امام صادق(علیه السلام)، پیشوای اعتدال

 شوشان - حجت الاسلام امین بهرامی(شریعت شوشتری) :

۲۵شوال المکرم یادآور مصیبت جانکاه وغمبار شهادت رئیس مذهب،احیاگر اسلام حقیقی،حضرت کشاف الحقائق والدقائق امام جعفر صادق (صلوات الله و سلامه علیه)است. امام همامی که با جهاد علمی خویش به مبارزه علیه طواغیت بنی امیه وبنی عباس پرداخت وباتربیت ۴۰۰ه۰هزارشاگرددر علوم مختلف به مابقی ادیان ثابت نمودکه اسلام درهمه علوم حرف های فراوان وایده های نو برای ارائه کردن دارد.شایدوقتی صحبت ازقحطی می شود،ذهن عموم مردم به سمت وسوی قحطی موادغذایی متبادرمی شود،ولی قحطی دنیای امروزچیزی جز کمبودو قحطی اخلاق نیست و برطرف کردن این ضعف رانه درعلون روانشناسی به طورکامل می توان یافت ونه درعلومین جامعه شناسی ومردم شناسی جواب کاملی برای رفع ضعف اخلاق ارائه داده اند و می دهند وتنهادین،این برنامه ماورائی است که می تواند نسخه ای براساس فطرت بشربرای اوتهیه نموده وانسان تأثير عمل به راهکارهای مبتنی بردین رادرجامعه مشاهده کند.ازجمله مسائلی که درعلم اخلاق بسیارمهم وکاربردی است،رعایت وحفظ اعتدال درزمینه های گوناگون زندگی فردی واجتماعی است.اگرچه عده ای درکشورماسعی داشتندبرای جبران بی تدبیری خوددراموراجرائی نفاق را جایگزین اعتدال کنند؛امادرکلام ذی قیمت امام جعفرصادق(علیه السلام)اعتدال فردباایمان براساس حکمتهای وحیانی وبراساس فطرت افراد مؤمن معرفی می شود.آن حضرت درفرمایش گهرباری می فرمایند:*ثلاث من كنّ فیه  استکمل الإيمان:من إذاغضب لم يخرجه غضبه من الحق،وإذارضى لم يخرجه رضاه الى الباطل،ومن اذاقدرعفا.هركس سه خصلت راداشته باشدايمانش كامل است:هنگام خشم از جاده حق بیرون نرود،وقت خوشنودی به باطل نگراید،و درحال قدرت گذشت کند.*(۱)انسان درفرازو فرود زندگی فردی واجتماعی خود با اتفاقات خواسته یاناخواسته ای مواجه می شودکه یاازآن اتفاق ناراحت می شودویاازنتیجه اتفاق پیش آمده خوشنودمی گردد ویااگرزمانی به قدرت رسیدسعی می کنندازموضع قوت وقدرت خویش درجهت انتقام جویی از رقبایامخالفینش اقدام نماید.

امادرمکتب جعفری مؤمن معتدل داراى٣ خصوصيت است که اگراین ویژگیهارادرنهادخودشکوفا ساخته و رشد دهد ایمان وی کامل خواهدشد.خصائص یادشده به همراه شرح مختصرآن عبارتنداز:

(۱): مؤمن نبايددرهنگام خشم ازمسیرحق منحرف شود.گاهی اتفاق می افتدکه درهنگام ناراحتی هرحرفی رابرزبان جاری می کنیم تاجایی که برای حذف طرف مقابل مسائل شخصی ویانکات محرمانه ای راکه ازاومی دانیم رابیان می نمائیم واین نهایت بی تقوایی است.زمانی که بی آبروکردن دیگران درجامعه ای عادی شودوبه عنوان یک حربه برای ضربه زدن به کسی که ازاوناراحت هستیم استفاده گردد،حقیقت چنین اجتماعی جزبی هویتی وپوچ گرایی شخصیتی نخواهدبود.هویّت هادرجامعه ای آسیب می بیندکه خُردشدن تشخص آحادمردم برای افرادبی هویّت بدون معناباشد،ازهمین منظراست که کنترول خشم یکی ازبزرگترین نعمت های الهی به مؤمنين معتدل است.پیشوای ششم شیعه دریک کلام کوتاه به جامعه ایمانی می آموزدکه درهنگام عصبانّیت پارا ازمسیررضایت پروردگارخارج نکنند،زیراعواقب افعال خشمگینانه درجامعه جبران ناپذیرخواهدبود.

