- آرشیو
- |
- عضویت در خبرنامه
- |
- درباره ما
- |
- |
-
- صفحه نخست
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- شهرستان ها
- |
- تماس با ما
- |
- پیوند ها
- چرا سید ابوالحسن حسن زاده ؟
- ساعت جدید کاری برای ادارات اعلام شد
- مدیران با مردم ارتباط نزدیکی داشته باشند
- رفع مشکل استقرار شرکتهای دانش بنیان با تحقق مصوبه سفر رییس جمهور به خوزستان
- رسانه طراز انقلاب اسلامی یعنی نقد منصفانه، اطلاع رسانی شفاف و صادقانه و پرهیز از دروغ و تهمت
- بهره مندی از ظرفیت های فرهنگی انقلاب برای مقابله با اباحه گری بسنده می کند
- چرا به جای ساماندهی متکدیان؛ سیستمی افزایش پیدا می کنند؟!!
- انقلابات رنگی تحت الگوی جوکریسم
به روز شده در: ۰۱ آذر ۱۴۰۳ - ۱۳:۱۷
قال علی علیه السلام: انسان سه جا تغییر میکند: نزد صاحبان قدرت، روی صندلی قدرت و غنا بعد از فقر و هرکس تغییر نکند دارای خرد ناب و اخلاق مستقیم است. القُربِ مِنَ المُلوكِ ، و الوِلاياتِ ، و الغَناءِ من الفَقرِ ، فمَن لَم يَتَغَيَّرْ في هذهِ فهُوَ ذو عَقلٍ قَويمٍ و خُلقٍ مُستَقيمٍ
ریاست به دست کسانی خطاست، که از دست شان دست ها بر خداست...سعدی عافیت خواهی نظر در منظر خوبان مکن، ور کنی بدرود کن خواب و قرار خویش را(سعدی)
آن را که چنین دردی، از پای دراندازد، باید که فروشوید، دست از همه درمان‌ها(سعدی)
هر که دلارام دید ،از دلش آرام رفت، چشم ندارد خلاص ،هر که در این دام رفت
(سعدی)
کسی نیک بیند به هر دو سرای، که نیکی رساند به خلق خدای(سعدی) امام علی (ع): كسى كه دانشى را زنده كند هرگز نميرد.
آخرین اخبار
نویسنده دکتر محمد کیانوش راد : ژاندارم را کشت. شیخ هم کشته شد، خیلی زودتر از آنچه فکرش را می کرد. حالا وقتِ کشته شدن حِتّه فرا رسیده است. // زور را نمی پذیرد نه بخاطر آنکه خودخواه و زورگو و شرور است. زور را نمی پذیرد چون خود، به دیگران زور نمی گوید. آنکه در برابر زیردستان ظالم و زورگوست در برابر فرادستان مطیع و منقاد است .
شوشان - دکتر محمد کیانوش راد :آخرین نغمه
ژاندارم را کشت. شیخ هم کشته شد، خیلی زودتر از آنچه فکرش را می کرد. حالا وقتِ کشته شدن حِتّه فرا رسیده است .
زور را نمی پذیرد نه بخاطر آنکه خودخواه و زورگو و شرور است . زور را نمی پذیرد چون خود، به دیگران زور نمی گوید .آنکه در برابر زیردستان ظالم و زورگوست در برابر فرادستان مطیع و‌منقاد است .
اِزریزر روی شن ها نشسته است . اسلحه اش روی پایش است و با آن ور می رود . کلتِ رولول ِ شش لول . گردونه فشنگ ها را گرداند و به با دست ِ چپ به داخل رول می اندازد . اسلحه بی فشنگ است ، ولی گویی حس قدرتی به او دست می دهد.
زیر سایه درختِ گَز کوچکی که در حال خشک شدن است نشسته اند . دو بلبل خوزی ، سکوت شن زار و بیابان را می شکنند. با صدای خوش می خوانندو برای هم می خوانند . آن قدر تند و بی توقف می خوانند که گویی عجله به گفتن و‌خواندن دارند .صدای شان در دشت پیچیده است .
زریزر از حته چندسالی بزرگتر است اما او را به خاطر جثه کوچکش اِزریزر می خوانند . عرب ها گاه اسمی را بصورت مصغٌر خطاب می کنند .اِزریزر هم به معنی گنجشک کوچک است، به همین دلیل حته به اِزریزر گفت :
— اِزریزر ، بلبل ها چی می گویند ؟
— چه می دونم
ازریزر و بقیه می خندند .
سید عَبد گفت :
— حته مگر هر کس هر چی اسمش بود باید همان طوری باشد که اسمش هست؟
حته رو به سید گفت:
— این حرفت درسته است . تو هم فقط اسمت سید است ، اما سیدی رو بلدنیستی. همش فکر زن ها و شکمت هستی؟
سید عَبِد سرش رو پایین انداخت و ساکت شد و رو به حته گفت :
— حته اسم هر کسی بالاخره یه چیزیه . حالا اِزریزر که نباید حرف زدن بلبل ها و گنجشک ها رو هم بلد باشه . آره منم سید نیستم ، اما همه به من سید می گویند.
حته با خنده گفت :
— خوبه که‌خودت هم خودت رو قبول نداری و حقه بازبودنت رو قبول داری.
حته در ادامه گفت :
— اما با این ناله و فغانی که می کنند، می فهمم چه می گویند . از راه و‌رسم جدایی و مرگ می نالند.
شاید هم برای من می خوانند .
روبه سید کرد و گفت :
— سید تو اصلا این چیزا را می فهمی ؟ نه نمی فهمی .
حته شعری را که در زندان اهواز از جمال شنیده و حفظ کرده است را زیر لب با‌خود زمزمه می کند
دَعِ الرسم الذی دَثَرا
یقاسی الرَیح والمطرا
وکُن رجلاً اَضاع العُم
رفی اللذات و الخطرا
رسمی که در گذر زمان نابود شده و باد و باران به فنا داده است رها کن . و از آنان باش که‌زندگی را در لذت ها و خطرات می گذرند.
زندان زند
ظلم و ستم ِ مستوفی ، کشاورزانِ روستای دَبات را خشمگین کرده است . کلِ محصول را از کشاورزان گرفته است . چند ماه گذشته و هنوز حتی بخشی از سهم کشاورزان پرداخت نشده است . فقر و فلاکت بیداد می کند . پاسگاه و دولتی ها پشتِ ملّاکین اند. مستوفی که می آید یک نفر مسلح بنام ضابط همراهش هست . گاهی هم سربازی از ژاندارمری او را همراهی می کند. وقتی هم مهمان شیخ هستند و سوروساتی است رئیس پاسگاه هم می آید .آن روز مستوفی تنها با ضابط می آید . مردم شروع به گلایه و اعتراض می کنند .
