مفهوم شناسی گفتمان اعتدال

محمد حسن آلاله : بیست و چهارم خرداد ماه92 یادآور حماسه سیاسی ملت ایران است که مردم عليرغم وجود مشكلات متعدد وكم و كاستي ها با موقعيت شناسي و درك شرايط موجود و با لبيك به فرمان مقام معظم رهبري براي خلق حماسه سياسي، با حضور هفتاد و دودرصدی خود در انتخاباتي سرنوشت ساز نشان دادند که همچنان به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی پايبند و وفادارند.

در این انتخابات بسيار مهم و حساس، مردم ایران با رای حداکثری خود ابتدا به نظام اسلامي، سپس به کاندیدای موردنظر و در نهایت به گفتمانی جدید در جامعه به نام «اعتدال» رای دادند. مردم آمدند تا بگويند در این فصل از انقلاب همراه با تغییر و چرخش نخبگان، خواهان تغییر در فضای گفتمانی کشور نيز هستند. به تعبيري مردمی که در دهه های گذشته دوبار به گفتمان سازندگی، دوبار به گفتمان اصلاحات و دوبار به گفتمان عدالت محوری رای حداكثري داده بودند اینک به گفتمان اعتدال رای مثبت دادند.

براستي پرسش اين است چرا مردم به اين گفتمان راي حداكثري دادند، مفهوم اعتدال چیست و چه تفاوتي با ديگر گفتمانها دارد. در مقاله ذیل با ذكر نكاتي چند، مفهوم اعتدال به طور مختصر شرح داده شده و مورد بررسی و تجزيه و تحليل قرار مي گیرد.

1- در ابتدا بيان مي گردد، درست است که گفتمان «اعتدال» از سوی منتخب ملت به عنوان یک راهبرد جدید در فضاي سياسي و اجتماعي كشور اعلام شده، اما در حقیقت این گفتمان همان گفتمان قلبي موردنظرمردم بوده که آقای دكتر روحانی با تشخیص صحیح از وضعیت و شرایط موجود كشور و مجموعه مسائل پيش روي بين المللي و درک و فهم درست از ذهنیت و فكر پنهان و آشكار قاطبه ی مردم آن را مطرح نمودند و دیدیم که رای حداکثری مردم نیز پاسخ مثبت به این گفتمان مردمي بود.

2- لازم است توجه شودگفتمان «اعتدال» ريشه درگفتمان عدالت دارد و اصولا این کلمات هم خانواده هستند و مفهوم و محتوي اساسي و درونی اعتدال نیز به معنای اجرای عدالت واقعي در جامعه است، اما عدالتی که از افراط و تفریط به دور است. اصولا اجراي عدالت نيازمند روحيه اعتدال آميز است و مطمئنا خارج شدن از مسير اعتدال ما را از مسير عدالت نيز خارج خواهد نمود.كما اينكه در طول سالهاي گذشته شاهد اين وضعيت بوديم و ديديم كه عدالت قرباني عدالت شد.

3- لازم است توجه داشته باشیم مفهوم اعتدال به معنای محافظه كاري و يا بي تفاوتي در امور نيست، بلكه نوعي میانه روی و حركت در مسير صراط مستقيم جامعه است، حركت در مسير جاده عدل و انصاف است، اعتدال راهي ميانه است كه از تندروي و كندروي هاي غيرمنطقي و بي حساب و از كج روي ها و انحرافات به دور است.

4- قرآن مجيد و مجموعه تعاليم دین مبین اسلام همواره ما را به ميانه روي و اعتدال دعوت نموده و از ما خواسته است که امتی وسط باشیم. خداوند در سوره بقره آيه 143 اينگونه فرموده اند: و كذالك‌ جعلناكم‌ امه‌ وسطا لتكونوا شهداء علي‌ الناس‌ و يكون‌ الرسول‌ عليكم ‌شهيدا «همانگونه كه شما را امت ميانه اي قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر هم برشما گواه باشد.

5- در معارف اسلامي و در ادبيات ايراني نیز همواره از ما مسلمانان خواسته شده تا خصوصا از تندروی و کندروی جلوگيري نمائيم، آنجا که بیان شده «اندازه نگه دار که اندازه نکوست، هم لایق دشمن است و هم لایق دوست» و حتی به ما متذكر شده اند كه «کوره را آنقدر برای دشمنانت گرم نکن که خودت هم از حرارتش بسوزی».

