آشنایی مختصر با بانک های اطلاعاتی

در ساده ترین تعریف بانک اطلاعاتی عبارت است از مجموعه ای اطلاعات مرتبط درباره ی یک موضوع که به صورتی مفید نظم یافته اند و امکان ذخیره سازی، پردازش و دستیابی به مقادیر فراوانی از اطلاعات را فراهم میسازد.
مزایای استفاده از بانکهای اطلاعاتی
•    پاسخگویی به نیازهای جدید اطلاع رسانی
•    بالا بودن سرعت عمل در تولید، ذخیره و بازیابی اطلاعات
•    ذخیره سازی و نگهداری حجم عظیمی از اطلاعات با امکان بازیابی سریع
•    کاهش هزینه ها
•    آسیب پذیری کمتر
•    قدرت پردازش داده ها با قابلیت توسعه
•    سهولت دسترسی در هرزمان و هر مکان
جستجو در پایگاه اطلاعاتی
امروزه اساس بازیابی اطلاعات در بسیاری از پایگاه های اطلاعاتی و ابزارهای کاووش اینترنت عملگرهای بول می باشد، آنها را جورج بول ریاضی دان انگلیسی ارائه کرد. به کمک این عملگرها می توان دامنه ی جستجو را گسترش داد یا محدود نمود و به نتایج دقیق تر و مرتبط تری در یک پایگاه اطلاعاتی دست یافت. این عملگرها عبارتند از OR, AND, NOT . با کمک عملگر AND  بین دو واژه می توان برای بانک اطلاعاتی تعیین کرد رکوردهایی را جستجو نماید که شامل دو واژه در محتوای صفحات باشد. با استفاده از عملگر OR در کنار دو واژه می توان برای بانک اطلاعاتی تعیین نمود رکوردهایی را جستجو نماید که یکی از دو واژه ی مورد نظر را داشته شد مثلا Iran OR Iranian و عملگر NOT  به شما کمک می کند تا به صفحاتی دست یابید که در آن ها واژه ی اول باشد اما محتوای صفحه شامل واژه دوم نباشد، مثلا "جانواران" NOT "دوزیستان" .
بهترین و دقیق ترین دستیابی به اطلاعات زمانی صورت می گیرد که شما از مناسب ترین و کلیدی ترین کلمات برای جستجو استفاده کنید. بهترین کلمات، واژه ها و نام های تخصصی حوزه ی عملی مورد نظر شماست.
در صورتیکه مبحث مورد نظرشما جنبه عمومی دارد می توانید کلماتی را که در عنوان مطالب یا صفحات به کار رفته انتخاب کنید یا حتی یک جمله را به صورت کامل انتخاب و برای جستجو وارد کنید.
ضمایر، افعال، حروف اضافه و ربط و ... چه در زبان فاسی و چه در زبان انگلیسی در نتیجه ی جستجوی شما تاثیری نخواهند داشت.
اگر بخواهید رکوردهای بازیابی شده دقیقا شامل یک عبارت خاص باشند، آن گاه عبارت مورد نظر را در "کوتیشن" قرار می دهیم.
ارزیابی بانک های اطلاعاتی
در عصر حاضر با توجه به افزایش روز افزون پایگاه های اطلاعاتی آنلاین و آفلاین لازم است ویژگی های کیفی این پایگاه ها مورد ارزیابی قرار گرفته و شناخته شوند، پایگاه ها را می توان از لحاظ ویژگی های کاربران، گروه های سنی خاص، امکانات ویژه ی آموزشی ، قالب و شکل ارائه متن، دامنه موضوعی، دقت، اعتبار مطالب ( ویراستار، نویسنده، ناشر، سازمانهای پشتیبان و ...) دوره های روز آمد سازی، چگونگی ثبت نام، طراحی مناسب، امکانات بصری، امکانات جستجو، هزینه ها و ... بررسی و انتخاب نمود.
معرفی برخی از پرکاربردترین پایگاه های اطلاعاتی در ایران
•    پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران www.irandoc.com  این پایگاه شامل اطلاعاتی نظیر طرح های پژوهشی کشور، پایان نامه های داخلی و خارجی، مقالات علمی ، فهرستگان نشریات ادواری و ... می باشد.
•    کتابشناسی ملی ایران www.nlai.ir که این کتابشناسی از سال 1376 به صورت لوح فشرده هم منتشر می شود.
•    مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری www.srlst.com   این مرکز علاوه بر تهیه منابع اطلاعاتی ، نسبت به تولید اطلاعات در قالب بانکهای اطلاعاتی نیز اقدام می نماید، اطلاعات این پایگاه ها تمام متن فارسی می باشد و شامل پایگاه های اطلاعاتی محیط زیست، طرح های تحقیقاتی، نشریات ادواری فارسی و ... می باشد.
•    بانک اطلاعات نشریات کشور www.magiram.ir  اطلاعات و فهرست مطالب بیش از 430 عنوان نشریه تخصصی و عمومی با امکانات جستجوی عناوین به صورت رایگان در این بانک امکانپذیر است.
•    شبکه اطلاع رسانی حوزه (شارح) www.shareh.com  اطلاعات این شبکه شامل قرآن، احکام قرآنی و احکام شرعی، عقاید، عرفان، اخلاق، زندگی اهل بیت، مذاهب و فرق، زندگی نامه امام خمینی (ره)، زندگی نامه و آثار مقام معظم رهبری، انقلاب اسلامی ، مجلات و نشریات و ... میباشد.
•    پایگاه  اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی www.sid.ir این پایگاه اطلاعات و خدمات علمی مورد نیاز استادان، محققان، دانشجویان، دانشگاه ها، مؤسسات آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی را گردآوری و ارائه می نماید. دراین پایگاه امکان دسترسی به چکیده مقالات، متن کامل مقالات همایش های علمی – پژوهش و ... وجود دارد.
نمایه نشریات
در کتابخانه های عمومی نیز از بانک اطلاعاتی نمایه نشریات می توانید استفاده کنید این بانک اطلاعاتی فهرست تمام متن مقالات نشریات ادواری است در این بانک  علاوه بر فهرست (عنوان، نویسنده، نام نشریه) امکان دسترسی به متن مقالات هم فراهم گردیده است در این بانک اطلاعاتی امکان جست و جو از طریق نویسنده مقاله، عنوان، موضوع و کلیدواژه در متن و همچنین از طریق نام نشریه امکان پذیر می باشد و با استفاده از عملگرهای بولی (AND,OR,NOT) امکان کنترل بر روی محدوده جست جو وجود دارد. در قسمت جستجو با تایپ کردن کلیدواژه در قسمتهای مختلف نام نویسنده، موضوع، کلیدواژه متن و نام نشریه می توان مطالب مورد نظر خود را بازیابی کرد.
برای استفاده از بانک اطلاعاتی نمایه نشریات میتوانید به نزدیک ترین کتابخانه محل سکونت خود مراجعه نمایید.

 ابوذر علی زاده
کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی