اقتصاد گردشگری در منطقه آزاد اروند دگرگون می‌شود

شنبه 22 اردیبهشت‌ماه، شماری گردشگر اندونزیایی به منطقه آزاد اروند سفر کردند. این گروه 170 نفره از 12 اردیبهشت‌ماه، شهرهای مشهد، نیشابور، سمنان، تهران و همدان را برای مرحله نخست ایران‌گردی خود برگزیدند. سپس برای چند روز و به‌قصد بازدید از برخی شهرهای تاریخی و مذهبی عراق؛ رهسپار این کشور شدند. سرانجام در گام دوم ایران‌گردی؛ از مرز شلمچه به منطقه آزاد اروند اندرون شده تا برای یک روز از آبادان و خرمشهر دیدن نمایند.

گردش این مسافران غیرایرانی برای شهرهای گردشگرپذیر ما شاید رویدادی در خور اهمیت نباشد؛ از این دیدگاه که رویه‌ای همیشگی است و دارای پیشینه. وانگهی برای منطقه آزاد اروند و به‌طور ویژه شهرهای آبادان و خرمشهر، فرصتی نوین و شایان توجه به‌حساب می‌آید.

این رخداد دستاویزی شد تا 7 نکته را درباره گردشگری رو به دگرگونی اروند بازگو شوم.

یک؛

بیش از 7 ماه از گزینش مدیر توسعه گردشگری و میراث فرهنگی در سازمان منطقه آزاد اروند می‌گذرد. 10 مهر سال گذشته، «امیر هوشنگ بابامرادی» به دعوت و با حکم «علی زارعی» -مدیرعامل سازمان- مسئولیت توسعه گردشگری این منطقه را پذیرفت. او که سال‌ها مدیریت هتل‌های مطرح را در کارنامه دارد، نیک می‌داند سود برآمده از حضور گردشگر ابتدا باید در چرخه‌ی اقتصاد خصوصی ایجاد پویندگی کند تا پیشران دیگر بخش‌ها شود. جز این باشد، آمدوشد افراد با هر جمعیت و بهانه؛ مقرون به هیچ فایده‌ای نیست!

بابامرادی و زارعی، با این رهیافت مشترک، می‌کوشند «برند گردشگری» نوینی ساخته شود. در هر فراخور و رویداد، بر برندسازی اروند تاکید دارند و دورنمایی برای این هدف نیز نگاشته‌اند؛ «اروند فرصت نوین گردشگری ایران». در این چشم‌انداز، منطقه آزاد اروند به یکی از هاب‌های گردشگری کشور تبدیل می‌شود. این دو می‌دانند بر انجام هر تصمیم و تکاپویی که به جذب گردشگر بینجامد، باید شتابید و کوشید. بنابراین در ماه‌های واپسین با شبکه‌سازی و ایجاد زنجیره گردشگری، جهد خود را مصروف این نگره کرده تا اروند، منطقه‌ای مستعد سرمایه‌گذاری و توجه گردد.

دو؛

سازمان منطقه آزاد در بخش گردشگری به‌جای تصدی‌گری؛ به پیگیری سیاست همیاری و تسهیلگری باورمند است. به‌عنوان کارگزار توانمند بنا دارد با چانه‌زنی و تنظیم‌گری؛ شرایط را برای بخش خصوصی، سرمایه‌گذاران، کنشگران و حتی علاقه‌مندان گردشگری فراهم کند. نگرش سازمان منطقه آزاد اروند در این دوره، به گردشگری از همیشه دیگرگونه و متمایز است. بیش از خودنمایی نمایشی؛ به عمل‌گرایی و کار زیرساختی در گردشگری باور دارند.

مدیر جدید گردشگری در رویدادسازی، نگرشی رسانه‌پایه و فرامنطقه‌ای دارد. رویدادهایی را پایه‌گذاری می‌کند که از مانورپذیری رسانه‌ای بیشتری برخوردار باشند تا اندکی از واپس‌گرایی اروند در گردشگری، جبران شود. برگزاری اولین همایش ملی گردشگری سبز؛ انجام نخستین شب گردشگری اروند در تهران با حضور سفرای عربستان و ترکیه به‌عنوان میهمانان ویژه؛ برپایی نمایشگاه‌های صنایع‌دستی اروند؛ برپایی نخستین تور معرفی اروند برای فعالان گردشگری تهران؛ حضور پرکُنش در هفدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران؛ برپایی نشست تخصصی گردشگری مقاومت و میزبانی از گروه گردشگران اهل آسیای شرقی را می‌توان در شمار رویدادهای رسانه‌پایه در نظر داشت.

سه؛

افزون بر رویدادسازی؛ در ماه‌های گذشته مجموعه‌ای از کنش‌ها و تکاپوهای پیوسته با صنعت و اقتصاد گردشگری اروند صورت پذیرفته که ردپایی از تحول‌گرایی دارند. برخی از این کارها در شمار اقدامات بنیادین هستند که سالیانی بر آن‌ها گرد بی‌توجهی نشسته بود.

