کتاب وضرورت توجه به کتابخانه مدارس

حمزه اصفهاني درکتاب سنی الملوک الارض و الانبیامی نویسد: "در سال 350 هجري قمري قسمتي از بناي اندروني سارويه ويران شد و اطاقي در آن پديد گشت كه در آن پنجاه عدل كتاب وجود داشت، اين كتابها را در روي پوست نوشته بودند و خط آن از خطوطي بود كه تا آن تاريخ مردم چنان خطي نديده بودند، هيچكس نمي‌دانست چه هنگام اين كتابها را در آن مكان جا داده بودند، تا اينكه كتابي از ابومعشر (بلخي) منجم بنام اختلاف الزيجات بدست آمد و در آن چنين نوشته بود: پادشاهان ايران بي‌اندازه به حفظ و نگاهداري دانشهاي بشري توجه و علاقه مبذول مي‌داشتند و به همين منظور براي نگاهداري آنها از گزند حوادث و آفات سماوي و ارضي اوراقي برگزيدند كه در برابر گذشت زمان ايستادگي مي‌كرد و از عفونت و پوسيدگي مصون مي‌ماند. اين اوراق پوست درخت خدنگ بود كه آن را توز مي‌ناميدند.

مردم كشورهاي هندوستان و چين و همچنين ديگر كشورهاي مجاور ايران زمين از ايشان در اين كار پيروي‌كردند و توز را براي نوشتن برگزيدند، پوست خدنگ بسيار نرم و انعطاف‌پذير بوده ضمناً محكم و بادوام است و مي‌تواند ساليان دراز پايدار بماند"

در مورد اهمیت کتاب نزد ایرانیان منابع بسیاری وجود دارد. در ایران کتاب محوری ترین عنصر یادگیری و ابزار ارتباطی معلم و شاگرد بود با این پیشینه ایران را کشور کتاب می دانند. تاریخ ایران زمین ، باکتاب نویسان بزرگ و غنای کتابخانه هایش از بهترین الگوها برای بشریت است .کیست که دراین مدعا تردید داشته باشد؟ توجه به مدارس و کتابخانه از صفات بارز این دیار بود ، کتابخانه های تاریخی ایرانیان مانند کتابخانه های مدارس صابونی و سعدیه و نظامیه نیشابور ، مسعود بیک بخارا تورانشاهی کرمان شهرت جهانی داشتند . بعد از ورود اسلام به ایران کتابخانه های زیادی نیزدر مدارس تأسیس شد که پس از حمله مغول از بین رفتند ، در زمان سلجوقیان پادشاهان این سلسله با جلب دانشمندان به تأسیس مجدد کتابخانه های مدارس همت گماردند ، به همت میرزا تقی خان امیر کبیر مدرسه وسپس کتابخانه دارالفنون تأسیس شد  ، پس از پیروزی انقلاب به کتابخانه های مدارس اهمیت داده شد و در ساختار تشکیلات به عنوان زیر مجموعه ای از معاونت پرورشی وزارت آموزش وپرورش در حوزه ستادی چند پست سازمانی به امور کتابخانه اختصاص یافت. ولی آنچه امروز مشاهده می شود کتابخانه مدارس از اولویت لازم نزد مسئولین برخوردار نیستند لذانتوانسته اند جایگاه موثر خود را در فرآیند آموزشی کسب کنند.

افت جایگاه كتابخانه‌های مدارس راعلاوه بر رویکردغلط برنامه ریزان تربیتی در اولویت بندی امور، بایدبه عدم در نظر گرفتن مكان کتابخانه در تیپ مدارس، محدودیت دراختصاص فضای مناسب و آرامش بخش،کمبود نیروی انسانی متخصص،عدم منابع مورد نیاز ، تجهیزات ساختاری و بی توجهی به شوراهای دانش آموزی دانست ضمن اینکه خروج کتاب از سبد هزینه خانوار به دلیل مشكلات اقتصادی ضرورت توجه به كتابخانه‌های مدارس را مضاعف می‌كند بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل تغییر در نوع مکان زندگی و رشد آپارتمان نشینی مكانی برای مطالعه آزاد ندارند و ازقدرت خرید كتاب مورد علا قه عاجزند در این موارد، یكی از بهترین و سریع‌ترین راه‌های جبران مشكلات و كاستی‌‌ها برگزاری نمایشگاه‌های كتاب دانش‌آموزی است که امكان جبران كاستی‌های مربوط به توزیع كتاب، مخاطب‌شناسی و ذائقه‌شناسی، قدرت خرید و نیز بالا بردن اطلاعات و انتقال تجربه را فراهم می‌سازد.

