خوزستان؛ دیار بیرق‌های سیاه عاشوراییان

محرم فرا رسیده و آوای نوحه بار دیگر از مسجد و حسینیه و تکایای محله برآمده است.

با دیگر پرچم‌های سیاه برپا شدند و علم‌ها برافراشته شد و یک بار دیگر جوانان عاشق سیاه‌پوش شدند.

هنگامه عزا فرا رسیده و ندای سرو قد مصطفی خمیده در کوچه‌ها پیچیده، باز ندای"هل من ناصر اباعبدالله الحسین(ع)" زمزمه لب‌های عاشق می‌شود.

محرم با حال و هوای خاص خود در خوزستان به شکلی خاص‌تر احساس می‌شود و آیین‌ها و رسومات خاص آن نیز موید ولایت‌مداری و عمق عشق مردم این خطه به ساحت حضرت اباعبدالله الحسین، حضرت ابوالفضل العباس و دیگر شهدای مظلوم دشت کربلا را نشان می‌دهد.

مردم و به ویژه جوانان از روزها قبل خود را آماده می‌کنند، برنامه‌ریزی می‌کنند و تدارک می‌بینند، هر یک هم مسئولیتی را بر عهده می‌گیرد و محل قرار خود را در مسجد، حسینیه و یا هیئت می‌گذارند.

این روزها استان خوزستان همچون همه نقاط کشور حال و هوایی کاملاً عاشورایی به خود گرفته و در کوچه کوچه‌هایشان بیرق حزن و عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) برافراشته شده است.

محرم در استان خوزستان با آداب و آیین‌های خاصی همراه است.

یکی از سنت‌هایی که هر ساله با فرا رسیدن ماه محرم انجام می‌شود برافراشتن بیرق‌های سیاه در رثای سالار شهیدان است.

بر اساس این سنت همزمان با فرا رسیدن ماه محرم بیرق‌های سیاه برفراز همه مساجد و حسینیه‌ها برافراشته می‌شود.

به جز آن مردم نیز به نشان عزای اباعبدالله (ع) نیز پرچم‌های مشکی رنگ را در خانه‌های خود نصب می‌کنند و تا اربعین آنها را بر خانه‌های خود نگه می‌دارند.

*شب اول به نام الهادی

در خوزستان و به ویژه مناطق عرب‌نشین این استان شب اول محرم به نام "لیلة‌الهادی" معروف است و آیین های ماه محرم رسما از شب الهادی آغاز می‌شود.

در این شب مراسم روضه‌خوانی‌ها آغاز و مردم با حضور پرشور، خود را برای عزاداری شهدای دشت کربلا آماده می‌کنند.

*پنج شب دوم محرم به نام یکی از شهدای کربلا

یکی از سنت‌هایی که می‌توان گفت تنها در استان خوزستان شاهد آن هستیم نام‌گذاری شب‌های محرم به نام یکی از شهدای دشت کربلاست که در آنها به زندگی‌نامه آن شهید از تولد تا شهادت پرداخته و به ذکر مصیبت آنها پرداخته می‌شود.

*شب پنجم نام مسلم بن عقیل

بر این اساس شب پنجم ماه محرم به نام مسلم بن عقیل نام‌گذاری می‌شود و در همه سخنرانی‌ها و مداحی‌های این شب به ذکر مصیبت وارد آمده بر سفیر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) پرداخته می‌شود و از آغاز حرکت تا بیعت و سپس خیانت کوفیان و شهادت مسلم را بیان می‌کنند.

در واقع از این شب به بعد است که آیین‌های عزاداری رنگ و بوی ویژه به خود می‌گیرد و گرمای بیشتری دنبال خواهد شد.

*شب ششم به نام انصار

شب ششم محرم در خوزستان به نام انصار نامیده می‌شود و در آن به ذکر شجاعت‌ها و دلاورمردی‌های یاران حضرت اباعبدالله الحسین پرداخته می‌شود.

در این شب در هر یک از حسینیه‌ها و مساجد خطابه‌گویان به بیان گوشه‌ای از رشادت‌های یاران باوفای اباعبدالله الحسین(ع) در روز عاشورا پرداخته می‌شود.

*اوج عزاداری‌ها در شب و روز هفتم محرم

شب هفتم ماه محرم طبق سنتی دیرینه در خوزستان به علمدار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع) اختصاص دارد و عزاداری‌ها در این شب به شکل باشکوهی در مدح جان‌فشانی‌ها و ایثارگری‌های حضرت عباس(ع) برگزار می‌شود.