همچون انجام کوشش‌های پژوهشی و مشورتی؛ سپردن صدور پروانه گردشگری سلامت به اروند؛ آسان‌سازی صدور مجوز کسب‌وکارهای گردشگری؛ گردآوری و چاپ کتاب جامع گردشگری؛ استانداردسازی مکان‌های گردشگری به‌عنوان یکی از محوری‌ترین مباحث این صنعت؛ انعقاد تفاهم‌نامه با دفتر گردشگری وزارت میراث فرهنگی برای برگزیدن اروند به مقصد تورهای گردشگران خارجی؛ مذاکره با کارگزاران گردشگری دیگر کشورها برای جابجایی گردشگر؛ انعقاد تفاهم‌نامه همکاری چهارجانبه گردشگری میان چهار منطقه آزاد جنوب کشور؛ واگذاری مجوز واردات کالا بدون عوارض گمرکی به هتل‌های منطقه آزاد اروند و عضویت دائم اروند در کمیته جذب گردشگران خارجی.

چهار؛

کارهای زمین‌مانده و عقب‌ماندگی‌ها در حوزه گردشگری، صنایع‌دستی و میراث فرهنگی چنان بسیارند که رفع آن‌ها به ماه و سال ممکن نمی‌شود. در سال‌های اخیر برخی شهرها با بینش دوراندیشانه، تلاش‌های بیشتری برای ایجاد و توسعه ظرفیت‌های گردشگری داشته‌اند. در عوض دیگران از این فرصت برجسته اقتصادی مغفول بوده‌اند. در رقابت گردشگرپذیری؛ شهرها و مناطقی موفق‌ترند که چالش و ضعف کمتری دارند.

به‌طور عمومی در پایش و نظرسنجی از گردشگران خارجی؛ برجسته‌ترین چالش‌های سفر به ایران چنین بیان شده‌اند:

ضعف ناوگان هوایی و فقر زیرساختی در فرودگاه‌ها؛ کمبود واحدهای اقامتی به‌ویژه در فصول افزایش درخواست سفر؛ چالش‌های حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری؛ نیروی انسانی غیرحرفه‌ای و آموزش ندیده؛ وضع ناپسند اماکن شهری و بین‌راهی همچون سرویس‌های بهداشتی؛ کمبود مراکز رفاهی و کیفیت خدمات آن‌ها؛ تنوع ناچیز خوراکی‌های ارائه شده در مکان‌های گردشگری و اقامتی؛ دشواری مبادله مالی و بانکی به دلیل وجود تحریم‌ها و مواردی دیگر که راهبندهای گذرگاه اقتصاد گردشگری هستند.

این‌ها را آوردم که نشان دهد جذب گردشگر با وجود چالش‌ها و نزاری‌ها؛ به پشتکار و تلاشی فراتر از تمایل و شعار نیاز دارد. برنامه‌ریزی و پژوهش می‌طلبد و بایسته است خلاق‌ترین آدم‌ها برای ایجاد جاذبه سفر در اروند به کار گرفته شوند.

پنج؛

در میزبانی چندساعته از گردشگران اندونزی، با برنامه‌ای دقیق و فشرده کوشیده شد این میهمانان از مکان‌های تاریخی و مذهبی آبادان و خرمشهر دیدن کنند. یادمان شلمچه، مسجد رنگونی‌ها، کلیسا و موزه‌های هر دو شهر از جمله جاذبه‌های هدف بودند. نمایشگاهی از صنایع‌دستی هنرمندان هم برپا و از ظرفیت گردشگری خوراک و بازارگردی تا جای ممکن بهره گرفته شد. مجموع این کوشش‌ها در حکم دستاوردند؛ به این دلیل که در زمان اندک، برنامه‌ریزی و انجام شده‌اند.

سفر دیروز مردمان جنوب شرق آسیا، رویدادی ناگهانی در اروند نبوده و نتیجه توافق با وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است. تصمیمی که برپایه آن، اروند به یکی از مناطق هدف برای حضور گروه‌های گردشگر خارجی معرفی خواهد شد. اثبات می‌کند مادامی که تفاهم‌نامه‌ها؛ هدفمند و به جدیت پیگیری شوند، دربرگیرنده دستاوردند.

