آمریکا رئیس‌جمهور ندارد

شوشان ـ مهدی جباری :

در روزهای آینده یعنی ۱۵ آبان ، مردم آمریکا رئیس جمهور خود را انتخاب میکنند اما واژه 《رئیس جمهور آمریکا》 یک غلط مصطلح است که وارد ادبیات سیاسی ایران گردیده و به نوعی گمراه کننده است . چون آمریکا جمهوری نیست که رئیس جمهور داشته باشد عنوان  دقیق این مقام "President of the United States" است که به اختصار POTUS  گفته میشود یعنی 《رئیس ایالات متحده》 آمریکا به این معنی که رئیس ایالات متحده به‌عنوان نماینده و رهبر کلیه ایالت‌ها عمل می‌کند و نه به‌عنوان رئیس یک کشور واحد. بنابراین، این عنوان می‌تواند به تلقی غلط درباره قدرت و اختیارات عالی ترین مقام رسمی این کشور منجر شود، در حالی که او در حقیقت مسئولیت و اختیاراتش در سطح فدرال است  و در ایالت ها محدود شده است.

این ساختار فدرالی نه‌تنها بر شیوه برگزاری انتخابات ریاست ایالات متحده ، بلکه بر نقش و اختیارات وی نیز اثر مستقیم می‌گذارد. در ادامه، به بررسی برخی از ویژگی‌های کلیدی  ساختار انتخابات آمریکا می‌پردازیم که بنظر میتواند آموختنی باشد.


آمریکا برخلاف بسیاری از کشورها که رئیس‌جمهور را بر اساس رأی مستقیم مردم انتخاب می‌کنند، از سیستم الکترال کالج استفاده می‌کند. در این سیستم، هر ایالت تعدادی رأی الکترال دارد که مجموع این آرا برای تعیین رئیس‌ ایالات متحده به کار می‌رود. این تعداد براساس تعداد نمایندگان هر ایالت در کنگره مشخص می‌شود؛ یعنی تعداد رای الکترال هر ایالت مساوی است با مجموع تعداد کرسی ها در مجلس نمایندگان و دو کرسی در مجلس سنا، برای مثال تفاوتی نمیکند که یک کاندیدا ۹۰ درصد آرای ایالت کالیفرنیا را بدست آورد یا ۵۲ درصد، در هر دو حالت ۵۴ رای الکترال این ایالت به سبد کاندیدای پیروز ریخته میشود نه کمتر و نه بیشتر برای پیروزی انتخابات به ۲۷۰ رای الکترال نیاز است.این سیستم الکترال موجب می‌شود که وزن رأی ایالت‌های کوچک‌تر حفظ شود و از تسلط صرف جمعیت‌های بزرگ‌تر بر تصمیم‌گیری نهایی جلوگیری کند. از این منظر، الکترال کالج به نوعی تضمین‌کننده‌ی نمایندگی عادلانه‌ی ایالت‌ها در تصمیم‌گیری ملی است.
برای تقریب به ذهن تصور کنید در ایران رای مردم  استان های محروم و کوچکتر ضریب بیشتری از استان های پرحمعیت بویژه تهران داشته باشد ، بنظر عادلانه تر نخواهد بود؟

توجه کنیم این برداشت که رئیس ایالات متحده با رای مردم مشخص نمیشود نیز نادرست است ، بلکه مردم رای ایالت شان و رای ایالت شان رئیس ایالات متحده را مشخص میکند .
نمایندگان الکترال یا همان "الکترال‌ها" افرادی هستند که به‌عنوان نمایندگان رسمی ایالت خود به جلسه‌ی الکترال کالج فرستاده می‌شوند. این جلسه رسمی جایی است که رأی‌های الکترال به‌طور مستقیم به کاندیدای پیروز داده می‌شود و این آرا سپس به کنگره ارسال می‌شود تا در یک جلسه‌ی مشترک تأیید شوند. از این جهت، ساختار انتخابات آمریکا به‌صورت غیرمستقیم به رأی‌دهندگان نهایی می‌رسد و نمایندگان الکترال، رأی عمومی را رسمی می‌کنند.