در واقع شب هفتم و روز هفتم ماه محرم یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های عزاداری را در خود جای داده و عزاداران در ذکر مصیبت سقای دشت کربلا به سر و سینه می‌زنند.

علاوه بر این در شب و روز هفتم بازار پخت و توزیع و نذری‌ها نیز بسیار داغ است و کمتر حسینیه و مسجدی را می‌توان یافت که در آن نذری پخت نشود.

در شب هفتم پس از ذکر رشادت‌های حضرت ابوالفضل العباس(ع)، چراغ حسینیه‌ها و مساجد خاموش و به ذکر نحوه شهادت یار باوفای امام حسین(ع) پرداخته و سوخته‌دلان نیز با چشمانی اشک‌بار و فریاد یا ابوالفضل همراهی می‌کنند.

*شب هشتم به نام قاسم بن‌الحسن

شب هشتم محرم به ذکر حضرت قاسم فرزند امام حسن مجتبی که تازه داماد دشت کربلا بود پرداخته می‌شود.

در این شب بسیاری از هیئت‌ها اقدام به برگزاری تعزیه‌خوانی و نمایش ازدواج حضرت قاسم می‌پردازند.

بر این اساس هیئت‌های مختلف با آوردن سینی‌هایی که پر از آجیل و شیرینی است یاد جوان شهید کربلا را گرامی می‌دارند و مراسم باشکوهی را در فضیلت این شهید برگزار می‌کنند.

*شب نهم محرم در رثای حضرت علی‌اکبر(ع)

شب نهم محرم شبی ویژه در خوزستان است چراکه در آن یاد شهیدی گرامی داشته می‌شود که نماد جوانان شهید است.

در این شب به ذکر مصیبت حضرت علی اکبر (ع) پرداخته می‌شود و خطیبان به بیان رشادت‌های این شهید بزرگ و فرزند امام حسین(ع) می‌پردازند.

در این شب مراسم عزاداری‌ها به شکل ویژه‌ای فقط به نام جوانان شهید دشت کربلا و حضرت علی اکبر است.

*شب دهم ذکر مصیبت امام حسین(ع)

یکی از حزن‌انگیزترین شب‌های محرم در خوزستان همچون دیگر نقاط کشور شب دهم محرم است در این شب مراسمات عزاداری و روضه‌خوانی تقریباً از پس از غروب آفتاب آغاز می‌شود.

شب دهم محرم را در واقع می‌توان شب اوج ارادت دوستداران اهل بیت به امام شهید دانست.

در این شب به ذکر مصیبت امام حسین(ع) پرداخته و با بیان نحوه شهادتش در دشت کربلا مومنان بر سر و سینه می‌زنند و با ندای الله اکبر، الله اکبر و لبیک یا حسین(ع) خود را شریک این ماتم بزرگ می‌کنند.

در این شب عزاداری‌ها به اوج رسیده و مردم فریاد (هذا الوداع یا حسین امودع ‌الله یاحسین) را سر می‌دهند.

پس از آن نیز مراسم عزادرای برگزار و تا پاسی از شب ادامه می‌یابد، سپس زیارت عاشورا خوانده می‌شود و در برخی از هیئت‌ها مجدداً عزاداری‌ها آغاز می‌شود و عزاداران تا سحرگاه و هنگامه نماز صبح بیدار می‌مانند.

در شب دهم علاوه بر عزاداری و سینه‌زنی مواکب نیز در نقاط مختلف به حرکت در می‌آیند و حزن و اندوه سراسر این شهرها را فرا می‌گیرد.

در روز دهم محرم نیز دسته‌های عزدارای در نقاط مختلف شهر به حرکت در می‌آیند و در عصر روز دهم مواکب عزاداری خرمشهر حرکت خود را آغاز می‌کنند و تا عصر آن روز به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند و سپس آیین شام غریبان را برگزار می‌کنند.

*مواکب آیین کهن عزاداری

یکی از آیین‌هایی که از سنت‌های قدیمی عزاداری در استان خوزستان انجام می‌شود سنت مواکب است.

آیینی که سال‌های سال است توسط مردم و به ویژه جوانان در مناطق مختلف این استان و خاصه در مناطق جنوبی و همزمان با دهه اول ماه محرم برگزار می‌شود.

این آیین که هر سال و در ایام ماه محرم تقریباً از شب پنجم این ماه آغاز می‌شود.