فرصت گردشگری می‌تواند امکانی تازه برای تولید ثروت، درآمدزایی و نقش‌آفرینی این گونه‌ی اقتصادی در توسعه آبادان و خرمشهر گردد. ساده‌ترین شیوه ارزآوری و ورود ثروت به منطقه از مسیر این اقتصاد؛ فراهم‌سازی امکان سفر تورهای ورودی گردشگران خارجی است که یک نمونه‌اش به‌تازگی عملیاتی شد. گزاره تسهیلگر برای حضور این گروه بزرگ گردشگر، حذف روادید اتباع اندونزی بود که از 16 بهمن سال گذشته در پی تصویب هیات وزیران و ابلاغ وزارت خارجه صورت پذیرفت. به‌گونه‌ای که اهالی این کشور بتوانند برای سفری 15 روزه در ایران اقامت کنند. چه آنکه دستگاه دیپلماسی منعطف در هماهنگی دیگر بخش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز چنین سودبری‌های اقتصادی برای بخش‌های دولتی و خصوصی در کشور شود.

شش؛

صنعت گردشگری در شهرهای آبادان و خرمشهر همان اندازه و حتی بیش از اقتصاد بازرگانی، صنعتی و کشاورزی می‌تواند برخوردار از مزیت و بازدهی باشد. در یکصد سال گذشته، وابستگی این دو شهر همواره بر همان سه اقتصاد سنتی بوده و از دیگر ظرفیت‌های جایگزین، بهره‌ای حاصل نشده است.

اتکای گردشگری اروند همواره به راهیان نور و گردشگری دفاع مقدس بوده و هست. با همه‌ی ارجمندی؛ این گونه‌های گردشگری در تناسب با شمار گردشگران، بازدهی اقتصادی چندانی برای بخش خصوصی آبادان و خرمشهر نداشته‌اند. نگرش راهبردی بدین معناست که گردشگری را در ردیف صنعتی سودآور و ثروت‌آفرین به حساب آورد. بر پایه این اصل، اندک مواهب و ظرفیت‌ها را برای خلق درآمد می‌توان به کار بست.

آبادان و خرمشهر اگر پایلوت گردشگری شوند، با هم‌گرایی شهرهای پیرامون؛ ارائه گونه‌های متنوع گردشگری برایشان ممکن خواهد بود. شاخه‌های متعدد اکوتوریسم (گردشگری پایدار) شامل طبیعت‌گردی، پرنده‌نگری، حیات وحش، جاذبه‌های طبیعی؛ موزه‌گردی و خرید صنایع‌دستی؛ بوم‌گردی و روستاگردی؛ بازارگردی و گردشگری خرید؛ گردشگری جنگی و دفاع مقدس؛ گردشگری معنوی، مذهبی و زیارتی؛ گردشگری سلامت و درمانی؛ گردشگری صنعتی و تجاری؛ گردشگری علمی و آموزشی؛ گردشگری رویداد؛ گردشگری هنری و ورزشی و... از جمله زمینه‌های در دسترس هستند.

هفت؛

به‌تازگی توافق نهایی برای راه‌اندازی نمایندگی وزارت خارجه در منطقه آزاد اروند صورت گرفته است. درباره این دفتر کنسولی پیش‌تر نوشته‌ام که می‌تواند گره‌گشای روابط اقتصادی، گردشگری و تجاری با جهان بیرون باشد. سند راهبردی گردشگری سلامت در منطقه آزاد اروند نیز در دست تهیه است. نقشه راهی که متمرکز بر سه بعد گردشگری پزشکی، تندرستی و طبیعت‌درمانی خواهد بود.

همچنین پیگیری‌هایی برای ایجاد دفتر و مرکز خدمات مشاوره ایرانیان خارج از کشور در اروند صورت گرفته که تا چندی دیگر به سرانجام می‌رسد. کمی پیش‌تر نیز جمع‌بندی آمار گردشگران نوروزی منتشر شد و بر پایه آن، اروند با میزبانی از 2 میلیون و 190 هزار گردشگر؛ مسافرپذیرترین و رکورددار در میان مناطق آزاد کشور گشت.

این امیدآفرینی‌ها انگیزه‌ای شد تا پس از سال‌ها رکود، اخیراً سه سرمایه‌گذار برای ساخت چند هتل در آبادان و خرمشهر اعلام آمادگی کنند. با توانمندی مالی و اجرایی این سرمایه‌گذاران؛ انتظار می‌رود فرایند عقد قرارداد، ساخت و تکمیل این مکان‌های گردشگری با شتابی چشمگیر اجرایی شود.

برآیند همین خبرها و رخدادها؛ سبب واکنش مثبت جامعه هتلداران منطقه آزاد اروند شد. آن‌گونه که «محمد حسنی» مدیرعامل این مجموعه صنفی، 16 فروردین به خبرنگار بازار می‌گوید: «طی شش ماه اخیر پس از انتصاب امیرهوشنگ بابامرادی به‌عنوان مدیر گردشگری اروند، هتلداران این منطقه از این انتصاب استقبال کردند و انتظار دارند صنعت هتلداری متحول شود چراکه وی پیش از حضور در این سمت، مدیرکل یکی از هتل‌های مطرح کشور بوده و در واقع از بدنه هتلداری است.»