میزبانی آبادان و خرمشهر از صنایع راهبردی و دانش‌بنیان

شوشان ـ حسین دلیر:

چینی‌ها با سرمایه‌گذاری مستقیم در حال ساخت کارخانه‌ای به ارزش 300 میلیون دلار در منطقه آزاد اروند هستند. این جمله 18 واژه‌ای، چکیده یک خبر است که روز گذشته در رسانه‌ها منتشر گردید.

یکشنبه 17 دی‌ماه، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد اروند از دو واحد تولیدی مستقر در شهرک صنعتی خرمشهر بازدید کرد. آن‌گونه که در خبرها آمده، بازدید «علی زارعی» در راستای تسریع فعالیت شرکت «اکسون کیمیا اروند» و مشاهده فعالیت‌های شرکت دانش‌بنیان «کاردان آزما» صورت گرفته است. زارعی و مدیران برآمده دوران او در سازمان منطقه آزاد از این نظر که حضور بی‌تکلف و میدانی‌تری دارند، قابل ستایش‌اند. همین بازدید و خبری کوتاه از آن با تاکید بر این حجم سرمایه‌گذاری توسط طرف‌های غیرایرانی، کافی بود تا این رویداد با برخورداری از انواع ارزش خبری؛ بخت زیادی برای انتشار داشته باشد.

تا لحظه‌ی نوشتن این یادداشت اما هیچ‌یک از رسانه‌ها، کوششی فراتر از بازنشر خام همان خبر اولیه نداشت! خبری که ابتدا در پرتال سازمان منطقه آزاد نشر یافت تا به‌سرعت در تور دروازه‌بانی دیگر پایگاه‌های خبری قرار گیرد. بدیهی است به وبگاه خبری مناطق آزاد و از آن مسیر به وبگاه دولت نیز راه یابد.

این خبر و پس‌زمینه‌هایش برآنم داشت تا کاوشی مختصر داشته و نتایج به دست آمده را در چند بند ارائه دهم. حیفم آمد زیر آوار هرلحظه‌ی خبرهای رنگ‌به‌رنگ، گزاره‌های ارجمند این خبر بی‌اهمیت جلوه کنند.

یک؛

منطقه آزاد اروند در سایت‌های سه‌گانه صنعتی محدوده خود، میزبان شماری از صنایع دانش‌بنیان و راهبردی است. بیشترشان اما در گمنامی رسانه‌ای و تبلیغی به تولید مشغول‌اند و شاید خواسته‌اند از هیاهو به دور بمانند. به‌ویژه برخی از این شرکت‌ها درون اعضای هیئت‌مدیره و در جمع صاحبان خود؛ نام‌های شناخته شده‌ای دارند. در کانون توجه قرار گرفتن برای آن‌ها شائبه‌های احتمالی در پی خواهد داشت. تحلیل دیگر درباره رویکرد رسانه‌گریز این صنایع؛ مرتبط با دو غول کهن‌سال انرژی –پالایشگاه و پتروشیمی آبادان- است. پالایشگاه، سایه‌ای چنان گسترده دارد که نمی‌گذارد نور رسانه‌ای، کامل و پیوسته به دیگر فعالان بخش تولید و صنعت برسد. هفته‌ی پیش در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از پالایشگاه آبادان به‌عنوان پردرآمدترین شرکت دولتی کشور نام برده شد. البته به همین تناسب؛ زیان‌ده‌ترین نیز هم! باید پذیرفت زیر پرچم برافراشته اولین پالایشگاه ایران، افراشتن بیرق تولید در بخش خصوصی سخت و گاهی ناممکن می‌شود.

دو؛

«اکسون کیمیا» و «کاردان آزما» که مقصد بازدید دیروز هیئتی از منطقه آزاد اروند بودند از این شمارند. یکی همچنان در مرحله‌ی عمرانی احداث کارخانه با 90 درصد پیشرفت فیزیکی و دیگری با شرایطی متفاوت به تولید فرآورده‌هایی دانش‌پایه مشغول است بی‌آنکه در هیاهوی رسانه‌ای به سر ببرند. به کاردان آزما در انتها خواهم پرداخت اما موضوع اکسون کیمیا متفاوت می‌نماید.