طبق رسم و رسوم مواکب عزاداران یک حسینیه و یا مسجد با هماهنگی که انجام می‌دهند به میهمانی حسینیه‌ و مسجد دیگر می‌روند و با یکدیگر در سوگ اباعبدالله الحسین به عزاداری می‌پردازند.

موکب میهمان در طول مسیر از هیئت خود تا هیئت مقصد دایره‌های بزرگ عزاداری را ایجاد و با سنج و دمام و همچنین برافراشتن بیرق‌های هیئت به حرکت می‌پردازند.

در طول مسیر نیز یک شعر حماسی را خوانده و با رسیدن به بیت پایانی آن را به شکل یزله خوانده و سینه‌زنی می‌کنند و به حرکت خود ادامه می‌دهند

سپس دسته دیگر در جای دسته اول مستقر شده و شعر حماسی دسته قبل را تکمیل می‌کنند و با رسیدن به بیت پایانی همچون دسته قبلی سینه‌زنی می‌کنند و راه را ادامه می‌دهند و این کار تا رسیدن به مقصد ادامه دارد.

در فاصله چند متری تا رسیدن هیئت میهمان، عزاداران هیئت میزبان به‌منظور استقبال از مهمان هیئت‌ها خارج شده و با سر دادن ( اهلاً و سهلاً مرحبا بیکم جیتوا تعازونه الله یعازیکم) به مهمانان خود خوش‌آمد می‌گویند.

پس از ورود هیئت میهمان به حسینیه یا مسجد عزاداران میزبان نیز وارد شده و به نوحه خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند.

در پایان نیز با خواندن اشعاری در مدح امام حسین(ع) و یاران با وفایش به یزله می‌پردازند.

پس از پایان آیین عزاداری دو هیئت با یکدیگر و در کنار هم نشسته و با دست دادن و روبوسی فرارسیدن این ایام را تسلیت و آرزوی قبولی عزاداری‌ها را برای همدیگر می‌کنند.

شب بعد نیز مراسم حرکت مواکب برگزار می‌شود، اما این بار هیئت میزبان به میهمانی هیئت میهمان شب گذشته رفته و عزاداری می‌کنند تا علاوه بر گرم کردن آیین‌های عزاداری هرچه بیشتر با یکدیگر آشنا شوند.

نکته بسیار جالب توجه آن است که در هنگام حرکت مواکب علاوه بر جوانان که پای ثابت آن هستند ریش‌سفیدان و بزرگان هیئت‌های مذهبی نیز با آنها به حرکت در می‌آیند.

مراسم مواکب از جمله آیین‌هایی است که همواره مورد استقبال قرار می‌گیرد و علاوه بر اینکه مجالس عزاداری را پرشورتر می‌کند زمینه دوستی بیشتر هیئت‌ها را فراهم و حال و هوای خاصی را به شب‌های محرم می‌دهد.

یکی دیگر از سنت‌های دیرین در خوزستان آیین سنج و دمام‌زنی است که شور حماسی خاصی را ایجاد می‌کند و انسجام خاصی به دسته‌جات عزاداری می‌دهد.

سنج، دمام و بوق هر سه از سازهای تشکیل دهنده این همنوازی است.

در تشریح آنها نیز باید اشاره کرد که صدای سنج و دمام تداعی کننده طبل زمان جنگ و حماسه عاشورا است.

تعداد نوازندگان دمام در مناطق مختلف متفاوت و شامل گروه‌های پنج، هفت و 9 نفره است.

اشکون کسی است در جلوی صف قرار می‌گیرد و مابقی اعضا در دو طرف می ایستند و با به صدا در آمدن بوق دمام‌زنی نیز آغاز می‌شود.

دمام زن‌ها معمولا در هنگام حرکت پیشرو دسته‌جات عزاداری به حرکت در می‌آیند و پس از آن دسته‌های عزاداری حرکت خود را آغاز می‌کنند.

با رسیدن به مقصد سنج و دمام‌زن‌ها به شکل ویژه‌ای به نشان اعلام پایان مراسم به سنج‌زنی خاص می‌پردازند و پس از آن عزاداری‌ها آغاز می‌شود.

به هر حال محرم با حال و هوای خاص خود در خوزستان به روزهای اوج عزاداری‌ها رسیده و از امشب آیین‌های عزاداری در این استان به شکل بسیار ویژه و باشکوهی برگزار می‌شود.

==========

گزارش امید زباری