حَنّوش برادر بزرگ حته سردسته معترضان است . اعتراض بالا می گیرد و در برابر تهدید مستوفی ، روستائیان به مالک حمله می کنند. حته جوان و پر جنب و جوش است . به مستوفی حمله و او را می زند و ساعت مچی مستوفی را می گیرد. حته و ازریزر می خواهند اسلحه ضابط را بگیرند که با شلیک هوایی ضابط دور می شوند. چند روز بعد ژاندارم ها با حکم جلب پسران جعلوش ، حته ، حنوش و اِزریز می آیند . با عبدالله و هُویِلش که در درگیری نبودند کاری ندارند. دنبال حته هستند، حته را نمی یابند و حنوش و اِزریزر را با خود می برند .
جعلوش گفت :
— جه بلایی سر بچه هام می خواهند بیارن ؟
سید فهد گفت :
— والله ظلم می کنند . همه چیزمان دست اینها افتاده است. قاجار و پهلوی، اینها را بر ما حاکم کردند و نظام مافی ها بخشی از بهترین زمین های شوش را تصاحب کرد .
جابر گوشه ای نشسته ، پیر جهاندیده و معتمدِ طایفه است، ریش سفیدش بر دشداشه ی شیری رنگ ، با خطوط قهوه ای روشن افتاده است . زیبایی خاصی به او‌داده و چهره اش را نورانی تر کرده است. سیگار می کشد و با حسرت گفت :
— شما نمی دانید چه بر سر ما آورده اند .
نظام مافی اصلا قزوینی است. خوزستان چکار می کنه؟ از طرف شاه و حکومت، نماینده خرم آباد ، بعدش یکی از شهرهای خراسان،بعدش نمایده بوشهرش کردند. خوزستان را اصلا به چشم ندیده سناتور خوزستان اش کردند . اصلا اینا زمینشون کجا بود؟ همیشه با ظلم و ستم از ما مالیات می گیرند و باهدیه و رشوه و پول دادن به مقامات بالاتر پُست می گرفتند. الان هم همینطوره. نگاه کنید همه ادارات هم که دست عجم هاست.
مستوفی زمین دار روستای دَبّات بود. ظلم و تبختر او مردم را عاصی کرده است.
حته فردای آن روز گفت :
— گاومیش ها که برای چرا بیرون آمده اند همه را به زمین های کنجد می بریم. همه را خراب می کنیم، تا بفهمند دباتی ها چه می کنند؟
زندگی سخت و طاقت فرسا و فقر و ناداری در دبات ، زندگی را بر جَعْلوش روز به روز سخت تر می کند.
حته گفت :
— گوسفندهای شیخِ روستای کوت را می بریم.
با افراد شیخ درگیر و یکی از افراد شیخ کشته می شود. حالا علاوه بر سرقت ، قتل هم اضافه شده است .شیخ شکایت به پاسگاه می برد .
جعلوش به سراغ شیخ چنانه رفت.
— بیا و وساطت کن. حرف تو را قبول می کنند، فصل می دهیم و رضایت بگیر . بیا رضایت بگیر . لااقل حته را زندان نبرند.
جعلوش قبل از رفتن پیش شیخ، به مزار دانیال رفت . هر وقت به شوشِ دانیال می آید اول به زیارت دانیال نبی می رود و در برگشت به دبات باز هم به زیارت می رود.
جعلوش به شیخ گفت:
— دو برادر حته زندان هستند. با مستوفی هم درگیر هستیم. والله حته آدم بدی نیست، جوان و جاهل است. سنی ندارد . پشیمان است . من ضامن می شوم . بیا و کمک کن و برای حته عفو بگیر.
شیخ گفت :
— باید اول به روستای عمله سیف برویم و از سیف الله خان هم کمک و سفارشی بگیریم .
فرمانده پایگاه به نرمی پاسخ می دهد و قول مساعد می دهد اما می گوید :
— حته را بیاورید، تا شیخ کوت بیاید.
حته را تحویل پاسگاه ژاندارمری می دهند، اما خبری از آزاد شدن حته نیست .
— چه شد شیخ ؟ چرا حته رو آزاد نمی کنند. حته که گفته دیگه کار خلافی نمی کنه .
— نمی دونم. قول اینها ، قول نیست. کمی صبر کن ببینم
غروب شد. شیخ و جعلوش جلوی پاسگاه ایستاده اند. شیخ با نامیدی به فرمانده پاسگاه گفت :
— من به جعلوش پدر حته قول داده ام. شما که گفتید حته را بیار تا تعهد بدهد و آزادش کنید. پس چی شد؟ من هم قول دادم که امان بگیرم و او را برگردونم .
رئیس پاسگاه گفت :
— نه اینها باید ادب شوند . حته شرور و یاغی است. شیخ هم رضایت دهد ما قبول نمی کنیم.
دستور آمده تا حته رو به دادگاه نظامی اهواز بفرستیم.
— اما حته شرور و یاغی نیست. مساله قتل رو هم خودمون با رضایت و رسم خودمون فصل می کنیم ، دیگه چه مشکلی هست ؟
— من نمی دانم. دستور آمده تا حته را آزاد نکنیم. دستور را باید اجرا کنم .
حته را تحت الحفظ به هنگ زاندارمری دزفول می برند. و از آنجا او را به اهواز می برند. دادگاه نظامی در محل ِ پادگان لشکر ۹۲ زرهی است . تا تعیین وقتِ دادگاه بعدی او را به زندان خیابان زند پیش برادرانش می برند.
حَنوش به حته گفت :
— چرا کاری کردی که تو را هم بیاروند زندان؟ چرا باز دزدی کردی؟ باید پیش پدرمون می ماندی
حته گفت :
— هنوز دادگاه دارم. در دادگاه بعدی یا جنازه ام را می بینید، یا می فهمی که برادرت چکار کرده است. تا مستوفی و مجدی بالای سر ما زور می گویند و شما زندان هستید نمی گذارم آب خوش از گلوی شان پایین برود جد و آباء ما روی زمین ها کار کردند.این ها از کجا آمده اند که ما برای آنها کار کنیم .
جمال گفت :
— درسته اما، همیشه همین بوده است .
فرقی نکرده. مگر قبلا راحت بودیم . قبلا هم شیخ مزعل و شیخ خزعل از ما سالانه مالیات می گرفتند . همه چیزمون دست آنها بود . مگر زمین های همین جا، پشت ِ همین زندان نزدیکِ شکاره (معروف به زمین ها و باغ دولتی) را شیخ خزعل به حاج تقی دولتی نداد؟
بعدش هم رضاخان همان را امضا کرد و امثالِ نظام السلطنه و مستوفی و مجدی ها و … را بر ما حاکم کردند. عرب و عجم نداره. زور زوره . دلت رو به این حرف ها خوش نکن. بدبختی و جان کندن مال ماست و برداشت محصول و شیرینی وخوشی مالِ اوناست . باید جنگید و حق مردم رو گرفت .
حته منتظر جلسه بعدی دادگاه است .
