دستفروش هایی که دارو می فروشند

یک روز که مثل همیشه جلوی آینه به خودت نگاه می‌کنی، حس می‌کنی كمي چاق شده‌اي؛ آنقدر ناراحت می‌شوی که تصمیم می‌گیری به هر روشی که شده خودت را لاغر کنی. خوب؛ متخصص تغذیه که حتما یک رژیم سخت می‌دهد، براي ورزش كردن هم كه وقت نداري؛ تصميم مي‌گيري يك راه و روش ساده و سريع را براي لاغر شدن انتخاب كني. یکی از آشنایان آدرس یک عطاری را می‌دهد که انواع داروهای لاغری را دارد و تو دارو را می‌خری و...

از کوچه‌ای نسبتا تنگ و تاریکي عبور می‌کنم و پس از پرس و جو از اهالي محل، عطاری را که آدرسش را گرفته بودم پیدا می‌کنم. روی در شیشه‌ای عطاري کاغذي نصب شده که روی آن نوشته‌: "داروی چاقی" و "معجون لاغری پهلو و شکم." وارد می‌شوم؛ داخل عطاری یک خانم نسبتا چاق و دارو به دست در حال چک و چانه زدن با صاحب مغازه است. خانم دیگری هم احوال داروهای لاغری را می‌پرسد و من هم از فروشنده مي‌پرسم كه آيا داروی افزایش وزن دارد يا نه؟ مرد فروشنده چند داروی رنگارنگ را روی پیشخوان عطاري‌اش می‌ریزد و در مورد هر کدام توضیح می‌هد؛ قیمت‌شان هم حدود 12 هزار تومان است.

وقتی می‌پرسم کدامشان مجوز وزارت بهداشت را دارد، فروشنده كه انگار از سوال من خوشش نيامده، با اخم یکی از داروها را نشان می‌دهد و می‌گوید: "این"؛ بعد هم پایش را روی پای دیگر می‌اندازد و با غرور می‌گوید: "بقیه ساخت خودمان است؛ این داروی 007 را می‌بینی، خودم توی مغازه آن را مي‌سازم، اصلا هم نیاز به مجوز ندارد؛ همین‌جوری یک عالمه مشتری دارد، كمتر از سه روز آدم را کلی چاق می‌کند. امتحان شده و جوابش را پس داده." فروشنده طوري براي داروهايش تبلیغ می‌کند که حتی اگر برای خرید هم نرفته باشی وسوسه مي‌شوي كه يكبار هم كه شده اين دارو را امتحان كني.

فروشنده همچنان در حال حرف زدن است و من پيش خودم فكر مي‌كنم كه اين دارو از چه موادي تشكيل شده كه مي‌تواند در عرض سه روز آدم را تا اين حد چاق كند؟ در حال فكر كردن هستم كه فروشنده رشته افکارم را پاره می‌کند و در جواب خانمي که آمده تا براي فرد ديگري داروی لاغری بخرد، می‌گوید: "باید خودش را ببینم، بعد با توجه به ميزان چاقي‌اش برایش دارو درست کنم. داروهای من کارسازند به يك ماه نکشیده، آدم چندین کیلو لاغر می‌شود."

این روزها تعداد زیادی از جوانان به دنبال لاغر شدن و تناسب اندام هستند و به همین راحتی به مراكز غيرمجاز مراجعه مي‌كنند و داروهاي تقلبي در اختیارشان قرار می‌گیرد. از فروشنده عطاري سراغ داروهای دیگری مانند "تریکی اوریکس" و "ویتارکس" را مي‌گيرم و او مي‌گويد: "فقط داروهایی را می‌آورم که مشتری‌اش زياد باشد و برايم صرف داشته باشد."

برای اینکه بیشتر از وضعیت داروهای غيرمجاز موجود در بازار اطلاع پیدا کنیم، از یکی از عطاری‌های بازار سراغ داروی ترامادول را می‌گیریم؛ صاحب مغازه می‌گوید که خودش از این چیزها نمی‌آورد و اطلاعی هم ندارد که کجا می‌توان اين دارو را پیدا کرد. شاگرد مغازه دور از چشم صاحب‌کارش می‌گوید که این داروها را می‌توان از دست‌فروش‌های خيابان "سی‌متری" تهيه كرد؛ من هم آدرس را مي‌گيرم و به اين خيابان مي‌روم. به خيابان سي‌متري كه مي‌رسم، چند دستفروش را مي‌بينم كه بساط كرده‌اند؛ نمی‌دانم بايد از چه کسی درباره اين دارو بپرسم؛ از یک پسر جوان دستفروش سراغ ترامادول را می‌گیرم و می‌گوید این دارو در تخصصش نیست و خودش داروهای هورمونی می‌فروشد؛ ولي ما را به آن سوي خيابان هدايت مي‌كند.

آن سوي خيابان هم چند دستفروش كنار خيابان نشسته‌اند و نمي‌توان فهميد بايد از كدام‌شان سراغ ترامادول را گرفت. بالاخره از يكي از دستفروش‌ها می‌پرسم و او هم با سوت شخصی مهدی را صدا می‌زند. مهدي پسر جوانی است؛ می‌گوید: "هر بسته ترامادول دو هزار تومان است" و وقتی دليل ارزان بودن اين دارو را مي‌پرسم، مي‌گويد: "می‌خواهی متادون ببر، 35 هزار تومان؛ اثرش بيشتر است، ولي اگر تازه‌کاری با ترامادول شروع کن." به او مي‌گوييم تا حالا این دارو را ندیده‌ام و مهدي خيلي سریع بسته ترامادول را از جیبش بيرون می‌آورد و نشانم می‌دهد؛ از تاریخ انقضایش هم بی‌اطلاع است. می‌گوید: "اینها را از بالا برایمان می‌آورند و نمی‌دانیم از کجا؛ ما اینجا فقط فروشنده‌ايم."

درمورد داروی سقط جنین هم می‌پرسم، می‌گوید راست کارش نیست و باید در حوالی خيابان سعدی یا کمپلو دنبالش بگردیم؛ البته اگر آشنا داشته باشیم و کسی معرفی‌مان کند، مي‌تواند برایمان تهيه كند.

همان اطراف داخل یک فروشگاه لوازم آرایشی و بهداشتی مي‌رويم و از یکی از فروشنده‌ها سراغ شربت "تریکس اوریکس" را می‌گیرم؛ نمي‌داند چيست؛ توضيح مي‌دهم كه يك شربت اشتها آور برای کودکان است که به صورت قانونی به کشور وارد نمی‌شود و در داروخانه‌ها هم وجود ندارد؛ به سرعت با برادرش که در کار قاچاق دارو است تماس می‌گیرد و دارو را برایمان پیدا می‌کند؛ بعد هم شماره‌اش را می‌دهد تا براي هماهنگي تحويل دارو تماس بگيريم؛ می‌گوید :"برادرم همه‌جور دارویی دارد و از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را می‌تواند پیدا کند."

بعد از پرسه زدن در عطاری‌ها و داروخانه‌ها و فروشگاه‌هاي آرايشي و بهداشتي، می‌بینم که پیدا کردن داروهای ممنوعه زیاد هم سخت نیست و اگر کمی همت کنیم با پرس و جو از آدم‌های مختلف به‌راحتی می‌توانیم هر دارویی را تهيه كنيم. درست است که  اهواز محله‌اي مانند "ناصرخسرو" تهران و با آن وسعت ندارند، ولی آنچه که ما شاهدش بودیم از ناصرخسرو چيزي كم نداشت و فقط شکل و ظاهر کار کمی متفاوت است. با اين وجود اين سوال پیش می‌آید که اصلا این داروها از کجا وارد می‌شوند و تا چه حد می‌توان به آنها اطمینان کرد؟ دستگاه‌های ذی‌ربط چگونه با این موضوع برخورد می‌کنند؟

براي يافتن پاسخ اين سوال با دکتر بهزاد شریف‌مخمل‌زاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز كمك مي‌گيريم؛ او مي‌گويد: "هر دارویی که مجوز وزارت بهداشت را دريافت نكرده باشد قاچاق محسوب می‌شود؛ حال ممکن است این دارو در کشور تولید شود و یا اینکه به صورت غیرقانونی از مرزهای کشور وارد ‌شده باشد. در حال حاضر داروهای قاچاق کمتر از مرزهای خوزستان به درون استان وارد می شوند و بیشتر داروهای غیرمجاز از استان های دیگر و توسط دستفروش ها به استان وارد می شوند. محصولات آرایشی غیرمجاز نیز معمولا به تعداد اندک و توسط برخی مسافران وارد استان می شود."

وی ادامه می دهد: "تاکنون به دلیل عدم وجود برچسب، تعیین اصالت داروها و محصولات آرایشی و بهداشتی برای مردم دشوار بود و بسیاری افراد در این زمینه با مشکل مواجه می شدند، ولی از 15 بهمن ماه سال گذشته برچسب اصالت بر روی همه محصولاتی که تولید داخل نیستند نصب می‌شود و در صورتی که محصولی این برچسب را نداشته باشد، حتما قاچاق است و نباید خریداری شود. در مرحله بعد، برچسب اصالت بر روی محصولات تولید داخل نیز نصب خواهد شد."

دکتر حسین برزگر، مدیر دارو و مخدر معاونت غذا و داروی دانشگاه جندی شاپور اهواز نیز می‌گوید: "خوشبختانه به دلیل صدور مجوز ورود برخی داروهای پرمصرف از سوی سازمان غذا و دارو، تقویت سیستم های بازرسی و پیگیری بازرسی های انجام شده، قاچاق دارو کاهش یافته و به عنوان مثال ورود داروهای ماهواره ای و اینترنتی به کشور تا 70 درصد کاهش یافته است. در حال حاضر بیشترین داروی غیرمجاز کشف شده، مخدر بوده که در اماکنی غیر از داروخانه‌ها ارائه می‌شود. داروهایی مانند داروهای سقط جنین، هورمون های بدن سازی و داروهای لاغری نیز در رده بعدی داروهای غیرمجاز کشف شده هستند."

