از چاه زمزم تا نهر علقمه!

شوشان – لفته منصوری : امسال لحظه‌ی تحویل سال در کنار بارگاه ملکوتی امام حسین علیه‌السلام و ابوالفضل العباس علیه‌السلام در کربلای معلی نائب الزیاره شما و سایر هم‌وطنان عزیز بودیم. در این یادداشت نمی‌خواهم وقت شما را با دل نوشته‌ی عاشقانه و شرح‌حال‌نویسی متکبرانه و نثر ادبی، مسجع و آهنگین خودستایانه بگیرم؛ بلکه با ژرف‌نگری هرچند کوتاه و کم‌عمق به یکی از «واقعیت‌های زیارت»، گزارشی جامعه‌شناختی تقدیم شما بکنم. من به دعوت دوست ارجمندم حاج جلیل حمیدی و خانواده محترم شان در یک کاروان «غیرمجاز» برای سفر به عتبات عالیات عراق ثبت‌نام کردیم. غیرمجاز ازاین‌جهت که حق و حسابی به سازمان حج و زیارت نمی‌دهد به همین جهت برای زائر ارزان‌تر تمام می‌شود والا بیمه، گذرنامه، مهر ورود و خروج ایران و عراق، روحانی کاروان و بلندگو سیار، هتل و غذا و ... مانند سایر کاروان‌های مجاز، کم‌وبیش به ما ارزانی داشته است. هزینه سفر با کاروان غیرمجاز 800 هزار تومان و هزینه سفر با کاروان مجاز یک‌میلیون و دویست و هفتاد هزار تومان از اهواز است. برچسب غیرمجاز یک کاربرد احتیاطی دیگر هم دارد و آن هنگامی است که کاروان ایرانی در عراق موردحمله تروریستی قرار بگیرد و تعدادی کشته و مجروح بدهد؛ روابط عمومی سازمان حج و زیارت در اولین اطلاعیه خود اعلام می‌کند: «این کاروان غیرمجاز بوده و از هم‌وطنان عزیز می‌خواهیم برای سفر به عتبات عالیات در کاروان‌هایی که از این سازمان مجوز دارند، ثبت‌نام بفرمایند.» گویی داعش هنگام حمله، اول از مدیر کارون می‌پرسد که شما از سازمان حج و زیارت ایران مجوز دارید یا نه؟ یا که دولت جمهوری اسلامی ایران در مبادی خروجی خود وقتی گذرنامه زائر را برانداز می‌کند و مهر خروج را می‌زند، خبر ندارد که این کاروان مجاز یا غیرمجاز است؟! یا که دولت عراق موظف به حفظ امنیت کاروان های مجاز و غیر مجاز ایرانی است!

اما موضوع گزارش این مقدمه نیست بلکه «سبک زیارت ایرانی» است. زیارتی که عینیت گرا، اعمال و مناسک پسند است. زیارتی که حقیقت و معنویت را اگر وقت بود به آن می‌پردازد! روحانی کاروان و ابزار مهمش، بلندگوی سیار! تمام تلاش خود را در برجسته کردن این بُعد از زیارت به کار می‌گیرد؛ اما حقیقت ناب زیارت و بُعد معنوی ارتباط با مقام مقدس مهجور و متروک می‌ماند. در این یادداشت دو تجربه را برای شما گزارش می‌دهم:

تجربه اول در سال 1385 در سفر به حج تمتع خود، مقداری آب زمزم را از آب‌سردکن‌های مسجدالحرام در یک بطری گذاشته و نیز یک بطری آب زمزم اهدایی دولت عربستان سعودی را برای کنترل کیفی به آزمایشگاه شرکت آب و فاضلاب خوزستان سپردم. متأسفانه نتایج حاصله از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی عجیب و ناراحت‌کننده بود. در نمونه‌ای که من از آب‌سردکن‌های مسجدالحرام برداشت کرده بودم، میزان نیترات 118/8 میلی‌گرم در لیتر (PPM) بوده و میزان نیترات نمونه اهدایی 123 میلی‌گرم در لیتر (PPM) بوده است. میزان مجاز نیترات آب حداکثر 50 میلی‌گرم در هر لیتر (PPM) است؛ یعنی در این دو نمونه بیش از دو برابر حد مجاز نیترات بوده است. نیترات در بدن به نیتریت تبدیل‌شده و سرطان‌زا است. کارشناسان آزمایشگاه آب و فاضلاب خوزستان احتمال آلودگی میکروبی انسانی آب زمزم را داده بودند. به‌ویژه اینکه دستشویی‌های قسمت شمالی مسجدالحرام جنب کوه مروه تنها 300 متر با چاه کم‌عمق زمزم فاصله‌دارند. 6 ماه بعد از سفر حج تمتع کتابی با عنوان «خاطرات سفر حج، از میقات تا میعاد» منتشر کردم و قصد داشتم گزارش آب زمزم را با مستندات آزمایش کنترل کیفی در ضمیمه کتاب منتشر بکنم که ناشر مرا بر حذر داشت؛ ازاین‌جهت که به اعتقادات مردم آسیب می‌رسد! البته من این موضوع را از طریق مبادی رسمی و حتی رئیس‌جمهور آن‌قدر پیگیری کردم تا ایران رسماً از آوردن آب زمزم توسط ایرانیان ممانعت به عمل آورد.

در سفر به کربلا دیدم؛ نهر علقمه همان نهری که از فرات منشعب شده و حضرت ابوالفضل العباس علیه‌السلام در کنار آن به شهادت رسید؛ به‌عنوان یکی از نمادهای مهم زیارت دوره‌ی کاروان‌های ایرانی موردتوجه قرار می‌گیرد. روحانیون کاروان‌ها در این محل (در انتهای خیابان سدره و در جوار مقام صاحب‌الزمان) برای زائران روضه می‌خوانند و احساسات آن‌ها را برمی‌انگیزانند. درحالی‌که از چند روحانی پرسیدم که آیا واقعاً نهر علقمه اینجاست؟ آن‌ها اظهار می‌دارند که معلوم نیست، اینجا باشد! آب کثیف، سیاه، متعفن و پر از آشغال که راکد بوده و احتمالاً برای اشک گرفتن در روضه‌ها از طریق روابط دیپلماتیک و ایدئولوژیک ایران و عراق هر از چند گاهی به‌وسیله‌ی تانکرهای حمل آب، در آن آب رهاسازی می‌شود تا خشک نگردد؛ مورد تقدیس قرار می‌گیرد. حتی برخی از زائران بطری‌های از این آب متعفن پرکرده و برای مصرف و یا مالیدن بر موضع بیماران خود به ایران می‌آورند.

ای‌کاش مراجع عظام تقلید در یک کاروان غیرمجاز همراه با عوام الناس به زیارت عتبات عالیات سفر کنند و ملاحظه بفرمایند چگونه اعتقادات دینی شاخ و برگ پیدا می‌کند و «حقیقت دین» در مناسک زیارت ذبح می‌شود.