وقت اعزام به دادگاه است . حته فکرِ فرار است. سربازی جلو و سربازی پشت سر با دستبند او را زندان بیرون می برند. حته سرباز را هل می دهد و فرار می کند. مامورها سر و صدا می کنند و کمک می خواهند ، اما حته ناپدید می شود .
زندان و فرار
پایش گرم شده است. گرمی خون را حس می کند. زیر کشاله رانش زخم برداشته است. موقع رفتن داخل اگو میله آهنی پایش را زخم کرد . داخل اگو چمباته نشسته تا هوا تاریک شود. بوی تند ِگنداب ِ شیرابه ها حالش را بهم زد. هرچه بوی گند است اینجاست. هر چه آشغال است اینجاست . شیشه هم پایش را بریده، موش ها از پیشش ورجه ورجه می کنند. سوسک بزرگی روی دستش و موش ها زیر پایش رژه می روند. تمام فاضلاب شرق شهر اهواز از اینجا به کارون می ریزد. حالا وقتشه . هوا کمی تاریک شده است .حته با احتیاط بیرون آمد. کثافت بر لباسش نشسته است و بوی تند کثافات آزارش می دهد. تنها راه خود را به کارون می اندازد. همیشه در کرخه شنا کرده، کارون در اینجا آرام و خسته و سلانه سلانه می رود.
دوبار، سه بار زیر آب می رود، نفسش را حبس می کند. زیر آب خود را بالا پایین و‌چپ و راست می کند. شاید از فاضلاب پاک شود . با دستبن د‌نمی تواند تمیز کند. فایده ای ندارد، بوی فاضلاب نمی رود، حس می کند همراهش هست.
الان که زخمی شده هنوز هم بعد از چند سال بو را حس می کند . هرچه عطر از العماره ی عراق و آبادان خریده به سر و صورت اش زده اما باز هم بو را می فهمد.
آهسته خود را به خانه های پلیتی یا کپرآباد که درست کنار ِ کنار زندان خیابان ِزند اهواز بود رساند. بیشتر ساکنان از طایفه نواصر هستند .
خانه های حلبی و کپری آخر شهر بود که به کواخه معروف بود. محله را آخرآسفالت گفتند . آخر شهر ، مثل آخر دنیا . خانه ها از گلی و با پِلیت و حلبی است. سقف از حصیر و نی های کنار کارون. کمی بعد از خانه های کپری، باغ حاج تقیِ دولتی و باغ شکاره است. باغ حاج تقی به منطقه وسیعی از زمین هایی می گفتند که شیخ خزعل به حاج تقی داده بود، از منطقه آخر آسفالت تا باغ شکاره. با خلع شبخ خزعل و با آمدن رضا شاه به اهواز ، حاج تقی دولتی امضای رضاشاه را بر سندهایی که شیخ خزعل به او داده بود می ستاند.
حته درِ یکی از خانه ها ی کپری را زد.
— کیه ؟
— منم. در رو باز کن.
دستش را جوری می گیرد که صاحب خانه دستبند را نبیند ، اما می بیند .
— خویه کی هستی؟ چه میخای ؟
— کمک . کمک می خوام
— زندانی هستی؟ نکنه همون که ظهر فرار کرد؟
— عا خودمم
— مامورها تمام شهر رو گذشتن، کجا بودی؟
— توی ایگوی شهر قایم شدم، حالا فقط دستم رو باز کن. نترس زود می رم
جلیل دنبال اره فلزبُر می رود. در این‌وقتِ شب اره از کجا گیر بیاورد؟ تیغه ای فلزی پیدا کرد و بعد از چهار پنج ساعت دستبند رو شکستند .
— کجا میخای بری ؟ داره صبح می شه
— می رم دهاتمون. دبّات
— کجاست ؟
— شوش دانیال . فقط منو ببر اون ور آب . لشکرآباد پیش نعیم .
در تاریکی هوا راه می افتند .
— از کجا می رویم.
— نگران نباش. نترس.
— من و ترس. ترس شاید از من بترسه.
— از باغ حاج تقی به سمت گاومیش آباد و از اونجا با بلم به اون ور آب، به روستای چُنیبه می رویم. از آنجا هم یکی از فامیل ها را پیدا می کنم که تو را با موتور، به لشکرآباد ببرد.
خانه نعیم رو پیدا کرد.
نعیم از فامیل های حته است. لشکرآباد عرب نشین است، تعداد کمی هم عجم ها هست که دکان دارند. عرب های این‌محله اهواز، بیشتر از مهاجرینِ سوسنگرد و از طایفه کعبی ها و طرفی ها هستند
حته چندبار در زد.
— کیه ؟
— حته ، حته ابن جعلوش
— چی شده ؟ حته اینجا چه می کنی؟ در شهر همه جا اسم تو است. مامورا همه جا دنبالت هستند. از حنوش و زریزر چه خبر؟
— هر دو در زندان هستند . من فرار کردم .
— فرار رو می دونم . همه می دونند . دو سرباز رو هم الان زندانند.
— حالا هرجوری شده منو برسون شوش.
— برای تو هر کاری می کنم.
. هر کاری . شرافتِ مرد به حمایت از برادر خود است
—ممنون برادر
— راستی شوش که رسیدیم سری هم به کافه علی قمی بزنیم؟
— نه من اهل ِ رفتن به کافه علی قمی نیستم . تا حالا هیچ وقت نرفتم . الان هم باید زودتر برم دبّات .
— پس من می رم اگر باز بود لبی تر می کنم و زود برگردم اهواز.
برای فردِ وابسته به طایفه هر کاری که بتوان باید انجام داد. شرافتِ مرد به حمایت از قوم و نسبِ خویش است
در وقت نزاع احساسِ همبستگی و همدری فوران می کند . همه چیز از جان و مال، فدایِ قوم و عشیره می شود . سنتی که اوج همیاری و فداکاری است، گاه با طعمِ تلخ ِتعصبی کور و خشن همه چیز را نابود می کند .
حته پیاده شد و به سرعت دور شد . در این‌وقتِ شب هیج وسیله ای نیست . تا روستای دبات شاید پنج شش ساعت باید پیاده می رفت . راهش را دورتر کرد. از پشت پاسگاه می رود. با چفیه خود را پوشانده، در شب کسی او را نمی بیند .
شب و سکوت بر شهر حاکم است. تنها صدای سگ ها و زوزه شغال ها گرسنه می آید. در دور دست، شبحِ هیکلِ کاخ های آکروپل و آ‌‌‌پادانا ، کاخ ِشاهِ شاهان، شاهِ هخامنشی خودنمایی می کند. خسته و‌خاموش، خبری از هیاهوهای کاخ های شاهانه نیست .
