شبکه های اجتماعی و کارکرد موثر انتخاباتی

در مرحله کنونی تکنولوژهای ارتباطی و شبکه های اجتماعی ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و سیاسی افراد جامعه ما را تحت تاثیر قرار داده اند.و هرروز نفوذ انها در ضریب بالاتری پیدا می کند. با هر نوع نگاهی که به این پدیده ها وجود داشته باشیم ،چه آنها را تهدید و یا آنها را فرصتی برای رشد و ترقی جامعه بپنداریم اما در اینکه واقعیتی گریز ناپذیر در جامعه ما هستند تردیدی نیست. و ناچار از مواجهه با ان و استفاده کم هزینه تر از آن هستیم. این تکنولوژهای مخصوصا شبکه های اجتماعی تاثیر قابل انکاری در جهت شفاف سازی گفتمان ها و رفتار کنشگران سیاسی داشته و دارند.

امروزه هر سیاست مداران از اینکه که هر حرکتی یا کلامی یا تصویری آنان می تواند سوژه اطلاع رسانی شبکه های اجتماعی باشد ، هراس دارند. البته به همان میزان فرصت هایی برای بزرگنمایی و شخصیت سازی از سیاست مداران و فعالان اجتماعی نیز وجود دارد. اگر چه از سوی سیاستمداران هم فرصت ها و تهدیدهایی برای فعالان شبکه اجتماعی و تحدید این فضا وجود دارد یا مانند اقدام رییس جمهور روحانی در انتخابات مجلس دهم که برخلاف دوره های گذشته علاوه بر اینکه شبکه ارسال پیامک فعال بود شبکه های اجتماعی بطور عادی و بدون محدودیت در اختیار شهروندان و فعالان انتخاباتی بود.

در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برای شهروندان ظرفیتی جهت اطلاع رسانی و شناخت و اگاهی و ارزیابی و انتقاد از عملکرد سیاستمداران وجود دارد. اگر در گذشته بیشتر افراد امکان دسترسی به رسانه های رسمی را نداشتند یا مطالب انها توان گذشتن از دروازه رسانه ها را پیدا نمی کرد. امروزه در رسانه های اجتماعی هر فردی خودش به رسانه تبدیل شده است و می تواند مطالب تولیدی خود یا دیگران را در معرض نمایش دیگران قرار دهد. البته این هر فرد یک رسانه مشکلاتی نظیر مستند نبودن اخبار و اطلاعات و شتابزدگی در انتشار انها معایبی نیز دارد.که در جای خود قابل بررسی است. در اینجا پیش از نتیجه گیری به سه نمونه بارز از نقش موثر فضای مجازی در حوزه انتخابات ایران و جهان اشاره می کنیم :

بسیاری از ناظران و کارشناسان حوزه سیاست خارجی عامل پیروزی «دونالد ترامپ» در چهل و پنجمین انتخابات ریاست جمهوری امریکا را شبکه‌های اجتماعی ازجمله توئیتر و فیس بوک عنوان می‌کنند و در همین زمینه، پیروز انتخابات یعنی ترامپ نیز در این باره گفته است «فیس بوک و توئیتر در پیروزی من نقش کلیدی ایفا کرده‌ است و با اینکه هیلاری کلینتون بسیار بیشتر از من برای تبلیغات دیجیتالی و سنتی هزینه کرد ولی نتیجه نشان داد که فیس بوک، اینستاگرام، توئیتر و… قدرتی بیشتر از پول دارند و فکر می‌کنم همین شبکه‌ها بودند که باعث شدند من پیروز میدان شوم».

توئیتر و یوتیوپ درانتخابات پارلمانی سوئدنقش مهمی ایفا کردند . شبکه های اجتماعی برای تبلیغات و مبارزات انتخاباتی نقش تعیین کننده ای را بازی کردند . Johan Ronnestam پیمانکار رسانه های دیجیتالی، در گفتگوئی با رادیوبین المللی سوئد عنوان کرده است : احزاب مختلف توانستند از طریق اینترنت، افراد رای دهنده ویا کسانی که هنوز حزبی را برای رای دادن به آن، انتخاب نکرده و دچار تردید هستند به خود جلب کنند. او به خصوص احزابی را که دارای سیاست های مبهم و غیر شفافی هستند بزرگترین برندگان استفاده از اینترنت برای جذب این گونه افراد دانست .