6- شاعران نيز كه از بطن مردم بيرون آمده و متن ذهني مردم را به شعر تبديل نموده اند اينگونه بيان نموده اند «آسایش دو گیتی تفسیر این دوحرف است، با دوستان مروت با دشمنان مدارا» كه اين شعر نشان از روحيه اعتدال خواهي مي باشد و حتي در برابر دشمن ما را به مدارا و خويشتنداري فرا مي خواند، آنجا كه اين بيان قدري زيباتر نيز مي شود و شاعر شيرين سخن مي گويد: «درخت دوستي بنشان كه كام دل ببار آرد، نهال دشمني بركن كه رنج بي شمار آرد». كه از اين قبيل بسيار است.

7- در احاديث ديني هم آورده شده كه«خير الامور اوسطها» يعني اينكه خير در ميانه روي قرار دارد و اين اشاره به افراط و تفريط ها دارد، همانها كه امام علي (ع) از آن به آنها كه پيش مي روند و آنها كه جا مي مانند تعبير مي نمايد، و در اين باب اعتدال از يك طرف به معناي دوري از تحجر و از سوي ديگر پرهيز از افسارگسيختگي است.

8- اصولا بهترين آب و هوا، آب و هواي معتدل است ،يعني نه سرماي زياد و نه گرماي زياد و بهترين حالت خوشايند در روي كره زمين اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی است که در هر سال رخ می‌دهد و در ستاره‌شناسی به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از دید ناظر زمینی از صفحه استوای سماوی می‌گذرد و حرکت خود را به سمت شمال آسمان در پیش می گیرد. جشن باستانی نوروز از لحظه اعتدال بهاری شروع می‌شود و در ایران به لحظه تحویل سال معروف است. سازمان ملل متحد روزی را که اعتدال بهاری در آن رخ می‌دهد روز زمين نام نهاد.

9- مفهوم اعتدال به معناي قبول نداشتن گفتمان اصولگرايي و اصلاحات و يا موضوعي برخلاف و يا متضاد با دیگر گفتمان های قبلی نیست، بلکه به نوعی تکمیل کننده این گفتمان ها با درک شرایط زمان و وضعیت موجود کشور است.گفتمان اعتدال برآيندي ازگفتمان های سازندگی ،اصلاحات، عدالت محوری ، مقاومت و دیگر گفتمان های انقلاب است.

10- گفتمان اعتدال دورشدن از کجروی و انحراف از معیارهایی است که ممکن است به جهت حركت ما درطول زمان بوجود آمده باشد كه اینک لازم است به حالت اصلي خود برگردانده شوند.

11- مفهوم اعتدال با مفهوم مقاومت و عزت طلبي رابطه دارد، اعتدال به معنای تسلیم شدن در برابر دشمنان و یا نداشتن عزت نفس نیست،بلکه فرصتی جدید برای بازنگری و آسيب شناسي گذشته است.

12- اصولا مفهوم اعتدال به معناي تند و يا كندرفتن نيست، زيرا اينها نسبي هستند، بلكه به اين معناست كه كجا بايد تند و كجا بايد كند رفت و جانب احتياط را درنظرگرفت. يعني هر نكته جايي و هر سخن مكاني دارد، رعايت اعتدال مثل خودرويي است كه در جاي خود تند مي رود و در مسير پيچ ها و گردنه ها سرعت خود را كند و مطمئنه مي كند، زيرا كه «رهرو آن نيست كه گهي تند و گهي خسته رود، رهرو آن است كه آهسته و پيوسته رود».

13- مفهوم اعتدال ریشه درگذشت، بخشش، عدل، انصاف، سعه صدر، صبر، متانت ، خويشتنداري، مدارا ، رفتار مسالمت آميز و اخلاقمداري دارد. البته اعتدال به اين معني نيست كه هيچوقت دچار خشم و غضب نشويم، بلكه بايد ضمن حفظ عواطف هركار ما دليل داشته باشد.

14- تعادل حركت در مسير انصاف، همه را ديدن و ايجاد آرامش و امنيت درجامعه است و به نظر مي رسد بهترين استراتژي در زمان فعلي كشور «گفتمان اعتدال» است كه نوعي فراجناحي عمل نمودن و اعتقاد كامل به نظام مردمسالاري و شايسته سالاري است.

15- البته گفتمان اعتدال همانند ديگر گفتمانها شامل دو مبحث نظري و عملي مي باشد و مهم اين است که اولا مفهوم اعتدال از نگاه منتخب ملت چگونه معنا مي شود، دوم اينكه معيار اين ميانه روي و حد وسط مشخص گردد، سوم اينكه اين گفتمان فقط يك شعار انتخاباتي باقي نماند و چهارم اينكه ايشان بتواند با درک وسیع از این مفهوم آن را در مرحله عمل به خوبی اجرا نمايد، زیرا كه در دنياي سياست عرصه ی نظر با عمل بسيار متفاوت است. انشاالله كه گفتمان اعتدال بتواند جامعه ما را به اعتدال برساند.