(۲): شیخ الائمه امام جعفرصادق(علیه السلام)به ماتوصیه می فرمایندتادرهنگام شادی نیزبه خوشی های زودگذرولهویّات باطل گرایش پیدانکنیم.زمانی ناخوشی ها وزمان دیگرسرخوش بودن انسانهای بی ظرفیّت راازجاده حق خارج کرده و افرادبه رذائل گرایش پیدامیکنند.دردوران مامحافل شادی به کمین گاهی ازکمین گاههای شیطان مبدّل گردیده ومجالس فرح انگیز،سالم وبه دورازگناه کمیاب وشاید نایاب است.عده ای خیال میکنند چون درمجالس شادی حضوردارند،حتمابایدخودرا به معصیتی آلوده کنندتاسرخوش بودن آنان مصداق پیداکندوازنظرآنان خوشحالی یعنی گناه کردن،ام اخرسندی وشادی زمانی است که انسان رضایت پروردگارش راجلب کند،وقتی خداازکسی راضی شداین آرامش وابتهاج درونی اودرزندگی فردی واجتماعی عبدخداظهورپیدامی کند‌؛امازمانی که فردباخوشی زودگذرولحظه ای درمحفل معصیّت حاضرمی شود،پس ازگذشت آن ساعت و اتمام بزم گناه،نهادوجودی ناآرام وزندگی نامطلوبی خواهدداشت.درحقیقت افرادگناه کار،انسانیّت خود را به ثمن بخس فروخته وباشیطانی معامله میکنند که ازمحضر ربوبی رانده شده است.ولیّ گناهکاران ابلیس بوده وآنان خودرا از پروردگارشان می رانند.لذا امام صادق(علیه السلام)بعنوان بزرگ آموزگارحقیقت و راستی به مامی آموزدکه ظرفیّت قلب خودرا بالاببریم تا خوشی ها مارا به باطل سوق ندهد. 