حته چنان تند تند راه می رود که گویی می دود . می خواهد زودتر از شهر بیرون رود . به مقبره دانیال نبی رسید. درها بسته اند . اینجا هم از هیاهو خالی است. پشتِ درهای بسته توقفی کرد. نذری در دل و سلامی بر زبان راند. از کنار مقبره دانیال و از پل کوچک ِ رودخانه نفس زنان گذشت و در تاریکی مطلق بیابان ناپدید شد. پایش زخم است و خون آلود ، اما به سرعتِ برق و باد و دوان دوان خود را به دبات رساند.
اولین عشق
به دُبّات رسید، خانه نرفت. با شنا کردن از کرخه ی پر خروش و خطر گذشت. شنا کردن در شب، آنهم از رودخانه خروشان کرخه جرات زیادی می خواست ، اما برای حته عادی بود. دو روز در جنگل و در میان ِانبوه درخت های گز ماند تا مطمئن شود از مامورها خبری نیست. گرسنه است ، قرقی و درّراج ها می نشینند و پرواز می کنند و حته راهی برای صید نمی یابد. به کنار کرخه رفت به امیدِ صیدِ ماهی، آنهم بی نتیجه بود . زیر سایه درختِ کُناری نشست. ترجیح داد حداقل با خوردن ِ کمی کُنار و گاگِله و پنیرکِ گلِ خارهای وحشی کمی خود راسیر کند.
نزدیک غروب به دبات رفت. از میان نیزارها و درخت های بید و کهور ِکنار ِکرخه گذشت. هوا هنوز تاریک نیست. جست و خیز و صدای وزغ های سبز فضا را پر کرده است لگجی های رسیده و سرخ و شیرین وسوسه اش کرد.
چند شفلح (لگجیِ) بزرگ از میان بوته ها چید و خورد .
به کنار خانه رفت. با احتیاط درون خانه را بررسی کرد. دختری در حال دوشیدن گاومیش ها است. دختربا اینکه ریز اندام و‌کوچک است ، اما با صلابت میان گاومیش های قوی هیکل آرام‌نشسته است. لباس سبز و زیبای دختر جلوه ای خاص و درخشنده به او داده است . در دبّات همه از یک طایفه اند ، اما این دختر را نشناخت. خیره به تماشای دختر نشسته ، گویی همه چیز یادش رفته است. محو تماشای دختر شده است. خطر را فراموش کرده است .
عبسه با خوشرویی با دختر حرف می زند. عبسه چند قرص نانِ تازه و گرم از تنور برای دختر آورده است. غرق نگاه دختر شد، حالا شناخت. پس چرا فکر می کردتا حالا را ندیده است؟
عبسه صدایی شنید با کنجکاوی همه جا را نگاه کرد.حته را دید.
— حته حته پسرم ، نور چشمم،کی آمدی ؟
با اشک در آغوشش گرفت و غرق بوسه اش کرد.
— حته حنوش و اِزریزر کجا هستند. برادرانت کو؟
— صبر کن تعریف می کنم. بیا این بلوده است .آمده تا کمکم کند.
جَبریّه از آن سو دوان دوان می آید . ستّار در آغوش مادر است و گریه می کند. به آغوش پدر می سپارد. آرام شد. با جبریه به اتاقِ کوچک ِگِلی شان می روند. عبسه صبح زود شیر گاومیش و نان تازه می آورد.
جَعْلوش از فرار حته خبردارد ولی به عبسه چیزی نگفته است .پس از سکوت طولانی گفت :
— حته بهتر است در روستا نمانی. در روستا باشی مامورها به سراغت می آیند.
عبسه گفت :
— چرا مگر آزاد نشده؟
— نه فرار کرده و دنبالش هستند .
— ای وای، واویلا حالا چه می شود
حته گفت :
— باشه اون ور کرخه و به جنگل می روم. اما همیشه نه.
— برو تا ببینیم دادگاه حنوش و اِزریزر چی می شه .
حنوش در دادگاه، به چهار سال و اِزریزر به دو سال محکوم و زندان می شوند . حته فراری است .
تعقیب و گریز
حته سراغ لوزه رفت. لوزه دوست حته و از روستای کوتِ کربعلی (ابراهیم آباد فعلی) است. حته به لوزه گفت :
— لوزه نقشه ای دارم. کمک می کنی
— چه کمکی؟
— چند تا اسلحه می خواهم. مامورها دنبالم هستند. اسلحه می خواهم. نقشه ای دارم، باید کمک کنی
— من در خدمتم
نقشه ای می کشند. قرار می گذارند، به سید عبد که دهنش لق است بگویند. لوزه به سید عَبد گفت :
— حته را دعوت کرده ام تا اینجا (کوت عربعلی ، ابراهیم آبادفعلی ) بیاید.
خبر به فرمانده پاسگاه رسید. برای دستگیری چندمامور به کمین نشستند . بیست نفر با حته همپیمان شده اند. در سیاهی شب، ژندارم ها غافلگیر شدند. پنج مامور تاب مقاومت ندارن . لوزه یکی را می کشد . بقیه تسلیم و اسلحه ها را تحویل می دهند و فرار می کنند .
خبر به سرعت در منطقه پخش می شود. فردای آن روز ژاندارم ها به دَبّات هجوم می برند. خانه جعلوش را محاصره می کنند .
فرمانده پاسگاه می گوید :
— حته و اسلحه ها را باید تحویل ما دهید.
جعلوش می گوید :
— نمی دانیم حته کجاست و اسلحه ای هم نداریم.
— اگر اسلحه ها را ندهید همه مردان روستا را دستگیر و به پاسگاه می بریم .
سید فهد می گوید :
— صبر کنید، ببینیم چه کنیم. همه جا را می گردیم .
سید فهد و جعلوش اسلحه های ام یک را در گوشه خانه جعلوش و زیر انبوهی از کاه می یابند و تحویل می دهند .
سید فهد گفت :
— شاید آن سوی کرخه رفته است. شاید در جنگل یادر نیزارهای نزدیک مرز رفته است. شاید هم در نیزارهای تالاب آهودشت مخفی شده است. ما چه می دانیم کجاست.
فرمانده پاسگاه گفت :
— سید دُبه دار را بیاورید.
— من دُبّه دار هستم. مردم را با دّبه از کرخه رد می کنم . حته را هم می شناسم ، دروغ نمی گویم، اما حته را من نبرده ام.
ژاندارم ها برگشتند. جرات نمی کنند کسی را بازداشت کنند. ولی حالا یک ژاندارم کشته شده است. این مساله ای حیثیتی برای ژاندارم هاست. هر جور شده باید حته را دستگیر کنند .
سروان کشاورز، رئیس گروه تعقیب یاغی ها در شوش مستقر است. شیوخ را در پاسگاه جمع کرد و گفت :
— همه شما شیوخ باید امضا کنید که حته یاغی است و شما هم باید او را قانع کنید که تسلیم شود، یا خودتان دستگیر و تحویلش دهید و گرنه با دولت طرف هستید.