او ادامه می دهد: "با وجود اینکه اقتصاد داروخانه‌ها بیمار است، ولی در بازرسی های انجام شده از سطح داروخانه های استان مشخص شد که میزان داروی غیرمجاز در داروخانه ها بسیار اندک است و بیشترین معضل موجود در این زمینه مربوط به عطاری ها و فروشگاه های محصولات آرایشی و بهداشتی است که محصولات غیرمجاز را بدون هیچ مشکلی به مردم عرضه می‌کنند. با وجود تشدید نظارت ها باز هم داروی قاچاق در استان مشاهده می‌شود و مشکل این است که مردم نیز از این محصولات استقبال می‌کنند. در این زمینه بهترین کار فرهنگ سازی است؛ مردم باید توجه کنند که هیچ آزمایشی بر روی این داروها انجام نشده و ممکن است مواد و ترکیباتی در این داروها موجود باشد که نه تنها مشکل مربوطه را حل نکنند، بلکه مشکلات دیگری نیز برای فرد مصرف کننده ایجاد کنند؛ حتی گاهی این داروها فاسد شده و تاریخ مصرفشان گذشته است و فروشنده به این موضوع هیچ توجهی نمی‌کند، به همین دلیل بیماران هنگام خرید دارو باید حتما به مجوز وزارت بهداشت توجه داشته باشند و در صورتی که محصولی این مجوز را ندارد از خرید آن پرهیز کنند."

دکتر صهبا شیروی، رئیس انجمن داروسازان دزفول نیز درباره دلایل افزایش فروش داروهای قاچاق می گوید: "یکی از دلایل افزایش فروش داروی قاچاق توسط افراد سودجو، فشار اقتصادی بر روی داروخانه‌هاست. هرساله تورم در کشور افزایش می یابد و به تبع آن هزینه های داروخانه ها نیز بیشتر می شود، این در حالی است که قیمت و سود داروها ثابت است و هر سال که می‌گذرد وضعیت اقتصادی داروخانه ها بدتر می‌شود؛ به همین دلیل احتمال خطا نیز افزایش می یابد. دلیل دیگر نیز تجویز داروی قاچاق توسط برخی پزشکان است. بیمار هم برای خرید این دارو پافشاری می‌کند در نتیجه داروساز تصمیم می‌گیرد خودش این داروها را تهیه کرده و در اختیار مشتری قرار دهد. متاسفانه با وجود کلاس های متعدد توجیهی که برای پزشکان برگزار می‌شود باز هم شاهد تکرار این موضوع از سوی برخی پزشکان هستیم."

همچنین دكتر محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو کشور هم چندی پیش نسبت به تجویز داروهای قاچاق از سوی برخی پزشكان ابراز نگرانی کرده و در مصاحبه ای با خبرنگار ایسنا گفته بود: "متاسفانه تجویز داروهای قاچاق از سوی برخی پزشكان صحت دارد. در بازرسی‌هایی كه از مراكز به عمل می‌آید مشاهده می‌شود كه این اقلام داروهای قاچاق در بسیاری از این مراكز وجود دارد، هرچند این داروها از مراكز جمع‌آوری می‌شود اما بازرسی‌ها نشان می‌دهد كه این داروها توسط پزشك نسخه شده‌اند و نسخه شدن این داروها باعث به وجود آمدن بازار مصرف می‌شود و در این زمینه نگران هستیم. در مجموع تمام داروها باید مطالعات كامل بالینی را طی كرده و پس از تایید به بازار مصرف ارائه شوند. اعداد و ارقام موجود توسط مراجع ذیصلاح حاكی از آن است كه با وجود اینکه برخورد با عرضه داروهای قاچاق بیشتر شده، مكشوفات داروهای قاچاق 35 درصد كمتر شده است. این موضوع نشان دهنده آن است كه ریسك عرضه این اقلام بالا رفته و همین موضوع باعث كاهش عرضه آنها در بازار شده است؛ ولی در مجموع باید آگاهی مردم درباره عدم مصرف داروهای قاچاق و همچنین داروهای تبلیغاتی در ماهواره‌ها افزایش یابد."

قاچاق دارو معضلی است که از گذشته تاکنون وجود داشته و ادامه هم خواهد داشت. همیشه افرادی هستند که انسانیت را زیر پا می‌گذارند و صرفا به خاطر مقاصد مادی داروهای بدون مجوز، دست ساز و تاریخ مصرف گذشته را به بیماران عرضه می کنند؛ بعضی پزشکان نیز با تجویز این داروها به آتش قاچاق دارو دامن می‌زنند. با همه این مشکلات این خود ما هستیم که با اعتماد به این افراد موجب رونق کسب و کار آنها می‌شویم و گاهی با دیدن قیمت ارزان یک دارو فراموش می‌کنیم که این داروی دست ساز و تاریخ گذشته تا چه حد می تواند برای سلامتی ما مضر باشد و گاهی واقعا فراموش می‌کنیم که دارو همان طور که می‌تواند جان یک بیمار را نجات بدهد، به همان راحتی هم ممکن است جان یک انسان را بگیرد.

ایسنای / طیبه رفیعی