صنعتی نه‌چندان پیچیده در شاخه معدن اما با سرمایه‌گذاری عجیب و چشمگیر! اقناع و جذب 300 میلیون دلار از محل فاینانس در شرایط پیچیده‌ی تحریمی؛ تامل و پرداختی متفاوت‌تر از خبرنویسی می‌طلبید. 300 میلیون دلار کمی بیش از 15 هزار میلیارد تومان یا به تعبیر بورسی‌ها و دولتی‌ها 15 همت است. مبلغی چنان بزرگ که برای بخش صنعت هم عدد قابل توجهی به شمار می‌رود.

سرمایه‌گذاری جهت راه‌اندازی هر کارخانه و کارگاه مستقر در سایت‌های صنعتی، بازه‌ای بین 1 تا 5 میلیون دلار را شامل می‌شود. در برخی صنایع بزرگ‌تر این عدد تا 20 میلیون دلار هم افزایش می‌یابد. با چنین درکی، می‌توان به 300 میلیون دلار سرمایه خارجی آن هم برای ساخت تنها یک کارخانه در خرمشهر با دیده‌ای حساس‌تر نگریست.

سه؛

شرکت اکسون کیمیا اروند، شرکتی بین‌المللی به مدیریت یک هلدینگ چینی واقع در شانگهای است. حوزه فعالیت این مجموعه به‌طور تخصصی مرتبط با استخراج کانی‌های معدنی می‌باشد. این شرکت، مرداد 1397 در منطقه آزاد اروند به ثبت رسیده و به‌جز بندهای تکراری در موضوع هر اساسنامه؛ بیشتر بر توليد و فرآوري انواع مواد شيميايي و معدني و به‌کارگیری فناوری‌های جدید در زمینه معدن متمرکز است. مرکز اصلی شرکت ابتدا در آبادان و بعدتر به خرمشهر انتقال یافت. مجتمع انباری این شرکت در آران و بیدگل استان اصفهان بوده و طبعاً مکانی است برای انبارش مواد اولیه جهت ارسال به کارخانه در خرمشهر.

در چرایی دلیل انتقال کارخانه این مجموعه به سایت صنعتی خرمشهر باید در پی پاسخی متفاوت‌تر از برشمردن تکراری مزیت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تولید در منطقه آزاد بود! چه آنکه استان اصفهان، یکی از قطب‌های جاذب سرمایه‌گذاری در زمینه‌های صنعتی به شمار می‌رود و فرار این حجم سرمایه‌گذاری از آن استان بعید و دور از تصور به نظر می‌رسید. بنابراین باید بر فرآورده و محصول تولیدی این مجتمع و بازار احتمالی و مشتریان خاص آن متمرکز شد.

چهار؛

قرار است در شرکت اکسون کیمیا اروند، محصولی با نام «کربنات استرانسیوم» تولید شود. بر پایه مواد اولیه‌ای که از معادن فعال شمال استان اصفهان خاصه در محدوده کاشان و آران و بیدگل –شمال نطنز- استخراج می‌گردد. کربنات استرانسیوم (Strontium carbonate) در طبیعت به‌عنوان ماده معدنی «استرونتیانیت» یافت می‌شود. مانند دیگر مواد معدنی؛ این ماده پس از فرآوری، در صنایع گوناگون کاربرد دارد. این پودر سفید و گاه خاکستری در تولید وسایل الکترونیکی مانند گیرنده‌های تلویزیون و برخی ابررساناها به کار می‌رود. حتی در تهیه شیشه‌های رنگی و سنتز نمک‌های استرانسیم کاربرد دارد. کاربردهای این نمک کریستالی بی‌بو چنان فراوان‌اند که از آن حتی در تولید شعله‌های قرمزرنگ در مواد آتش‌بازی، تصفیه شکر، تولید لعاب در صنعت سرامیک، آفت‌کش و برخی داروها نیز استفاده می‌گردد.

