اشتباه تاریخی که تکرار می شود/ کسی به فکر کارون نیست

شوشان/ مرجان حاجی رحیمی : اعتراض های مردمی به انتقال آب کارون به زاینده رود همچنان ادامه دارد تا جایی که بر اساس یک فراخوان عمومی که در شبکه های اجتماعی منتشر شد، تعداد زیادی از کشاورزان و فعالان زیست محیطی در حاشیه رود کارون روبروی کتابخانه مرکزی اهواز جمع شدند و زنجیره انسانی تشکیل دادند.

در حال حاضر خط لوله 107 کیلومتری دز به قمرود از طریق سد کوچری آب رودخانه دز را به قم می رساند ، همچنین دو خط لوله کوهرنگ 1 و کوهرنگ 2 که از سرشاخه های کارون سرچشمه می گیرد آب این رودخانه را به زاینده رود منتقل می کند.از دیگر آبهای انتقالی به زاینده رود آبی است که از چشمه لنگان به دریاچه پشت سد زاینده رود می ریزد.تنها 13 کیلومتر دیگر نیز باقی مانده تا تونل کوهرنگ 3 افتتاح شود و باز هم آب را به زاینده رود برساند.اما این روزها اعتراض بر سر انتقال آب از رودخانه کارون در منطقه ای به نام بهشت آباد به زاینده رود است با طول تونلی به درازای 67 کیلومتر که علاوه بر زاینده رود آب کارون را به استان های یزد و کرمان نیز می رساند.انتقالی که اگر رخ دهد دیگر جانی برای کارون به جا نمی گذارد و سرنوشت پرآب ترین رودخانه کشور را در هاله ای از ابهام فرو می برد.

در حال حاضر پنج سد بزرگ روی رودخانه کارون ساخته شده است.سدهای شهید عباسپور، کارون 3 و 4، مسجد سلیمان (گدار لندر) و گتوند علیا که افتتاح سد گتوند باعث زیرآب رفتن 41 روستا و بیکاری در صدها روستای دیگر در استان خوزستان شد اما هنوز سدسازی در کشور و البته روی رودخانه کارون ادامه دارد.سدهای خرسان 1، 2 و 3، کارون 2 و کوهرنگ 1، 2 و 3 در حال مطالعه، مکان سنجی و حتی ساخت هستند.

اشتباه تاریخی که تکرار می شود

نخستین انتقال آب از رودخانه کارون به زاینده رود به زمان صفویه و با مهندسی شیخ بهایی برمی گردد.در آن زمان شیخ بهایی برای نخستین بار تونل انتقال آب از کارون به زاینده رود را طراحی و اجرا کرد اما نکته ای که وجود دارد این است که زاینده رود همیشه در طول تاریخ یک رودخانه فصلی بوده است و حتی در برخی از مقاطع زمانی این رودخانه کاملا خشک شده بود.

حمیدرضا خدابخشی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان در این باره به فرهیختگان می گوید:«یکی از سیاست های وزارت نیرو برای حل مشکل منابع آب سدسازی و انتقال لوله آب است.خطای مدیریتی که از سالهای دور تاکنون در وزارت نیرو وجود داشته است و اوج آن را می توان در استان های آذربایجان غربی و شرقی دید.به طوری که با نفوذ وزارت نیرو روی حوزه های آبی دریاچه ارومیه سدسازی شد و حالا این دریاچه با خشکسالی روبرو است و بحث انتقال آب از دریای مازندران به آن مطرح است.»

به گفته خدابخشی 6 درصد منابع آبی کشور برای نوشیدن، 90 درصد کشاورزی و مابقی برای صنعت درنظر گرفته شده در حالی که در قانون سهمی از منابع آب برای محیط زیست در نظر گرفته نشده است.