شیوخ از ترس و با ناراحتی طوماری را که کشاورز آماده کرده است امضا می کنند. تنها دو نفر مخالفت می کنند. سید تفاخ و یکی دو نفر دیگر . سید تفاخ گفت :
— حته از من و کوتِ من هیچ دزدی یا باجی نگرفته است . حته یاغی نیست، حنوش هم آدم درستی است .
سید فهد هم آنجا بود. کشاورز را گوشه ای برد و گفت :
— دنبال حته نرو، می خواهی بچه هایت تیم شوند؟
— حته را می گیرم . خواهی دید . همان کاری را که با حمدان کردم با حته هم می کنم . او را به ماشین بسته و در شهر می گردانم .
شیوخ رفتند. برای حته پیکی پیغام می برد.
— شیوخ می گویند تسلیم شو.
— تسلیم نمی شوم .
— پس به عراق برو و آنجا بمان
— در نیزارها و جنگل و‌کوه می روم، اما به عراق نمی روم . اینجا می مانم.
به کوه بازان (جایی که الان محلِ کرخه است) رفت . جای خلوتی است اما ژاندارم ها خبرمی شوند. با عده ای چریک (محلی هایی که مسلح می شوند و به خدمت ژاندارم ها درآمده اند ) حمله کردند. درجه داری کشته می شود. حته باردیگر از مخمصه می گریزد.
لوزه گفت:
— چاره ای نیست ، باید به عراق بروی، همه جا دنبال تو هستند. ممکن است فردا زن و بچه و‌پدرت را به گروگان بگیرند تا تسلیم شوی .
حته گفت:
— به عراق بروم چه کنم. جوانیِ من ، پدر و مادرم، برادرانم، زمین و زندگی و خانه ام اینجاست.
— حالا موضوع فرق کرده.
با اصرار لوزه قانع می شود. مجبور است باید عراق می رود. جبریه و ستار را به العماره برد، اما همچنان مخفیانه به دبات می آید .
فکر بلوده و خاطره دیدنش را در آن شب مرور می کند. این افکار تقصیر جمال است.
پیش از آن او هیچ تصویر و تصوری از عشق و دلدادگی نداشت. دلش برای کسی تنگ نمی شد. دلتنگی را برای مرد زشت می دانست و بیان آن را زشت تر. مردانگی با مزرعه و اسب و دامداری و با شجاعت و وفاداری به طایفه عجین بود. دزدی هم اگرچه از فقر و گرسنگی و نیازمندی بود، اما برای حته نشان کفایتِ در مرد بودن و شجاعت تلقی می شد . از زن داشتن، تنها همسری، بچه داری، پختن نان و دوشیدن شیر را می فهمید. دوست داشتنِ دیگران ، برایش در وفای به عهد و حمایت ِ از طایفه معنا می یافت. حسی ِغریزی او را به سوی جبریه کشانده بود.
جمال یا درست تر، شعرِ ابونواس، در چند روز اندک زندان با او چه کرده است؟ در زندان اهواز با جمال آشنا شده بود. جمال دبیر ادبیات است . بدلیل فعالیت سیاسی و خواندن شعرهای سیاسی در دبیرستان شاپور اهواز به زندان افتاده است و در زندان هم برای زندانیان شعر می خواند. شعرهای عاشقانه ابونواس اهوازی به یاد حته می آید و حالا آتشش را برای دیدنِ بلوطه تندتر کرده است. سوزش شعرها ابونواس را بر قلبش حس می کند.
باید برود. دیگر نمی شود صبر کند. به دَبات آمد.
در اولین شب و به وقت تنهایی به مادرش گفت :
— از بلوده چه خبر؟
— خبری نیست. اهان راستی پسر عموی اش خواستگار اوست .
— قبول کردند؟
— حتما قبول می کنند. دختر عمو مالِ پسر عمو است .
حته ساکت ماند.
و در حالی که نی هایی که مادرش برای دور حصار آغل بره هایی که تازه به دنیا آمده است را با چاقویی تیز می تراشد گفت :
— باید بروم. باز هم می آیم .
عبسه با حس زنانه و مادرانه اش فهمید که سوال های حته بی خود نیست . حتما حالا که جبریه عراق است حته زن می خواهد . عبسه حرف را عوض کرد گفت :
— ما شاء الله صبریه خیلی زیبا و خوشگل شده است؟
می خواهی با مادرش حسنه در میان بگذارم ؟ حتما قبول می کنند .
— نه مادر لازم نیست. دیر شده است باید بروم لوزه منتظر است .
شیر ِ شجاعِ عرب
در این ایام روابط شاه با عراق دچار تنش شده است.مسائل مرزی بین ایران و عراق- خصوصا مساله اروند رور- از جمله زمینه اختلافات تاریخی ایران و عراق است . ایران از کردها حمایت می کند و دولت بعث متقابلا در تلاش برای استفاده از عرب های خوزستان برای فشار به ایران است. ایران به ملا‌مصطفی بارزانی کمک می کند و عراق هم از هر نارصایتی در ایران به نفع خود سعی می کند استفاده کند. حته به عراق فرار کرده و بطور طبیعی و به تلافی حمایت ایران از کردها ، حته مورد حمایت دولت عراق قرار می گیرد .
حته از فضای امن ِحضور در عراق استفاده می کند ، اما نشانی از انجامِ هیچ اقدامی تحت برنامه های عراق در ایران توسط او نیست . حته درکی غریزی از ظلم و ستم تملاکین ِ منطقه اش دارد و غرور و غیرت و شجاعتش او را به وادی درگیری و جنگ و گریز با ماموران دولتی می کشاند.
حته نه داعیه شورش علیه حکومت مرکزی را دارد و نه در خیال تجزیه خوزستان و نه ادعا یا قصدِ جنگِ مسلحانه علیه دولت دارد.
وقتی شیوخ پیغام می دهند که تسلیم شود و با دولت نجنگد می گوید :
— من چکارِ دولت و ژاندارم ها دارم. ژاندارم ها هم بدبختند مثل ما. توی این گرما یکی را از تبریز و یکی از مشهد آورده اند. آنها مجبورم کردند به عراق برم .
من کاری به آنها ندارم. آنها دنبال من هستند. من آدم عراق نیستم. خرابکار و شورشی هم نیستم. دنبالِ حقم هستم .
اول فقط دنبال حق پدرم و خودم و برادرام بودم ، اما حالا دنبال حقِ مردم دبات هم هستم . آزاری هم به‌کسی ندارم . اولِ جوانی آره ، از بی پولی دزدی هم می کردم ، اما بعد از فرار از زندان به دانیال نبی رفتم و توبه کردم . دیگه هم دزدی نکردم .
سید تفاخ وقتی حرف های حته رو شنید گفت :
الحق حته حرف حق می زند، حرف حته حرف همه ماست . حته شیرِ شجاعِ عرب است
عشق بلوده
شوش و دبات، برای حته امن نیست. ژاندارمری از طریق خبرچین های محلی اش، شبانه روز دنبال حته است. حته دل در گروه بلوده داده است .