پنج؛

در خبر کوتاه آن بازدید به‌جز سرمایه‌گذاری 300 میلیون دلاری به ایجاد اشتغال مستقیم برای حدود 400 نفر در فاز نخست این طرح نیز اشاره شده و با توجه به تکمیل فاز دوم، می‌توان امیدوار به اشتغال‌زایی بیشتری در این شرکت بود. بیشتر برای کارجویان در خرمشهر، آبادان، کاشان و آران و بیدگل و تعدادی البته در اصفهان و تهران که چنین مجموعه‌ای ناگزیر به راه‌اندازی دفاتری در این کلان‌شهرهاست. انتشار آگهی‌های استخدام منشی، حسابدار و مترجم زبان چینی، ساکن تهران و اصفهان برای این شرکت شاید بدین سبب باشد. و در زمان راه‌اندازی کامل پروژه به سبب افزایش فعالیت‌ها به حضور افراد بیشتری نیاز می‌شود و این‌ها همان فرصت‌هایی است که از رهگذار ورود سرمایه‌ی خارجی به کشور ایجاد می‌شود.

وانگهی همه‌ی این فرایندها و رخدادها، فعلاً معطل تکمیل 10 درصد باقیمانده پروژه ساخت فاز نخست این مجتمع تولیدی در سایت صنعتی خرمشهر است. مجتمعی با 2040 مترمربع فضای اداری، 3300 مترمربع فضای اقامتی، 1070 مترمربع فضای رستوران و غذاخوری که طراحی و ساخت آن بر عهده مهندسین مشاور «رایان سازه» بوده است. مرور مساحت فضاهای در دست ساخت، تمایز این مجتمع تولیدی با دیگر همسایگانش در آن شهرک صنعتی را به‌سادگی نشان می‌دهد.

شش؛

«تونگ ییشی»، «ژانگ ژائولين» و «هه شياوجيان» همگی اهل کشور چین و به ترتیب به‌عنوان رئيس، مديرعامل و عضو هیئت‌مدیره اکسون کیما اروند برای مدتی نامحدود انتخاب شده‌اند. نوع خاص محصول، ملیت غیرایرانی افراد اصلی شرکت و انتخاب مکان برای ساخت کارخانه فرآوری و تولید؛ نشان می‌دهد راهبرد سرمایه‌گذاران بر صادرات این محصول به‌ویژه برای بهره‌مندی صنایع چین استوار است.

رویه و رویکردی که نظام سرمایه‌گذاری و صنعتی جمهوری خلق چین برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیگر سرزمین‌ها در مسیر توسعه اقتصادی خود به کار می‌گیرد. سال‌هاست چینی‌ها با نام‌ها و ذیل پروژه‌های بسیاری به آبادان و خرمشهر تردد دارند و از این نظر برای ساکنان اروند، ملیتی کاملا آشنا هستند و با آن‌ها خو گرفته‌اند. از آن بازار پیش‌ساخته در خرمشهر که به بازار چینی‌ها معروف گشت و بعدتر با مدیریت‌های جدید به کنزالمال تغییر یافت تا ابرپروژه فاز ۲ پالایشگاه آبادان، همگی عرصه‌هایی برای ارتباط و حضور چینی‌ها در منطقه آزاد اروند به شمار می‌روند.

هفت؛

به این کارخانه چینی تولید کننده مواد معدنی به قدر کفایت پرداختم و به‌گاه عمل به وعده ابتدای این نوشته می‌رسم. دیگر مخاطب بازدید مدیرعامل سازمان منطقه آزاد اروند، شرکت دانش‌بنیان «کاردان آزما» بود. مجموعه‌ای که تولید کننده 200 نوع محصول میکروبیولوژی از قبیل انواع محیط‌های کشت آزمایشگاهی، کشت خون، دکستروز و انواع محلول به شمار می‌رود. شرکتی تخصصی که 730 نمایندگی و 1270 مشتری و 734 فروشگاه فعال در سراسر کشور داراست. با مخاطبان و مشتریانی ویژه از جامعه‌ی محققان و پژوهشگران مراکز علمی.