او ادامه می دهد:«به خاطر آمایش سرزمین، بافت و تمرکز جمعیتی از دیرباز در غرب و شمال کشور کشاورزی رونق داشته است.از طرفی این دو منطقه جزء مناطق پرآب کشور به شمار می روند که موهبتی برای کشاورزی است و اگر خللی به منابع آب وارد شود این مناطق را دچار تنش می کند.از طرفی دیگر جا افتادن تفکر سازه ای سد یا انتقال آب، زیاده خواهی و توسعه نامتوازن کشاورزی در استان های واقع در فلات مرکزی کشور همچون اصفهان، یزد و کرمان باعث ایجاد تنش در استان های غربی شده اس

به اعتقاد رئیس هیات مدیره انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان اگر شرایط کشور همچون 20 سال گذشته حفظ می شد و توسعه کشاورزی در مناطق کویری دنبال نمی شد امروز وضعیت چنین نبود و استانی مانند استان خوزستان که رودخانه های کارون، کرخه و دز در آن جاری هستند،‌با خشکسالی روبرو نمی شد تا جایی که در مناطقی از کارون به طور کل کشت محدود شده است.

او مشکلات امروز را ناشی از طرح مطالعاتی اشتباهی می داند که در سال 1378 شرکت جاماب به انجام رساند و طبق آن سه میلیارد مترمکعب آب اضافه در کشور وجود داشت.در صورتی که هیچ کس بر این طرح نظارت نکرد و آن هیچ وقت صحت سنجی نشد.

خشکسالی در انتظار خوزستان

اما نگرانی های کشاورزان و فعالان محیط زیست استان خوزستان در دولت تدبیر و امید دوباره شدت گرفت.آن هم به این دلیل که استاندار جدید اصفهان چندین سال معاون آب وزارت نیرو بوده و نخستین بازدید او در این استان از طرح های انتقال آب از سرشاخه های کارون به زاینده رود بوده است.اگر این انتقال برای چندمین بار و با حجم وسیعی که دارد صورت گیرد، خشکسالی خوزستان را تهدید خواهد کرد و کشاورزی و صنعت در این استان از بین خواهد رفت.استانی که به دلیل منابع مالی از چهار هزار سال پیش تاکنون مورد سکونت قرار می گرفته، پیروان دین مندایی (پیروان حضرت یحیی) به دلیل نزدیکی به کارون در این استان زندگی می کرده و مناسک دینی خود را به جا می آورده اند و همین طور هخامنشیان سازه های آبی خود را برای مهار آب در این استان ساختند.

5 هزار نفر بی آب

از سویی دیگر تعدادی از روستاهای شهرستان سوسنگرد با کمبود آب روبرو هستند.روستاهایی مانند دهلاویه،‌بردیه، دحیماویه ،شهید چمران، طگطاگه و العصافره که در مجموع بیش از پنج هزار نفر جمعیت دارند.روستاهایی که در طول هشت سال جنگ صدمات زیادی خوردند و هنوز هم دچار فقر امکانات هستند.

رضا حیدری، رئیس شورای روستای بردیه که یکی از پرجمعیت ترین روستاهای شهرستان سوسنگرد است در این باره به فرهیختگان می گوید:«در طول 24 روز شاید در مجموع 6 یا 7 ساعت آب لوله کشی داریم آن هم آبی گل آلود و شور.»

او در ادامه می گوید:«ما تا چند سال پیش از آب شهری شبکه سوسنگرد طرح جامع دشت آزادگان استفاده می کردیم که قابل شرب بود.اما پس از مدتی مسئولان آب و فاضلاب تاسیساتی را در روستای شهید چمران ایجاد کردند و گفتند که شما روستا هستید و باید از آب روستایی استفاده کنید.»

به گفته حیدری حالا تعداد زیادی از این روستاها از بخش انتهایی آب رودخانه کرخه که به «هوفل» معروف است استفاده می کنند.آبی که شور و تصفیه نشده است و حتی با این شرایط آب جیره بندی و ساعتی توزیع می شود.

حالا این پنج هزار نفر آب آشامیدنی خود را می خرند و برای شستشو نیز مجبور هستند آب لوله کشی را که در ساعات مشخصی برقرار می شود در منبعی ذخیره کنند تا گل و لای آن ته نشین شود.

حیدری می گوید:« ما انتظار زیادی از مسئولان کشور نداریم.تنها انتظارمان این است که مانند بقیه مردم کشور حق داشتن آب آشامیدنی و تصفیه شده داشته باشیم.آبی که سالم باشد و همیشه برقرار باشد.»