاداری شرکت کنند. چقدر خوب می‌‌شود که مدیر هیئت در برنامه‌ریزی مراسمات دهه محرم، برای خانواده برنامه‌ریزی کند نه صرفا یک قشر خاص.

هیئت خانوادگی (متشکل از پدر و مادر و فرزندان) هم در جلسه عزاداری و هم در آینده خانواده‌ها تاثیگذار است. ناگفته نماند در حسینیه امام خمینی تهران که با حضور رهبر انقلاب مراسمات عزاداری برقرار می‌شود، برای بانوانِ عزادار مکان مناسب درنظر گرفته شده که می‌تواند الگوی خوبی برای دیگر هیئات باشد.

 

در تاریخ کربلا نقل شده که "اسلم"  یکی از اصحاب سیدالشهدا تبحر خاصی در سرگرم و خوش‌حال کردن کودکان داشت.

کودکان هم در مجالس روضه‌ی امام حسین سهمی دارند. آنان در سنین کودکی با نام مبارک سیدالشهدا انس می‌گیرند. از طرفی پدران و مادران هم نه می‌توانند بدون فرزندان به مجلس روضه بیایند و نه کودکان می‌گذارند، در مجلس از مراسم استفاده کنند. مدیر هیئت می‌تواند با همکاری بخش خواهران فضایی را به فراخور جمعیت کودکان در کنار حسینیه تدارک ببیند. که کودکان در ساعات برگزاری مراسم سرگرم شوند و از شب‌های هیئت خاطره‌ی خوبی داشته باشند.

در مسیر پیاده‌روی اربعین صحنه‌ای زیبا توجهم را به خود جلب کرد. ماجرا از این قرار بود که مسئول موکبی در مسیر زائران پیاده امام حسین به کودکان عروسک، سربند و کیف‌های کودکانه هدیه می‌داد. این هم یک نوع خدمت است؛ از همان‌هایی که علاقه نفسی در آن دخیل نیست. اگر بشود هدایای متبرکی برای کودکان درنظر گرفت آنها را به یکی از «عوامل موثر» در شرکت کردن خانواده‌هایشان در مراسمات محرم تبدیل کرد.

از حضور و شرکت کودکان در مراسم، استقبال بیشتری شود و به شیوه های مختلف، مانند تشکیل دسته ی خاص، دادن شال گردن یا نشان خاص دیگر، سپردن کارهای متناسب با سنّ آنان و... انگیزه ی حضورشان را تقویت می کند.

 

حالا که جلسه منتسب به خاندان کَرَم و بخشش است و عزاداران شرکت‌کننده در هیئت، مهمان‌های سیدالشهدا هستند پس ما به نیابت از وجود مقدس اهل‌بیت موظفیم از مهمانان به بهترین نحو ممکن پذیرایی کنیم. از قدیم مرسوم است که همه ساله گروهی در هر هیئتی متصدی امر پخت‌وپز می‌شوند و غذا را با حضور قلب و سلام و صلوات پخت می‌کنند. این طیف از خادمین عنوان نوکری را با هیچ چیز دیگری عوض نمی‌کنند. جدای از ایمکه غذای هیئت متبرک به نام سیدالشهدا است، لازم است بدانیم مستمع در جلسات محرم تا دیر وقت مشغول عزاداری است و زمانی که خودش را به خانه می‌رساند، دیگر نای غذا درست کردن یا خوردن را ندارند. پس لازم است با توجه به وضعیت نذورات مردمی غذای با کیفیت برای مهمانان امام حسین(ع) تدارک ببینیم.

امام صادق(ع) نقل می‌کنند حضرت سجاد(ع) شخصا برای تهیه غذای عزاداران پخت می‌کرد. پس خوشا به سعادت کسانی که در مجالس عزاداری و ایام سوگواری اهل بیت مسئولیت تهیه و طبخ غذا و رساندن آب و طعام به عزاداران را به عهده می‌گیرند.

