اگر از اهواز 170 كيلومتر به سوي شمال خاور(:شرق) و يا از اصفهان نزديكبه 450 كيلومتر به سوي جنوب باختر(: غرب) برويد، در پشت كوههاي بلند به شهري سرسبز وخوش آب وهوا خواهيد رسيد به نام ايذه، بزرگترين موزه سنگي جهان كه بهشت باستان شناسي هم مينامند.
از چشمانداز فراز كوه پيش از اينكه به نگاهتان به شهر برسد دو تالاب ديده ميشود كه در دو گوشه شهر جاي گرفتهاند، يكي تالاب فراملي (:بينالمللي) ميانگران و ديگري تالاب فصلي بُندان كه در پاي كوه بزرگ منگشت بختياري قرار دارند. ايذه در دشت بزرگ و بيضي شكلي جاي گرفته كه دورتادور آن را كوههاي بلند و پوشيده از برف و درختان سرسبز و زيبا فراگرفتهاند. اين شهر خنكترين وخوش آب وهواترين شهر استان خوزستان است كه در سلسله كوههاي زاگرس جنوبي قرار گرفته و از اين روست كه ايذه را پايتخت طبيعت خوزستان مينامند. در ايذه جنگلها وباغ هاي فراواني از انواع ميوه هاي گرمسيري و سردسيري وجوددارد. شيوند،سوسن، هلايجان،گلزار،كارون، زراس،دهدز همه و همه با طبيعت سنتي و زيبايي در اين شهر هستند،در ايذه گلستانها و ماسولهها، تختجمشيدها و بيستونهاي زيادي وجود دارد كه تنها و غريب، رها شدهاند مجسمهي مردپارتي (شاهزاده اشكاني) در روستاي شمي اين شهر پيدا شده است.در ايذه يادگارهاي زيادي از روزگار باستان يافت ميشود كه از ديرينگي آنها ميتوان به اهميت ويژه اين شهر در روزگاران كهن پي برد. نخستينها،عيلاميان،هخامنشيان،اشكانيان،ساسانيان،اتابكانلر و...هركدام در اين شهر روزگاري فرمانروايي ميكردند و يادگارهايي از خود به جا گذاشتهاند كه در نوع خود بيمانند هستند. روزگاري اين شهر يكي از پايتختها و مراكز مهم عيلاميان بوده و هنوز آثار بسيار زيادي از آن دوران در اين شهر به چشم ميخورد. از نامهاي ديرين ايذه ميتوان: آياپير عيلامي، انشان عيلامي، آنزان هخامنشي، ايديد اشكاني و ساساني، ايذج اسلامي،مالمير اتابكان را نام برد كه به هر كدام در يادگارها وكتيبههاي به جاي مانده از دوران خود اشاره شده است. در ايذه موزه وجود ندارد،چون خود اين شهر يك موزه بزرگ از همهي دورانهاست و آنرا بهشت باستانشناسان و بزرگترين موزه سنگي دنيا مينامند.از آثار و مكانهاي باستاني ايذه ميتوان: معبد و غار باستاني اشكفت سلمان(تاريشا) از دورانعيلاميان،گورستان شير سنگي و منطقه باستاني شهسوار عيلامي، معبد و تنگه باستاني كول فرح(نارسينا)، از آنجايي كه يكي از اين سنگنگارهها(شماره 4 كول فرح) همانند نگارههاي ورودي كاخ صدستون تخت جمشيد است، سنگنگارههاي اين مكان را مادر سنگ نگارههاي تخت جمشيد مينامند. خنگ اژدر و قلعه كژدم اشكاني، روستاي شمي هخامنشي -اشكاني، دشت سوسن(شوشان،سوزيانا) عيلامي-هخامنشي-ساساني-اشكاني، روستاهاي يارعليوند و كمالوند اشكاني-عيلامي، پل پاپيلا سوسن -ساساني، سنگنگارههاي عيلامي فالح و شيوند و دهدز، گور دخمه هاي بردگپي و منگشت و... را نام برد.