متأسفانه برخی از والدین و معلمان مدارس گمان می‌كنند مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان باید منجر به جهش ذهنی شود .آنچه كه به‌طور جدی در این رویكرد (كه گاه از حالت فردی خارج شده و شكلی ساختاری به خود می‌گیرد) فراموش شده این است كه لذت مطالعه مدنظر قرار نگرفته است، یعنی همان پارامتری كه برای جذب نوجوانان و جوانان به مطالعه لازم است. 

شكل ساختاری این رویكرد غلط درباره مطالعه دانش‌آموزان با دو گرایش خودش را نشان می‌دهد:

گرایش افراطی كه در نمایشگاه‌های دانش‌آموزی بروز پیدا می‌كند و آن هنگامی است كه كتاب‌های به اصطلاح مفید و اخلاقی از میان كتاب‌هایی كه در بر دارنده مشكلات اخلاقی و فكری هستند،توسط معلم یا مربی انتخاب می‌گردد و هیچ توجهی به نیازهای دانش‌آموزان و سلیقه‌شناسی آنان، نمی‌شود. حال آنكه این كتاب‌‌ها غیرمفید به وفور در شهر پیدا می‌شود و در دسترس است!

در برابر این رویكرد افراطی، رویكردی تفریطی كه با هر نوع مطالعه غیردرسی برای دانش‌آموزان مخالف است نیز آثار خود را نشان می‌دهد، گرایشی كه در میان معلمان و مربیان پرورشی بسیار قوی است.

بر طبق آماری كه توسط مؤسسه منادی تربیت ارائه شده درحدود 53 درصد معلمان و مربیان پرورشی نظر مثبتی به مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان ندارند. 

اصلی ترین مشكل عرصه مطالعه عدم وجود كارشناسان خبره در كتابخانه‌های مدارس یا نمایشگاهها كه بتوانند دانش‌آموزان را با توجه به شناخت از ذهنیت‌‌ها و فرهنگ بومی با كتاب‌‌های موردنیازشان آشنا كنند می باشد.  یعنی در كنار انتخاب درست كتاب و توزیع صحیح آن، احتیاج به یك پل ارتباطی در بین دانش‌آموزان و كتاب داریم. 

انجمن کتابخانه های مدارس امریکا (AASL) در شماره جدید منبعی برای کمک به کتابداران مدارس منتشر کرد. این منبع برنامه هایی را برای دگرگونی در آموزش و یادگیری در بر دارد. جعبه ابزار کتابخانه مدرسه به صورت آنلاین و PDF قابل دانلود در وب سایت AASL قرار دارد و راهکارها و ترفندهای عملی و پیام‌های کلیدی به کتابداران مدارس پیشنهاد می دهد که می توانند سریع انجام دهند. بر اساس دستورالعمل ها، کتابداران می توانند کتابخانه خود را به رهبر مدرسه تبدیل کنند و ارتباطات هدفمند و متنوع ایجاد کنند. فاصله کتابخانه مدارس و رشد مطالعه ما را با نگاهی به این راهکارها می توان دریافت. درحال حاضرتعداد محدودی از مدارس کشور مجهز به كتابخانه هستند كه البته كیفیت و كمیت این كتابخانه‌‌ها جای بحث است .

می توان گفت حدود 8 میلیون نفر از دانش‌آموزان ما فاقد امكان مطالعه در كتابخانه‌های مدارس هستند. طبق بررسی نهادهای رسمی ،استان تهران از نظر تعداد كتابخانه‌ مدارس و از نظر تعداد كتاب‌‌حائزمقام اول است و اصفهان ،خراسان، فارس و مازندران پس از آن قرار دارند، متاسفانه در این امر خوزستان جایگاه مناسبی ندارد علت این امر را باید در میان نگاه مدیران دولتی به آموزش و پرورش استان جستجو کرد و اولویتهایشان رابرشمرد و ردیف آموزش و پرورش و کتاب را در این اولویتها یافت! ضمن اینکه تکیه به شیوه های کهنه تکراری و نداشتن طرح نو در رقم خوردن موضوع موثر بوده است ، باید بدانیم محوری ترین هدف طرح تحول بنیادین آموزش و پرورش تربیت است که با نو آوری و توجه به فناوری نوین محقق می گردد و توسعه و تقویت کتابخانه های مدارس لازمه تربیت صحیح است .