برخلاف گذشته، که دلتنگی را برای مرد زشت می دانست حالا برای بلوده دلتنگ شده است و از اینکه پیش مادرش عبسه، از بلوده بگوید شرم نمی کند . بی مقدمه گفت
— مادر، بلوده چه می کند؟ نمی خواهی او را به خانه‌ما بیاوری ؟
— یعنی چه؟
— خب بیاید با ما زندگی کند. در همون گوشه زیر آن نخل خانه ای برایش می سازم .
— منظورت چیه؟
عبسه همان بار اولی که حته سراغ بلوده را گرفت همه چیز را فهمید. فهمیدکه چشم و دلش دنبال بلوده رفته است . عبسه گفت:
— اما بلوده پسر عمو دارد . در میان ما ، دختر عمو حقِ پسر عمو است.
— حالا شاید پسر عمو او را نخواهد .
— نه . بلوده زیبا و خوش اخلاق و زرنگ است . مگر می شود کسی او را نخواهد .
— خب مادر برای همین می گویم او را به خانه ما بیار .برو و از تو خواستگاری کن . دختر عموی من نیست ، اما هم طایفه ای و فامیل که هستیم .
— باشه . ببینم چه می شود
بلوده داستان های حته را شنیده است . همه شنیده اند . بعضی که او را نمی شناسند حرفهایی می زنند ، اما اهالی دَبّات که او را خوب می شناسند . از شجاعت و غیرت و حق طلبی او و‌کمک هایش به افراد ضعیف آگاهند.
بلوده هم حته را می خواهد . اگر بیان محبت و عشق برای مرد روستا سخت است، برای زنِ عرب ، آنهم در روستایی دورافتاده ای در دهه سی - چهل سخت تر است.
خود را میان گاومیش ها پنهان می کند . گاومیش غریبه ها را برنمی تابند. نزدیک شدن غریبه ها گاه با حمله آنها همراه است . حته دستش را بر کمر گاومیش ها گذاشته و همراه آنها خود را به نزدیکی خانه بلوده می رساند و از دور او را نگاه می کند . مثل بار اولی که بلوده را دیده بود .
به خانه رفت .
— مادر امشب خانه بلوده برو
— امشب ؟ چه شده ؟ چه خبره ؟
— همین امشب یا اره یا نه .
— صبر کن . فردا می روم .
در طایفه و قوم دختر عمو برای پسر عمو است . اما حته ، حامی طایفه است. شیخ نیست، اما چون شیخ و یا بیشتر از شیخ عزیز و بزرگش می دارند .در دَبّات، هر خانواده ای آرزوی وصلت و دادن دختری به او را دارد. پدر می گوید :
— حته تاج سر ماست. موافقم. برادر کوچکم با من . خودم برای پسر برادرم زنی زیبا و اهل خواهم گرفت .
به همین سادگی مشکلی به ظاهر لاینحل حل شد .
امان نامه نبوی
از هر راهی می خواهند حته را قانع کنند که تسلیم شود .
جعلوش گفت :
— اینها (منظورش پاسگاه است) می گویند اگر حته قبول کند از طرف دولت به او امان‌نامه می دهند. طایفه هم پولِ خون سربازهای کشته شده را بدهد و حته به سر خانه و زمین و زندگی اش برگردد.
حته گفت :
— باور نکنید ، اما اگر من یک نفر را قبول داشته باشم او سید نبوی دزفول است . سید نبوی اگر امان نامه بدهد قبول می کنم و تسلیم پاسگاه می شوم.
ملاعزیز متولی دانیال نبی، وساطت می کند پیش سید نبوی می رود و از حته تعریف کرد و گفت :
— سید حته را من می شناسم
— پس این حرفها در مورد حته جیست ؟
— حته جوان و جسور و ماجراجوست. زیر بارحرف زور نمی رود. همین . حالا شاید دزدی هم کرده باشد . گاهی هم مثل عیّارهای قدیم است . جعلوش پدرش را مرتب می بینم. دانیال می آید . خودم با چشمان خودم دیدم
حته با اسب از جلوی پاسگاه ژاندارمری گذشت و به زیارت دانیال امد. حتی شنیدم
شبی گله ای را ربودو بسوی عراق می برد.در سپیده دم پارچه سبزی را بر گردن بعضی گوسفندها می بیند . و می گوید این گوسفندها حتما مالِ سیدی است . رهایشان کنید. دوستانش اعتراض کردند و حته می گوید هرچ بخواهید من می دهم . اما مالِ سید را نمی برم .
ملاعزیز هفته بعد سراغ فرزند بزرگ
سید نبوی رفت.
— چه شد سید؟ آقا چه گفت؟
سید محمد فرزند نبوی گفت :
— به آقا موضوع را گفتم . گفت با فرماندن پاسگاه صحبت کن. ببین چه می گویند، منهم رئیس ژاندارمری را به مدرسه علمیه، که نزدیگ همگِ ژاندارمری است دعوت کردم.
گفتم :
— اگر آیه الله نبوی به حته امان نامه بدهد ، با او کاری ندارید ؟
فرمانده هنگ زاندارمری گفت :
— اگر امان‌هم بدهید ما او را دستگیر می کنیم. او یاغی و شورشی است و حکمش معلوم است .
نتیجه را به پدر گفتم:
— اینها می خواهند حته را بکشند.
آقا گفت :
— می خواهند خدعه کنند . پس من کاری ندارم . من ضامن نمی شوم . من عمله ژاندارم نمی شوم .
وقتی خبر به حته رسید گفت :
— حالا که اینطور شد مگر دستخطِ خودِ شاه مملکت را برایم بیاورند تا تسلیم شوم .
ژاندارمری و امان نامه شاه
حته گفت از خودِ شاه دستخط و امان نامه بیاورید .
کشاورز پیغام داد . باشه از شاه امان نامه می آوریم .
حته می گوید پس امان را بفرستید .
کشاورز یکی از شیوخ نزدیک مرز را واسطه ی نقشه خود می کند.
— اگر بتوانی حته را دعوت کنی و بیاید، قول می دهم سرحدی این قسمت مرز را به تو بدهم.
شیخ شبانه حته را کنارِ مرز می بیند.
— حته اینها می خواهند تورا بکشند. من را هم مجبور کرده اند.
امان نامه شاه هم نقشه برای کشتن توست . بیا و اصلا نیا . برو در همان عراق زندگی کن .
— اینجا خانه من است . یا می میرم یا حقم را می گیرم .
— حته اگر تو کشته شوی، برادرهایت مرا‌می کشند و اگر سروان کشاورز کشته شود ، دولت مرا می کشد. به خودت، زن و بچه ات و به من رحم کن .
