شوشان - محمدمهدی فرقانی (روزنامهنگار پیشکسوت و رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی) :
۱. آینده روزنامهنگاری به طور قطع بیش از امروز تحت تاثیر تحولات فناورانه قرار خواهد گرفت و این تاثیرپذیری هم حوزه فرم و هم محتوا را در بر خواهد گرفت. برای تحلیل آینده ابتدا باید روندهای روزنامهنگاری را در دو حوزه فضای مجازی و روزنامهنگاری حرفهای پی گرفت.
الف. در حوزه روزنامهنگاری سایبر، فناوریهای جدید، بیش از همیشه به شهروندان بیصدا موقعیت هژمونیک خواهد بخشید و آنها و مسائل، دیدگاهها و اطلاعاتشان دیده و شنیده خواهد شد و دولتها نیز قادر نخواهند بود که این صداها، دیدگاهها و مطالبات را ندیده و نشنیده بگیرند؛ گرچه باز هم این دولتها هستند که به دلیل در اختیار داشتن منابع گوناگون قدرت، سعی در تحمیل اراده خود و کنترل شهروندان حتی با استفاده از امکانات و ظرفیتهای فضای مجازی خواهند داشت و این کار چه از طریق رصد مداوم شهروندان کنشگر و چه از راه تولید محتواهای سفارشی دنبال میشود ولی به هرحال آزادی عمل و گستره تحرک شهروندان را در این فضا نمیتوان نادیده گرفت و این یعنی توانمند شدن مردم، کسب قدرت عاملیت و برجستهشدن بیش از پیش نقش تعیینکنندگی افکار عمومی در سیاستگذاری و تصمیمگیریهای عمومی.
در کنار این، نباید از توسعه عاملیت شهروندان که مانند یک پدیده جانبی رفتهرفته از حاشیه به متن حرکت میکند، غافل بود. خطر تولید و اشاعه ویروسوار اخبار جعلی (فیکنیوز) در فضای مجازی و در حوزه روزنامهنگاری سایبر هر روز بیشتر از دیروز دامن میگسترد و شهروندان را در تشخیص اخبار و اطلاعات درست از نادرست دچار سرگشتگی و بدفهمی میکند. البته که سرریز آن به حوزه روزنامهنگاری حرفهای هم کشیده میشود.
▪️ب. به باور من اگرچه در حوزه روزنامهنگاری حرفهای اشکال تولید و انتشار محتوا تحت تاثیر دگرگونیهای فناورانه دستخوش تغییرات زیادی شده است اما ارزشها و هنجارهای روزنامهنگاری حرفهای در آینده جایگاه والاتری خواهد یافت. ارزشهایی همچون صحت، دقت، امانتداری، پایبندی به اخلاق حرفهای، توازن و بیطرفی که اگر رعایت شوند، روزنامهنگار حرفهای را در جایگاه یک «مصلح اجتماعی» مینشانند و اگر مورد بیاعتنایی قرار گیرند، ممکن است روزنامهنگاری را به «شرّ اجتماعی» نزدیک کنند. در جهانی که اطلاعات نادرست و مجهول در قالب «بازنماییهای» رسانهای به وفور تولید و منتشر میشوند مردم بیش از پیش، نیاز به نمایندگان و واسطههایی دارند که کار راستیآزمایی، جداکردن اطلاعات جعلی از واقعی، تحقیق و کندوکاو در عمق رویدادها و واقعیتهای اجتماعی را برای آنها انجام دهند.
مردم باید بتوانند از هر حیث به روزنامهنگاران اعتماد کنند؛ گرچه در مورد چند و چون این قضیه نیز میتوان اما و اگرهای بسیاری آورد.
۲. در نتیجه برای کیفیتبخشی به این حرفه باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
الف: آموزش تخصصی و پیوند این آموزش با عرصههای کار حرفهای یعنی مطبوعات و سایر رسانهها: اگر روزنامهنگاری را «حرفه» تلقی میکنیم که یقیناً چنین است، نخستین پیشنیاز پرداختن به حرفه آموزش تخصصی، دانش و مهارت انجام آن است و این آموزش مختص تکنیکهای نگارش یا تهیه و تنظیم خبر، گزارش، مصاحبه یا… نیست. برای یک روزنامهنگار حرفهای، داشتن مسئولیت اجتماعی، دغدغهمندی نسبت به آلام و مشکلات بشری، کمک به تربیت شهروندان آگاه و مسئول، صدای بیصدایان شدن، دفاع از حقوق شهروندان در قبال قدرتهای سیاسی و اقتصادی، توسعه تفاهم اجتماعی، اخلاقمدار بودن و پایبندی به صحت، دقت و امانتداری از دانستن صرف تکنیکهای روزنامهنگاری مهمتر و ضروریتر است. پس وقتی صحبت از آموزش تخصصی میشود، منظور منظومهای از آموزههای تکنیکی، هویتی، اخلاقی و مسئولیتپذیرانه است که به روزنامهنگار شخصیتی قابل احترام میبخشد.
ب. ایجاد فضای مناسب: تردیدی نیست که بهبود و ارتقای جایگاه روزنامهنگاری حرفهای پیش و بیش از هرچیز در گرو پیشبرد فضای مناسب فعالیت حرفهای و تخصصی از قبیل تدوین، تصویب و اجرای قوانین لازم برای تضمین حقوق حرفهای روزنامهنگارن، همچون استقلال حرفهای، امنیت شغلی، آزادی کسب و انتشار اطلاعات، حق دسترسی به منابع، تضمین آزادی بیان و قلم و به رسمیت شناختن جایگاه رسانهها و روزنامهنگاران در زمینه نظارت و مراقبت از جریان قدرت و ثروت و پیشبرد حق پرسشگری مردم و ضرورت پاسخگویی دولتها است.
۳. برای آنکه روزنامهنگار بمانید ابتدا باید خود را در قبال جامعه، سعادت بشر و پیشبرد حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی و تأمین مصالح و منافع عمومی مسئول بدانید. سپس لازم است به ضرورتها و اقتضائات این حرفه پایبند باشید و سوم اینکه به دانش و بینش لازم چه به لحاظ اصول حرفهای و چه داشتن چارچوب نظری و دستگاه فکری مجهز شوید. از مشکلات و موانع خسته نشوید، همواره از افراط و تفریط، درشتگویی و تندخویی بپرهیزید و از زبان نرم در بیان حقایق استفاده کنید.