از سال 1376 –پیش از تاسیس منطقه آزاد اروند- در منطقه ویژه اقتصادی بندر خرمشهر تاسیس شده و فرآورده‌های خود را با نام تجاری MirMedia به بازار عرضه می‌نماید. بیش از ربع قرن از فعالیت این مجموعه گذشته و آن‌ها که توانمندی‌های کاردان آزما را هم‌اینک می‌بینند به ذهنشان خطور نمی‌کند چه مسیر پیچیده‌ای را صاحبان این مجموعه پیموده‌اند. نداشتن سابقه تولید انبوه برخی اقلام تولید شده را باید در شمار همان آزمون‌ها و چالش‌های آغازین برای کاردان آزما قرار داد. که نخستین گام‌ها و کوشش‌ها همواره سخت‌ترین و ملال‌آورترین آن‌هاست.

کاردان آزما اگر از حمایت‌های خارجی و ظرفیت‌های سرمایه‌ای چند ده میلیون دلاری بی‌بهره است ما به ازای آن بر هوش و تجربه‌ی علمی افراد کاردان خود متکی است. «میرمدیا» محصولی تولید شده در خرمشهر و منطقه آزاد اروند؛ اینک برند معتبر و قابل اطمینانی در لابراتوارهای علمی و تشخیصی کشور گشته است.

نام‌های پشت‌صحنه این شرکت تخصصی، همچون توانمندی‌ها و محصولات آن جلب‌توجه می‌کند. مدیران و تصمیم‌سازان همگی خانم هستند و این مایه‌ی مباهات است. خانم‌ها شاه‌کرم؛ حق‌پرست؛ میرباقری و ایندیرا خانال (دندانپزشک اهل هند و ساکن تهران)؛ چهار بانو به نمایندگی از دیگرانی هستند که در این 26 سال توانسته‌اند ایده‌ای اولیه را به محصول و نامی ویژه در صنعت تخصصی خود مبدل سازند.

بعدالتحریر:

این دو مجموعه که ذکرشان رفت را می‌توان به مثابه نمونه‌ای از کل دانست. کافی است یک‌بار فهرست کارخانه‌ها و شرکت‌های مستقر در سایت‌های صنعتی اروند، آبادان و خرمشهر را مرور کنیم. در کنار آن‌ها به مجموعه‌های حاضر در شهرک صنعتی جهاد کشاورزی در جاده آبادان اروندکنار هم نگاهی بیندازیم. پالایشگاه و پتروشیمی به‌اضافه مجموعه‌های تولیدی درون آن‌ها مانند پاسارگاد، ایرانول، پولیکا نوین، پتروگام اطلس و... در آبادان؛ شرکت نفت اروندان، کشتی‌سازی اروندان و یارد تاسیسات دریایی در خرمشهر همگی می‌توانند فرصت‌ها و ظرفیت‌های بالندگی اقتصاد منطقه باشند. چهار بندر آبی در خرمشهر، آبادان، اروندکنار و چوئبده و بارانداز و بندر خشک در شلمچه و همچنان بر این فهرست می‌توان مزیت‌ها و مثال‌هایی افزود.

با همه‌ی این‌ها، درک آمار بالای بیکاری در آبادان و خرمشهر؛ مشکلات فراوان زیرساختی و ضعف اقتصادی بسیاری از خانوارها، باورپذیر نیست. و اینکه چرا همه‌ی این ظرفیت‌ها به خدمت توسعه اقتصاد منطقه در نیامده‌اند و عامه مردم و شهروندان یگانه مقصر وضع موجود را تنها «منطقه آزاد اروند» می‌پندارند! همین تناقض‌ها به تحلیل‌های در وادی سیاست، جامعه و اقتصادی نیازمند است که چرا صنایع آن‌گونه که باید در خدمت توسعه‌ی آبادان و خرمشهر نبوده‌اند؟!