رئیس‌ ایالات متحده آمریکا برخلاف تصور عامه، قدرت مستقیمی بر ایالت‌ها ندارد. در واقع، هر ایالت دارای نظام حکومتی مستقل، قانون اساسی، مجلس ایالتی، مجلس سنا ،دولت، وزرا، فرماندار کل (رئیس جمهور)  و قوه قضاییه محلی خاص خود است و قوانین مربوط به برگزاری انتخابات توسط خود ایالت‌ها تنظیم و اجرا می‌شود. این تقسیم قدرت، تضمین می‌کند که شخص اول کشور نتواند به‌طور مستقیم در امور داخلی ایالت‌ها دخالت کند. در عوض، او می‌تواند سیاست‌های کلی ملی را تدوین کند و در مواقع بحرانی با ایالت‌ها همکاری کند، اما نمی‌تواند قوانین داخلی ایالت‌ها را تغییر دهد.

این تفکیک قدرت، نه‌تنها ساختار فدرالیسم آمریکا را تقویت می‌کند بلکه از تمرکز قدرت در دست یک نفر جلوگیری می‌کند و استقلال ایالت‌ها را حفظ می‌کند.خلاصه همه راه ها و تصمیمات به رم و تهران ( پایخت متمرکز ) ختم نمیشود .دقت کنیم در این ساختار اختیارات از بالا تفویض نشده است، بلکه اساسا و اصالتا اختیارات با ایالت هاست و این تفاوت بسیار مهمی است.


در آمریکا، رسانه‌ها نقشی تعیین‌کننده در اعلام نتایج اولیه‌ی انتخابات ایفا می‌کنند. هنگامی که آرا شمارش می‌شود و اکثر رسانه‌ها به تصویری نسبی از نتیجه نهایی دست می‌یابند، به اعلام برنده می‌پردازند. ( جالب است که در آمریکا هنگام شمارش آرا هر رسانه  یک مرکز تجمیع آرا است و بدون واسطه آرا مختلف از سطح کشور را رصد کرده و جمع میزند و همزمان چندین مرکز تجمیع آرا موازی وجود دارد. این شیوه قدیمی بسیار به ایده بلاکچین نزدیک است)

این اعلان اولیه معمولاً با پذیرش بازنده همراه می‌شود و کاندیدای پیروز پس از اعلام نتایج توسط رسانه ها اعلام پیروزی میکند و روند رقابتی انتخابات به پایان می‌رسد. البته، این اعلام غیررسمی است و نتیجه رسمی انتخابات پس از تأیید نهایی آرا در سطح ایالتی و سپس برگزاری نشست الکترال کالج و جلسه‌ی مشترک کنگره انجام می‌شود.این پویایی رسانه‌ها نشان می‌دهد که نظام انتخاباتی آمریکا چقدر تحت تأثیر نظارت عمومی و شفافیت است و چطور با ایجاد شفافیت رسانه‌ای، از بروز هرگونه تردید یا شبهه جلوگیری می‌کند.

در آمریکا، انتخابات ریاست جمهوری به صورت فدرال و ایالتی برگزار می‌شود و این سیستم پیچیده‌ای دارد. در واقع، برگزاری انتخابات نتیجه همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف است و نمیتوان دقیقا گفت مجری انتخابات کیست! در این ساختار، ایالت‌ها مسئول اجرای انتخابات خود هستند و هر ایالت نهادهای انتخاباتی مخصوص به خود را دارد. در نتیجه، قدرت در این سیستم به طور شفاف بین دولت فدرال و ایالت‌ها تقسیم شده است، و این به یک سیستم رفت و برگشت منجر می‌شود که در آن تأثیرات از بالا به پایین و بالعکس وجود دارد.
نهایتا نمیتوان گفت برگزار کننده انتخابات چه نهادی است ، چون وظایف به شدت خورد و تقسیم شده است .

دولت فدرال به‌طور مستقیم در فرآیند برگزاری انتخابات دخالت ندارد، زیرا انتخابات عمدتاً توسط ایالت‌ها و نهادهای محلی مدیریت می‌شود. با این حال، دولت فدرال می‌تواند تمهیداتی اندک داشته باشد که به حفاظت از حقوق رأی‌دهندگان و استانداردهای انتخاباتی کمک کند. به‌عنوان مثال، قوانین مربوط به دسترسی به رأی‌گیری و جلوگیری از تبعیض در انتخابات تحت نظر دولت فدرال قرار دارد، اما دولت، وزیر کشور و رییس جمهور در اجرای واقعی انتخابات دخالتی ندارد.
ریس‌ ایالات متحده  می‌تواند به‌عنوان یک کاندیدا یا نماینده حزب خود فعالیت کند، اما نمی‌تواند در فرآیند اجرایی انتخابات تأثیرگذار باشد.