شهید مطهری (ره) می فرماید: «غالب بانیان و روضه خوان ها دنبال دو چیز هستند: اول؛ کثرت جمعیت، دوم: شور و واویلا به پا کردن. مگر می‌خواهیم سان ببینیم؟ مگر می خواهیم رژه برویم.»

گاهی با تفاخر بیان می شود که فلان مجلس دو هزار نفر را اطعام کرد: «کَمْ مِنْ فِئةٍ قَلیلَةٍ غَلَبَتْ فِئةٍ کَثیَرةٍ (بسا گروه اندکی بر جمع بسیاری غالب می شوند. سوره بقره، آیه 246)»، جمعیت در تقبل اعمال و تقرب به خدا چه اندازه ملاک است؟

 

مراسم روضه امام حسین و هیئت عزاداری به این دلیل که مجموعه ای مردم نهاد است معمولا از آفت روزمرگی مصون است و ابتکار در برگزاری این چنین مراسمی موج می‌زند.

پس نبایستی به حداقل‌ها قانع شد و از فرصت برگزاری این جلسه با برنامه‌ریزی دقیق بهترین استفاده را ببریم. بطور مثال از خانواده‌های شهدای مدافع حرم تقدیر بعمل آید، از فرزندان خردسال شان در شب سوم که متعلق به حضرت رقیه است و در شب ششم که متعلق به حضرت قاسم است دعوت کنید و یاد پدر شهیدشان را گرامی بدارید، یادتان که نرفته شیعیان در کشورهای همسایه ایران در همین مجالس حسینی هم امنیت جانی ندارند اما به برکت خون شهدای مدافع حرم در ایران مردم به راحتی و با امنیت کامل فعالیت های روز مره خودشان را انجام می دهند.

یا مثلا در کنار دعوت از سخنران می توان از طلاب حوزه‌های علمیه دعوت کرد تا هر شب قبل از سخنران بمدت 15 دقیقه مسائل شرعی برای مردم بازگو کنند. 

دعوت از سرداران و دلاوران به جای مانده از هشت سال دفاع مقدس در شب هشتم که متعلق به حضرت علی اکبر است در قالب برنامه «علی اکبر های خمینی» و بازگویی خاطرات جنگ می‌تواند فضایی جذاب به مراسمات محرم بدهد.

اخیرا کلیپ‌های صوتی و نماهنگ‌های خوبی درباره تحولات جهان اسلام تهیه شده است،اگر می‌خواهید یادی از شیعیان مظلوم بحرین، یمن، نیجریه و... بکنید در خلال برنامه این کلیپ‌ها را برای عموم منتشر کنید.

توهین و لعن علنی به مذاهب و افراد غیرشیعی ضرر و خلاف نظر مراجع و مقام معظم رهبری است چراکه موجب اختلاف و دودستگی مسلمین می‌شود؛ شهید مطهری(ره) می‌فرماید: «ما به نام های مختلف مذهبی و فرقه ای، دائماً به جان هم می افتیم و فحش به یکدیگر می دهیم.»

درست است که در ایام محرم و صفر، همه قلبشان به یاد امام حسین (ع) می تپد، ولی گاه در همسایگی و مجاورت مساجد و هیئات افراد پیر و یا بیماری زندگی می کنند که نیاز به آرامش و استراحت دارند. حتّی اگر می دانید که در اطراف محل عزاداری شما چنین موردی وجود ندارد، باز فرض را بر این بگیرید که شاید کسی باشد و شما ندانید. بنابراین در همه حال در استفاده از ابزارهای صوتی، مراعات حال دیگران را داشته باشید. مطمئن باشید که اگر طبل و سنج را محکم بکوبید یا صدای سیستم صوتی را بلند تر کنید، نشانه ی احترام بیشتر به امام حسین (ع) نیست! همیشه صدای موزون، دلنشین تر از سر و صدای شدید است...