چند بار باحته قرار می گذارند، اما نمی آید. بارسوم حته قرار می گذارد که به منزل شیخ برود . کشاورز خوشحال و نقشه خود را موفق می بیند .
مضیف شیخ آماده شده است. مضیف از گِل که سقفش با حصیر پوشیده شده است و در بیرون هم سایه بانی حصیری سایه ای انداخته است. وسط مضیف، ستونی گلی سقف را نگهداشته است. به علت گرمای شدید، بساط قهوه دربیرون برپاشده است. چریک های مسلحِ همراه با سروان کشاورز، در اطرافِ مضیف کمین کرده اند.
کشاورز پس از اطمینان از طراحی نقشه اش و استقرار نیروهای مسلحِ همراه، با راننده و چهار محافظ آمد . مغرورانه سینه اش را سپر کرده است. اما اضطراب و نگرانی در چهره اش موج می زند . سر و رویش خیس ِ عرق شده است . لباسش خیس و سفیدی عرق بر لباسش دیده می شود. مرتب آبِ دهانش را قورت می دهد . دهانش تلخ شده و بی فاصله از قمقمه نظامی اش آب می نوشد. فشار عصبی، عضلات صورتش را‌جمع کرده، اما سعی می کند خود را خنده رو نشان دهد . با خندیدن می خواهد اعصابش را کنترل کند.
حته با اسب اصیل عربی اش آمد. اسبی لاغر با پاهایی بلند و تیزرو و قوی . سیاهی اسب او را در شب پنهان می کند و سفیدی یال هایش چون بال پرنده اند. اسب با حته نفس می زند. هیجان درونی حته، عصبانیت و تندی اش را می فهمد و شتابش بیشتر می شود. در سرخوشی حته خرمان خرمان قدم برمی دارد. امشب با تیزبینی گردنش را به چپ و راست می چرخاند و آرام ندارد و شیهه می کشد.
قدی متوسط دارد، تکیده و لاغر اندام، اما فرز و تیز است . چهره ای استخوانی دارد. جذبه خاصی در چهره اش نیست، حتی می تون گفت عبوس می نمایاند. چشم ها ی کوچک اش، زیر پلاک های افتاده اش ریزتر نشان می دهد . در هرمِ هوای صحرا چشمانش، گویی خون‌گرفته است . بیشتر عصبانی می نماید. خنده ای شیطنت آمیز و شرورانه دارد و گاهی با شرم همراه است . در نگاه‌و چهره اش، به رغم بیم و هراسی که ژاندارم ها و خوانین وابسته از او دارند، حجب و حیایی آمیخته است.صدایش به جثه اش نمی آید . آرام هم که سخن می گوید تُن صدایش می پیچد. چهره ای سبزه دارد که آفتاب سیاه و‌سوخته اش کرده است . موهای مجعد و سیاه و در همش، بخشی از پیشانی اش را پوشانده است. عضلات دست و سینه اش از زیر دشداشه آبی رنگی که پوشیده است هم قابل دیدن است. گاهی تند تند پلک می زند و به شدت مردمک چشمش به دور و ورش بی اختیار می چرخد. به تندی و عجله و بی سرو صدا راه می رود و یکبار و بی انتظار بالای سر آدم پیدایش می شد.
هوا دم کرده است .
شرجی نفس گیر است . گویی باران باریده است . بوی علف ها فضا را پر کرده است. آتش کنار مضیف درظلمت شب تصویرهایی کج و معوج از آدم ها بر دیوارگلی انداخته است . بوی دود ِ سوختن نی های خشکیده و از سویی دیگر بوی خوشِ قهوه عربی شیخ، فضا را مضطرب و درهم کرده است .
حته امشب، راحت و بیخیال، آرام قدم برداشت . عجله ای ندارد . نه آنچنان تند قدم برمی دارد که گویی مشتاق گرفتن امان نامه است و نه چندان آرام که گویی ترسی او را گرفته باشد .
رو به همراهانش گفت:
— شما بیرون بمانید . اگر گفتم بفرمایید، بیایید، و حق تیراندازی ندارید ، اما اگر گفتم آب بیاورید، بیایید و کسی را زنده نگذارید .
با اطمینان داخل مضیف شد . چفیه برسر، با دشداشه ای سفید برتن و با بوی خوش عطرِ گلاب ِ سرخ، در حالی که کُلتی بر کمر بسته است وارد شد .
سروان کشاورز از اضطراب ایستاده و قدم می زند .
حته تنها واردمضیف شد.
— امان را بده
— حته خودش کو؟
شیخ وسط حرف پرید و گفت :
— خب حته خودشه
— این حته است ؟
سروان کشاورز تا به حال حته را ندیده است . تنها اسم و رسمش را شنیده است . فکر می کرد حته با قامتی بلند ، درشت اندام و قوی هیکل است .
با تعجبی همراه با تمسخرو تحقیر و ریشخند گفت :
— خب پس حته تویی ؟ عجب . خب، شیرِمرد عرب که قرار بود که با اسلحه نیاید!
— حالا امان نامه ات کو؟
با لحن تمسخر گونه گفت:
— صبور باش . کمی صبرکن.
هیچ چیز چون تمسخر، مردِ عرب را عصبانی و خشمگین نمی کند ، اما حته با آرامی گفت :
— امان نامه ات کو ؟
— کمی صبر کن . آماده است .
— برویم بیرون صحبت کنیم .
نامه ای در کار نبود. کشاورز کاغذی را از جیب بیرون درآورد و‌گفت :
— بیرون گرم است . همین جا بنشین تا صحبت کنیم .
شیخ وارد مضیف شد .
حته گفت :
— شیخ شما بیرون باش . بگو برایمان آب بیاورند .
با این جمله بی محابا کلت را بیرون کشید و کشاورز نقش بر زمین کرد .
یاران حته چند ژاندارم را کشتند .
ژاندارم طهماسبی زخمی و قطع نخاع می شود، اما زنده ماند و راوی ماجرا شد . چریک ها حمله کردند و درگیری شدت یافت. شیخ و پسرِ برادر شیخ هم کشته می شوند و حته بازهم فرار می کند .
برای زنده یا مرده حته جایزه تعیین می کنند. حمدان یکی از افراد شوش را تطمیع می کنند.
— اگر حته را دستگیر کنی و یا او را بکشی، تو را امان می دهیم و عفو می کنیم . علاوه بر این، هشت هزار تومان هم جایزه ات خواهد بود . هر کاری می کنند اما حته چون آب به زمین می رود. نهایتا تطمیع نزدیکان‌ِحته، کارش را تمام می کند.
آخرین غروب
حته بلند شد . پایین دشداشه اش را جمع کرد و دور کمرش بست . گشتی زد. اطراف را می پاید . اهل ترس نیست ، احتیاط می کند . فکر پسرانش ستار و شجاع است و زنانش جیریّه و بلوده. مردم‌می گویند دزد و زمخت و ترسناک است. از او می ترسند . اما حته در این غروب دلگیر ، فکر جعلوش و عبسه و زنان و‌پسران است . حس همدلی با خانواده ، طایفه و مردمش را دارد. احساسات دیگران را می فهمد و مهمتر آنکه عشق را تجربه کرده است.