یوهان رونه ستام ادامه می دهد که این امر کار احزابی را که در قدرت هستند دشوارتر کرد. او اما همزمان می گوید که به نظر او این امکان برای این احزاب هم وجود داشت تا بتوانند با استفاده از امکانات موجود برنامه های جدید ومتفاوتی ارائه دهند. بنا برگزارشی که روزنامه ی داگنس نی هتر منتشر کرده احزاب مختلف ۳۰۰میلیون کرون برای مبارزات انتخاباتی خود هزینه کردند. در این گزارش آمده است که معمولا بیشترین هزینه ی تبلیغات انتخاباتی احزاب صرف تبلیغات تلویزیونی می شود اما گفته می شود که بودجه ی مبارزات انتخاباتی امسال اکثراحزاب، در شبکه های دیجیتالی، افزایش بیشتری یافت .

یوهان رونه ستام می گوید که احزاب مختلف، درانتخابات گذشته با شبکه های اینترنتی و استفاده از آن ها برای تبلیغات و مبارزات انتخاباتی خود، آشنا شده اند. او اما تفاوت استفاده از شبکه های اجتماعی در انتخابات امسال با سال ۲۰۱۰ را بسیار متفاوت می داند. او می گوید که این احزاب یاد گرفته اند که بیشتر از نمایش فیلم های کوتاه وقرار دادن مطالب تبلیغاتی دراین شبکه ها استفاده کنند. او همچنین می گوید که این احزاب اینک می دانند که مردم برنامه های انتخاباتی آن ها را از طریق شبکه های اجتماعی بیشتر دنبال می کنند.

فرآیند و نتیجه انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، ما را از گفت‌وگو درباره اهمیت فضای مجازی و شبکه‌های ارتباطی بی نیاز کرده است. اینکه با وجود همه ابزارهای رسمی تبلیغاتی، دست به دست شدن یک فیلم کوتاه رئیس دولت اصلاحات در «تلگرام» توانست در نتیجه انتخابات مجلس در حوزه تهران تأثیرگذار شود، اهمیت فضای مجازی را برای دیرباوران، مسجل کرد. آنان که تا پیش از این رویداد، یا از کنار فضای مجازی می‌گذشتند یا از هیچ تلاشی برای محدودکردن آن فروگذار نبودند، ناگهان دریافتند که «بودن، به از نبود شدن، خاصه در بهار» فضای مجازی. به همین دلیل بود که اصولگرایانی که تا دیروز اهمیت چندانی برای فضای مجازی قائل نبودند، آرام آرام راه خود را به انواع و اقسام این شبکه‌ها باز کردند. حالا دیگر اصلاح‌طلبان در فضای مجازی تنها نیستند. آنان رقبای خود را نیز سایه به سایه خود در شبکه‌های ارتباطی می‌بینند، امری که پرشورتر شدن و تأثیرگذاری بیشتر این فضا در آینده را تضمین خواهد کرد.

شبکه‌های اجتماعی، محلی برای تبادل اطلاعات، آراء و افکار است اگرچه در نگاهی ابتدایی بیشتر به مثابه محلی برای سرگرم شدن تصور شده است، اما قابلیت‌های تأثیرگذاری بر افکار عمومی به خصوص در شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی مجازی یا ایجاد همگرایی‌های فردی و گروهی دارد که به جهت سمت و سو دادن به افکار و افعال در دنیای واقعی حائز اهمیت است. از آنجائی که تاریخ معاصر نشان داده است که این شبکه‌ها می‌توانند به‌عنوان محلی برای تضارب آرا و نظرات سیاسی و اجتماعی قرار گرفته یا در جهت ایجاد موج‌های حمایتی – انتقادی، حتی اپوزسیون علیه نظام‌های دولتی عمل کنند. به همین منظور تاثیر این شبکه‌ها بر جریانات سیاسی حاکم بر اجتماع و روند تاثیرگذاری بر این جریانات به خصوص در انتخابات قابل توجه است. انتخابات ریاست جمهوری ایران از ابتدای شکل‌گیری انقلاب اسلامی تاکنون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده به نحوی که گروه‌ها و افراد در شبکه‌های اجتماعی مجازی تلاش می‌نمایند تا بر روند آن به شکل‌های مختلف تأثیرگذار باشند.