(۳): آخرین نکته حدیث شریف یادشده،پیرامون ارتقاءظرفيت دربه قدرت رسیدن است.انسان بایدقبل ازرسیدن به صدارت ظرفیّت آن مسؤوليت راپیداکند.اگرفردی برمنصبی تکیه زداماظرفیت آن جایگاه رانداشت،آن کرسی به محل جلوس یک دیکتاتوربرای ِاعمال عُقده  های شخصی اش بادیگران تبدیل می شود‌.انتقام جویی به غیرحق،راهکار شیطانی مسؤولينى است که بدون داشتن شاخصه های مدیریتی وبه دورازشایسته سالاری درجامعه به جایی رسیده اند،چنین شخصیت هایی به دلیل نداشتن صلاحیت های کافی وعدم ظرفّیت  به دیکتاتوری درمدیریت دچارمی شوندو هر نظری که در مقابل دیدگاهشان باشدراضرری برای خودمحسوب کرده وسعی می کنندباصاحبان اندیشه برخوردنمایند،زیراخودبی خردانی هستندکه توان هضم خردمندان رادرمقابل خودندارند.گاهی افرادبه مسؤوليتى دست پیدامی کنند،قبل ازآن اشخاص دیگری علیه همان شخصی که فعلا به جایگاهی رسیده است،فعالیت های سوئی انجام داده اند،اما وجودمبارک امام جعفرصادق(صلوات الله علیه)مدیران جامعه دینی رابه انتقام جویی ومقابله به مثل کردن نسبت به مخالفینشان ترغیب نمی کنند و از قدرتمندان جامعه اسلامی وآرمانی می خواهندتابابخشش و محبّت،افرادمخالف راعبدخویش کنند و ازجایگاهی که دارند برای حذف دیگران وبه رخ کشیدن قدرتشان سوءاستفاده نكنند. سه توصیه پیشوای ششم حضرت جعفربن محمد(علیهماالسلام):باعث اعتدال پیروان وارادتمندان ایشان درمسیرزندگی می شود.چنین روایتی صرفاشامل مسلمانان نمی شود،بلکه هرکدام ازپیروان ادیان ابراهیمی به این حدیث گهربارعمل کنند،زندگی اعتدالی خواهند داشت.اگرچه قید ایمان حقیقی شامل مؤمنينى است که ولایت اهل بیت(علیهم السلام)راپذیرفته باشند‌،اما بعیدنیست هرشخص موحّدی که درهنگام ناراحتیخشم خويش راكنترول كند واز مسیرحق خارج نشود،خوشحالی هااورابه معصیت کردن نکشاند و درهنگام قدرت عقده گشایی نکرده و از مخالفانش انتقام به ناحق نگیرد دارای زندگی اعتدالی خواهد بود،اماعمل به حدیث یادشده برای پیروان مکتب آل الله(علیهم السلام)ملموس تر از دیگر خداپرستان خواهدبود.ازروایت مذکورناگفته پیداست که شاید امام صادق(علیه السلام)قصدداشتندبه پیروان خویش ییاموزندکه قبل ازقرارگرفتن درهرپیش آمدی بایدظرفیت قلبی وسعه صدرخودرابالاببرند.نتیجه ارتقاءظرفيت قلبى و روحى باعث اعتدال درزندگی ها می شود.لذادرروز۲۵ شوال المعظم پیروان امام ششم(علیه السلام)موظفندعلاوه براقامه باشکوه عزاو تبیین فضائل وسیره وروایات آن امان همام،وظیفه دارندبادرس گیری ازمشرب دینی،علمی،فرهنگی،اجتماعی وسیاسی امام جعفرصادق(علیه السلام)به سیره وفرمایشات ایشان جامه عمل پوشانده و علاوه برمناقب آن حضرت،احادیث گرانسنگ رئيس مذهب شیعه را درجامعه منتشرنمایند.وقتی جامعه اسلامی متخلق به آداب ائمه هدى(عليهم السلام)گردید،مابقی ادیان الهی وحتی غیرموحّدین بادیدن اخلاق،افکاروعملکردجامعه دینی به مکتب اهل بیت(علیهم السلام)گرویده می شوندوزمانی که چنین اقبالی درجهان بوجودآمدقلبهابه وجودامامی از نسل ائمه اطهار(صلوات الله عليهم اجمعين)معطوف میشود که درپس پرده غیبت است و پس ازآن به سراغ معرفت حضرت حجت(علیه السلام)خواهند رفت و خودبه خودزمینه برای ظهورمنجی عالم بشریت حضرت بقیة الله الأعظم(روحى لتراب مقدمه الفدا)و تشكيل دولت كريمه آن حضرت بوجودخواهدآمد. پس آگاه باشیم که عملکرد مؤمن معتدل باتعریف امام صادق(علیه السلام)وتفسيرى كه ارائه شددرتبلیغ تشیع دردنیابسیارمؤثرخواهدبود وشيعياندرعصرغیبت کبری بایدبه این بلوغ رسیده باشندکه خلاف مشی اعتدالی ائمه هدی(علیهم السلام)گام برندارند.

پاورقی:(۱)؛تحف العقول،ابن شعبه حرانی(ره)،ص۳۲۴