ایران، ایستاده بر دو راهی: راه گذشته یا راه آینده

دکتر حسن دادخواه
دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

این نگارنده، ماه هاست که نوشتن این یادداشت را در دستور کار خود قرار داده است ولی هر بار چند صفحه ای از آن را نوشته سپس از ادامه نوشتن خودداری کرده است و صفحات نوشته شده را پاک کرده و از بین برده است.
توافق هسته ای ایران با قدرت های بزرگ جهان، اما انگیزه نگارنده را برای شروع چند باره نوشتن این یادداشت تقویت نمود ، زیرا این توافق نشان داد که سیاستمداران ما با اعتماد به نفس، به کار و اقدام مثبتی دست زدند که سه دهه به کابوسی برای آنان تبدیل شده بود ولی اکنون به آسانی و بدون خدشه دارشدن همه ارزش های انقلابمان، به این توافق رسیدند و گویی که قطار سیاست خارجی کشورمان را در ریلی متمایز با راه گذشته، قرار دادند.
این تجربه موفق نشان داد که تجدید نظر و اصلاح و قرار گرفتن در ریلی متفاوت از گذشته در همه مسائل امکان پذیر است.

1- راه گذشته کدام است؟
مقصود از راه گذشته ، مجموعه اصول و سیاست ها و برنامه هایی است که کشور و انقلاب اسلامی سال 57 را، با همه بزرگی آن به شرایط امروز دچار نموده است. امروز پس از سی سال آزمودن آن اصول و سیاست ها و برنامه ها به نقطه ای رسیده ایم که می توانیم به نقد و ارزیابی گذشته خود بپردازیم و نقاط قوت را تقویت و نقاط ضعف را پس بزنیم.
امروز اگر به گزارشات منتشر شده در مطبوعات داخلی و اقرارهای مسئولان بلند پایه کشور که در رسانه های نوشتاری بازتاب داشته است و سخنانی که در میزگردهای سیما، با همه احتیاط ها، میان کارشناسان رد و بدل می شود؛ دقت کنیم به عمق فاجعه در بسیاری از زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشور برمی خوریم که تکرار آنها در این یادداشت کوتاه چندان ضروری نیست.
کسی امروز نمی تواند انکار کند که ریشه پیش آمدن بخش زیادی از آن فاجعه ها، پاره ای از اصول غلط، سیاست های اشتباه و ناپخته و برنامه های ناقص و مفروضات خطا بوده است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی زنجیره ای بلند از برخی مدیران ، به عنوان نقشه راه، در اداره داخلی و خارجی کشور به آنها عمل می شده است.
اگر پیشینه علمی و اجرایی زنجیره ای از شخصیت هایی که از آغاز انقلاب تاکنون متولی اداره داخلی و خارجی کشور بوده اند؛ مورد بررسی قرار گیرد، به این نتیجه خواهیم رسید که فقط تعداد معدودی از ایشان به لحاظ علمی و تخصصی و سابقه اجرایی، آمادگی لازم را برای اداره کشور بزرگی مانند ایران و اداره انقلابی پر حادثه ای مانند انقلاب سال57 دارا بودند و بسیاری از آنان از راه آزمون و خطا، تجربیاتی را در این زمینه به دست آوردند و طبیعی است که مانند هر کاری دیگر، در امر سیاست ورزی و حکمرانی نیز خطا و اشتباهاتی رخ دهد. ولی موضوع مهم، همان عبرت گیری از اشتباهات و تجدید نظر در روش ها و اصلاح سیاست ها و حتی اصولی است که ما را به مقصود نرساند و هزینه های گزافی را به کشور و انقلاب تحمیل کرده است.

2- راه آینده کدام است؟
اگر بپذیریم که راه گذشته ما، نیازمند تجدید نظر و اصلاح است؛ بنا بر این برای ترسیم و معماری راه آینده برای کشور و نظام اسلامی، یاری گیری از تمام ظرفیت علمی موجود در کشور و بهره گیری از دیدگاه های اندیشمندان دلسوز به میهن و علاقمند به سربلندی مردم ایران ضروری است. ولی پرسش این است که در چه زمینه هایی و تا چه میزان نیازمند ایجاد تغییر و اصلاح هستیم؟
شرایط سیاسی و ظرفیت نیروها تا چه میزان برای اصلاح و تغییر آماده است؟ میزان همگرایی نیروهای سیاسی و تاثیرگزار کشور در این زمینه چگونه است؟ آیا همه طرف ها ، مصلحت و منافع ملی و کشوری را بر منافع زود گذر و کوتاه مدت خود ترجیح می دهند؟ آیا بسترها و زیربناهای سیاسی و اجتماعی برای این تغییر و اصلاح فراهم است؟ و پرسش های دیگر که پاسخ به آنها نیازمند گفتگو های فراوان علمی است.....

3- فرایند ترسیم راه آینده
تصمیم به تجدید نظر و اصلاح سیاستها با رعایت مسائلی از جمله نکته های زیر ، بسی آسان تر صورت خواهد پذیرفت:
ا- راه آینده ای که باید برگزینیم، صد در صد در تضاد و تخالف با راه گذشته نیست ولی با آن تفاوت های بسیار دارد..
ب‌- انتخاب راه آینده در فرایندی نسبتا طولانی و با شیبی ملایم باید صورت پذیرد تا صدمه ای به نظم اجتماعی و امنیت داخلی و خارجی کشور وارد نشود.
ج‌- فراهم شدن بسترهای لازم برای انتخاب راه آینده جز با آشتی ملی و دوستی با مردم و تسلیم رای و نظر آنان شدن، میسر نخواهد شد.
د‌- هموار شدن و فراهم گردیدن شرایط برای انتخاب راه آینده نباید به حذف هیچیک از نیروهای خدوم و انقلابی منجر گردد و همه باید از اشتباهات یکدیگر بگذرند و متخلفان باید مورد عفو عمومی قرار گیرند.