 در صورت تبدیل شدن شبکه‌های اجتماعی به رسانه‌های اجتماعی، مراجعه به این شبکه‌ها افزایش یافته به نحوی که می‌توانند اذهان عمومی را هدایت نماید. بنابراین راهبرد حاکمیت برای کاهش تبعات امنیتی کارکرد شبکه‌های اجتماعی می‌بایست مبتنی بر ایجاد موازنه از طریق بالا بردن اعتماد عمومی نسبت به مندرجات در فضاهای مجازی و اجتماعی داخلی، سایت‌های داخلی و… باشد تا در صورت دسترسی افراد به شبکه‌های اجتماعی، نسبت به پذیرش محتوای آن شبکه‌ها تامل بیشتری داشته، منافع ملی را در اولویت قرار دهند.نظر به اهمیت رسانه های نوین در تبلیغات انتخاباتی به بیان نکته هایی در این زمینه می پردازیم:

۱- تبلیغات از فرایندهای طبیعی معرفی نامزدهای انتخاباتی است که از جانب ستادهای انتخاباتی نامزدها و هواداران آن‌ها در طول دوره مجاز تبلیغاتی صورت می پذیرد.در طی زمان فرآیند تبلیغات انتخاباتی همپا با تحولات در عرصه های مدرن متحول شده و سازوکارهای نوینی یافته است. تبلیغاتی که تا چندی پیش تنها از راه پخش تراکت (برگه آگهی)، چسباندن اعلامیه بر در و دیوار شهر، برگزاری تجمع های انتخاباتی و نشست های رو در رو یا حضور در برنامه های رادیویی و تلویزیونی انجام می گرفت اما اکنون به کانال ها و صفحه های ارتباط مجازی راه یافته است.تمرکز و یکپارچگی که قبلا در تبلیغات وجود داشت. و ستاد هر کاندیدا می توانستند بر کلیه روندهای تبلیغات کنترل داشته باشد تا حد زیادی کاهش یافته است.هر فرد خود می تواند به صورت تبلیغات و ضدتبلیغات یک کاندیدا عمل کند. و تا حدی نیروهای موثر در فرایند تبلیغات کاندیداها افزایش خواهد یافت و این فرایند انتخاباتی را دشوار می سازد.

۲- این رسانه ها فرصتی را برای شهروندان فراهم می کند تا فضای سیاسی انتخابات و کاندیداهای صلاحیت شده را مورد ارزیابی خود قرار دهند. شهروندانی که در گذشته امکان بیان نظراتشان را در کانالهای رسمی مانند روزنامه و یا تلویزیون نداشتند. اکنون می توانند در این شبکه ها با رسانه خود و مسولیت خود و نه با هزینه دیگران نظراتشان را بیان کنند . تداوم این فضا همراه با رعایت قواعد مربوطه می تواند به گسترش فضای عمومی و دموکراسی کمک کند.

۳- امروزه استفاده از فضای مجازی همپا با زندگی واقعی به پیش می رود. از این رو بهره وری از فضای مجازی وارد عرصه های مختلف زیست بشری شده است. در این میان حوزه سیاست نیز بی بهره نمانده است.*یکی از مقوله های مهم در ساحت سیاسی فرایند تبلیغات انتخاباتی است که با دگرگونی هایی روبرو شده است. به ویژه رسانه های مجازی و شبکه اجتماعی نظیر «تلگرام» با امکان نصب آسان روی تلفن همراه نسبت به شبکه های اجتماعی نسل پیش از خود نظیر «فیسبوک» و «توییتر» قابلیت دسترسی آسان تری دارند و گستره بیشتری را پوشش می دهند.

از این رو تلگرام به عنوان یکی از تازه ترین و پرمخاطب ترین شبکه های اجتماعی، تا حد زیادی موفق به جذب کاربران دیگر شبکه ها در ایران شده است. نکته جالب توجه این که حتی خبرگزاری ها نیز با توجه به مزایای این شبکه ها، برای ۳-در طرف مقابل نیز کاندیداها می دانند که باید در مقابل عرصه عمومی جامعه پاسخ گو باشند. هر گونه صعف و قوت انها در مقابل دیگران قرار می گیرد و ارزیابی می شود. بازیگران سیاست نمی توانند همچون گذشته در اتاق های کدر سیاست به سیاست ورزی بپردازند.اطاق شیشه ای سیاست روشن تر شده است. صرفنظر از انکه میزان تاثیر گذاری شهروندان در انتخاب نمایندگان سیاسی چقدر است، ولی این فضای سیاسی دیگر برای سیاستمداران برای رسیدن به اهدافشان ، مسیر اسان و همواری نخواهد و به زحمت خواهند افتاد. بالا بردن ضریب نفوذ و جلب مخاطبان از ابزارهای خبررسانی مانند تلگرام استفاده می کنند.

۴- در زمینه عللی که باعث روی آوری به تبلیغات انتخاباتی در رسانه های اجتماعی شده می توان به سهولت دسترسی، کاهش هزینه ها و فراگیری شبکه های اجتماعی اشاره کرد. به ویژه این که با ورود تبلیغات به فضای مجازی تا حدودی از اسراف و هزینه برای تبلیغات کاغذی جلوگیری می شود. این صرفه جویی در وقت، هزینه و نیروی انسانی است.

۵- به باور برخی ناظران، شبکه های مجازی فرصت های عادلانه ای را پیش روی نامزدهای انتخاباتی قرار می دهند تا بتوانند از این راه برنامه های خود را تبلیغ کنند. از این منظر، نتیجه کلی استفاده از شبکه های اجتماعی، گسترش و جریان آزاد اطلاعات در میان قشرهای مختلف جامعه است.با این حال به نظر می رسد در کنار اثرگذاری مثبت این دست از شبکه ها که در مقام رسانه قرار گرفته اند، نمی توان آسیب ها و چالش های ناشی از آن را نادیده گرفت. به عنوان مثال در جریانِ آزاد اطلاعات احتمال انتشار گزاره های تایید نشده، دروغین و انواع شایعه افزایش می یابد.

۶- رسانه های بزرگی مانند تلویزیون نیز باید با فاصله نزدیکی از شبکه های اجتماعی حرکت کنند. با توجه به اوانگارد و پیشرو بودن شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در عرصه اطلاع رسانی، اگر رسانه های رسمی و بزرگ نتوانند در جهت تحولات اجتماعی و خواسته های جامعه وبا فاصله کمی از شبکه هاحرکت کنند بیشتر از گذشته حاشیه ای تر شده و شکاف اعتماد بین انها و جامعه بیشتر خواهد شد. با توجه به اینکه رسانه های برون مرزی سعی می کنند پیوند بیشتری با فضای حاکم بر شبکه های اجتماعی داخلی داشته باشند . امکان نزدیکی انها با شبکه های اجتماعی بیشتر شده و رسانه های داخلی و مخصوصا رسانه های رسمی و دولتی در صورت تداوم رویکرد کنونی از جامعه فاصله بیشتری می گیرند. پس هر چند به نظر می رسد با فراگیری و رشد سریع رسانه های نوین در سراسر جهان، رسانه های اجتماعی ابعاد تازه ای یافته است. با این حال برخی معتقدند که هنوز جریان سازی اصلی رسانه ای با رسانه های مرجع صورت می گیرد.

در هر صورت با تبدیل شدن شبکه‌های اجتماعی به رسانه‌های اجتماعی، مراجعه به این شبکه‌ها افزایش یافته به نحوی که می‌توانند اذهان عمومی را هدایت نماید. لذا راهبرد حاکمیت باید مبتنی بر ایجاد موازنه از طریق بالا بردن اعتماد عمومی نسبت به مندرجات در فضاهای مجازی و اجتماعی داخلی، سایت‌های داخلی و… باشد تا در صورت دسترسی افراد به شبکه‌های اجتماعی، نسبت به پذیرش محتوای آن شبکه‌ها تامل بیشتری داشته، منافع ملی را در اولویت قرار دهند. در مجموع بابد گفت شبکه های اجتماعی در انتخابات ایران فرصتی تازه برای کاندیداهای ریاست جمهوری ،مجلس و شوراهای اسلامی فراهم کرد تا جدای از هزینه های انتخاباتیشان برای چاپ پوستر و تراکت، بدون هیچ گونه هزینه اضافه و فقط با داشتن یک حساب کاربری اینترنتی، وعده هایشان را با میلیون ها مخاطب فضای مجازی در میان بگذارند و به این وسیله برگی تازه در تاریخ تبلیغات انتخاباتی باز کنند. برگی تازه که از سال ۹۲ به بعد وارد فاز جدیدتری شده و بدون تردید انتخابات سال ۹۶ فرصتی به مراتب متفاوت تر برای ادامه این فعالیت‌های مجازی باشد. به ویژه اینکه احزاب و گروهها بویژه مخالفان دولت تحرکات انتخاباتی خود را در فضای مجازی آغاز کرده اند