خسته گوشه ای بر شن ها افتاد. شن ها بالِش او شده اند. آرنجش تا نیمه در شن فرورفته و چفیه را روی صورتش انداخته است . اشعه خورشید فرو می نشیند و نسیمی خنک از سوی کرخه بر چهره اش می نشیند .
کمی دورتر آهوی ِطلایی رنگ و زیبا از آهوان جدا گشته است . پشت شاخه های درخت تکیده ی گز ایستاده است . خسته است ؟ یا حس غریبی او را کنجکاو کرده است؟ خال های سفید زیبا یی تمامی پوستش را پوشانده است . کاملا دولا شده و سرش را از زیر شاخه های درخت گز کنجکاوانه جلو انداخته و با چشمان خسته اش حته را می نگرد . گاه بلند می شود . مثل آدم های که برای دیدن روی پنجه هایشان می ایستند . آهوی بیشه ی آهودشت، روی پنجه ها ایستاده ، گردنش را کشیده و سر ش را از شاخه ها بالاتر می برد . گویی می خواهد همه چیز را ببیند.
گوش هایش را مثل دو آنتن گیرنده باز کرده ، با کمترین صدایی، چرخش تند چشمانش را می توان دید. چشم هایش، نگاه مهربانانه و معصومانه و مظلومانه ای دارد. گویی از چیزی ناراحت است و غم و غصه ای در دل دارد.
یَلّول آهسته آمد و کنار حته نشست. گوزن را نشانه گرفت. حته دستش را بر دست یَاّلول گذاشت و اسلحه اش را گرفت و به گوشه ای نهاد .
اِزریزر از شدت خستگی در گوشه ای خوابیده است .
یلول برگشت . سید عبد آهسته به یدلول گفت :
— یَلّول الان وقتش است. اگر الان نزنیم دیگر نمی شود . اول اِزریزر و بعد حته . حته بیاید دیگر نمی شود . تو پیش حته باش و من پیش اِزریزر پس از شلیک من توهم حته را بزن .
سید سه تیر به قلبِ اِزِریزر شلیک کرد. تمام .
حته بر خاست. یلول بالای سرش بود.
— چه شده ؟
یَلّول شلیک کرد . سید هم خود را رساند . او هم امان نداد.
تیر ها به شکم‌‌و‌بازویش اصابت کرد با دست چپ ، دست راستش را گرفت. اسلحه از دستش افتاد . یَدلُول دو تیر دیگر زد .حته به زمین افتاد .
اضطراب و هول و ولا وجودشان را پر کرده است. اِزریزر برادر کوچک حته آرام گوشه ای افتاده است .
حته باور نمی کند. سید و یلول! بله خودشان هستند. قاجاق چی ها گفته بودند، رفقایت را خریده اند .
حته هنوز زنده است، خود را به مردن زده است.
ترس سید و یلّول را فرا گرفته است. می ترسند نزدیک شوند. شاید هم شرم دارند حته را در این حالت ببیند. حته یک بار یلّول را از مرگ رهانیده ، و بارها سید را بر خوان‌ِ خود نشانده است .
— تمام کرد؟
— نمی دانم ، والله از مرده اش هم می ترسم .
— یلّول تا کسی نیامده باید برویم
— کشته اش را از ما خواسته اند . جسدش را می خواهند .
— نه کلتِ حته و اِزیریزر و ساعت و انگشتر حته کافی است . نشانه ماست
سید عبد ، به طرف حته رفت .
حته آرام اسلحه را برداشت . سید و یلّول را نشانه رفت . یلّول در جا کشته شد. و سید زخمی و با درد و‌ناله گریخت
شب دامن گستراند. هوا خنک تر شده است. از کرخه نسیمی می وزد. فوج ِ پشه های مرداب هجوم آورده اند .
حته بی جان و بی رمق افتاده است. هنوز حتی در این لحظه ث، بوی گندِ شدیدِ تعفنِ فاضلابِ در هنگام فرار، زیر دماغش هست. ناخودآگاه برای تمیز شدن لباسش دستش را به دشداشه اش زد و آنرا تکاند. به زحمت و کشان کشان خود را زیر درختی رساند. دستانش را بهم گره زد . روی سینه گذاشت و طاقباز خوابیده و رو به آسمان کرده است. روشنی اندک ماه هم او را ترک می کند و‌تمام دشت را تاریکی گرفت . از درد به خود می پیچد. دندان هایش را بر لبانش فشرد. لبخنی زد. چشمانش را برای همیشه برهم نهاد .
فردای آن‌روز گروهی بازرگان، مردی را خفته زیر درخت یافتند. او را می شناسند، حته است . مخفیانه اورا به العماره ی عراق بردند . براساس وصیت اش، جبر‌یّه او را به نجف برد و به خاکش سپرد .
اما، در داستان شما حته به صورت یک قهرمان معرفی شده بود در صورتی که من از ایشون خاطره متفاوتی دارم.
بطور دقیق یادم نیست تابستان ۴۶ بود یا ۴۸ که من کلاس اول یا سوم ابتدایی ام را به پایان رسانیده و به خانه عمه ام در شوش رفته بودم
قرار بود به اتفاق عمه و پسرش به خانه عمویم به اصفهان برویم.
نزدیکی غروب بود که از سمت غرب شوش رگبار گلوله
به سمت شوش باریدن گرفت، تمام مردم شوش که در آن زمان به اندازه روستای کوچکی بود وحشت زده به حرم پناه بردند و با فریاد «یا نبی الله دخیل» از حضرتِ دانیال طلب کمک می کردن اغلب تصور می کردند ارتش عراق حمله کرده است ولی با ورود به حرم و مشاهده افراد مسلح ملبس به لباس عربی که به آن ها چریک های دفاع غیر نظامی می گفتند، از آنان شنیدیم که :
کار مزدوران عراق [...] است.
هوا تاریک شده بود و صدای رگبار مسلسل قطع نمی شد،
گلوله هایی از سمت درب غربی حرم به موزائیک کف حیاط اصابت و به سمت بالا کمانه می کردند، چریک ها به افراد بزرگ توصیه کردند بچه هارا به ایوان های جنوبی ببرند، در این هنگام برق شهر قطع شد. همه از حرم خارج شدیم و در کوچه شرق حرم جمع شدیم. زن جوانی که طفلی را در آغوش داشت و کودک دو سه ساله ای را نیز به دنبال داشت درحال گریه بود بعضی از خانم ها اورا دلداری می دادند. یکی از خانم ها خطاب به دلداری دهندگان گفت : حق داره نگران باشه شوهرش به دنبال [...] رفته که تاکنون تعداد زیادی را کشته و...