در صورت اعتراض به نتایج، هر کاندیدا می‌تواند درخواست بازشماری آرا در ایالت‌های خاصی داشته باشد. این بازشماری‌ها تحت نظر کمیسیون‌های انتخاباتی ایالتی انجام می‌شود و سازوکارهای حقوقی متعددی برای اطمینان از شفافیت  وجود دارد. حتی در صورت بروز اختلافات شدید، کنگره می‌تواند نقش نظارتی بر فرایند تأیید نهایی ایفا کند. در موارد نادر که نتیجه به شدت محل مناقشه باشد، دادگاه‌ها و حتی دیوان عالی آمریکا نیز می‌توانند به پرونده‌های انتخاباتی ورود کنند. اما رای دیوان نیز نهایتا بازشماری مجدد است. نکته مهم این فرایندها، استقلال و تفکیک مجری انتخابات و تفکیک مرجع شکایت از مرجع نظارت است. این روند حقوقی و نظارتی به گونه‌ای طراحی شده که  تضمینی برای پذیرش نتیجه نهایی توسط همه طرفین باشد.

یکی از ویژگی های کارآمد قوانین و ساختار انتخاباتی در آمریکا ، شفافیت مالی است. ستادهای کاندیداها موظف هستند صورت هزینه کرد همه اقدامات و فعالیت های خود را بصورت مکتوب منتشر کنند . عدم درج هزینه ها و کمک ها یک تخلف بزرگ انتخاباتی و جرم  محسوب میشود. (هنوز ترامپ بخاطر پنهان کردن حق السکوت پرداختی به بازیگر فیلم های پورن بخاطر ارتباط با او در دادگاه محاکمه میگردد)  همچنین ستادها میتوانند از هر فرد حقیقی و حقوقی غیر دولتی هر میزان کمک دریافت کنند مشروط بر اعلام مبلغ و نام کمک کننده ، عدم افشا این اطلاعات نیز جرم است.هرچه کمپین یک کاندیدا بتواند پول بیشتری جذب کند نشان از اقبال اوست. نکته جالب دیگر نسبت تعدادکمک کننده به رقم کل جذب شده است . هرچه تعداد کمک ها بیشتر و رقم ها گوچکتر باشد کمپین موفق تر برآورد میشود. ( یک میلیون کمک ده دلاری به مراتب ارزش بیشتری از یک کمک ۱۰میلیون دلاری دارد)

تنها شروط کاندیداتوری در انتخابات ریاست ایالات متحده آمریکا، داشتن ۳۵ سال سن ، ۱۴ سال اقامت در امریکا پیش از انتخابات و متولد آمریکا بودن است . همین! و همین!
حتی مجرم بودن و زندانی بودن نیز مانع کاندیداتوری شخص نیست .
البته ایالت‌ها در آمریکا به دریافت هزینه ثبت نام یا به جای آن، درخواست از نامزدها برای جمع آوری امضاهایی از رأی‌دهندگان آن ایالت اقدام میکنند تا واجد شرایط حضور در برگه‌های رأی‌گیری شوند. این فرایند برای اطمینان از جدیت و حمایت مردمی از نامزدها تعیین می‌شود و معمولاً بسته به جمعیت و قوانین هر ایالت متفاوت است.
بعبارتی اجازه داده نمیشود هرکس از روی سرگرمی و با صرف هزینه عمومی نام خود را بعنوان نامزد در برگه های رای گیری وارد کرده و با شلوغ کردن برگه های رای اثربخشی انتخابات را کاهش دهد


در پایان:
از این ساختار می‌توان آموخت که تمرکززدایی، شفافیت و ایجاد سازوکارهای قانونی برای حل اختلافات انتخاباتی، می‌تواند تضمین‌کننده‌ی یک انتخابات سالم و مورد پذیرش جامعه باشد. ساختار انتخاباتی آمریکا بر پایه‌ی تعادل قدرت بین ایالت‌ها و دولت فدرال و همچنین حفاظت از حقوق شهروندان ایالت‌های مختلف بنا شده و این تفکیک و تعادل در نهایت موجب ثبات بیشتر در فرایند انتخابات و پذیرش عمومی نتایج آن می‌شود. البته بسیاری تاثیر زیاد و نامحدود پول و تبلیغات در انتخابات آمریکا را یکی از اشکالات آن میدانند که تاحدودی درست هم هست گرچه با ساختار و قوانین شفافیت مالی کمپین ها تاحدودی این آسیب رفع میگردد.