مسئولیت پذیری نوجوانان چرا وچگونه؟

مدیر یكی از مدارس می گفت: «من بارها دیده ام كه مادران خوراكی یا كتاب فرزندشان را كه در خانه جا گذاشته به مدرسه می آورند. آنها چرا این كار را می كنند؟ كودكان باید متوجه شوند بی مسئولیتی چه عواقبی دارد.»

خانم «الف» می گوید: «اولین بار كه فرزندم خوراكی خود را در خانه جا گذاشت به یاد دارم. خانه ما از مدرسه او دور بود، در غیر این صورت حتما خوراكی را برایش می بردم. بعدها شنیدم كه اگر مادران در چنین مواقعی خودشان دست به كار نشوند كودك مسئولیت پذیری را یاد می گیرد. در تمام طول روز نگران گرسنگی و عصبانیت فرزندم بودم. وقتی برای آوردن او به مدرسه رفتم جملاتی را كه باید به او می گفتم پیش خود مرور می كردم. انتظار داشتم شاهد عصبانیت او باشم ولی او در عوض با دوستانش درحال گپ زدن بود. وقتی به او گفتم كه از وضعیت پیش آمده متأسفم پاسخ داد: «ناراحت نباش. هیچ مشكلی پیش نیامد. دوستانم غذای خود را با من تقسیم كردند.» من با تعجب به فرزندم نگاه كردم ولی مطمئن شدم كه كار درستی انجام داده ام. او خودش راهی برای حل مشكل خود پیدا كرده بود.» همگی ما كم و بیش با مردم بی مسئولیت برخورد داشته ایم. هرگز كارهای مهم به چنین افرادی واگذار نمی شود. در ضمن آنها همسر، دوست و شریك مناسبی نیستند. درواقع به چنین افرادی نمی شود اعتماد كرد. برای اینكه فرزندان ما آینده خوبی داشته باشند باید مسئولیت پذیری را به آنها بیاموزیم ولی چگونه؟

وجود والدین مسئولیت پذیر اهمیت زیادی دارد. آیا خود شما در این زمینه الگوی مناسبی هستید؟

پیشنهادات عملی 

اگر ما والدین، مسئولیت پذیر باشیم درواقع نیمی از راه را آمده ایم و كافی است از فرزندان مان بخواهیم پا جای پای ما بگذارند. به توصیه های عملی زیر توجه كنید: 

1- به كودكان خود مسئولیت هایی مطابق با سن آنها محول كنید: به محض اینكه فرزندتان توانست لباس بشوید و یا خودش لباس بپوشد از او بخواهید این كارها را انجام دهد به تدریج وظایف دیگری به عهده فرزندتان بگذارید، مثل مرتب كردن تخت خواب، شستن بشقاب خودش و پهن كردن سفره. فرزندتان باید بداند هر كسی در خانواده وظایف خودش را دارد. برای هر كاری كه فرزندتان می كند از او تمجید كنید.

2- مسئولیت زیادی بر روی دوش فرزندتان نگذارید: با توجه به توانایی های فرزندتان وظایف وی را مشخص كنید. وقتی او در انجام كاری موفق می شود و مورد تمجید قرار می گیرد انگیزه بیشتری پیدا می كند. توقع بیش از حد از كودك، ناكامی و دلسردی او را به همراه دارد. 

3- از فرزند خود انتظار مسئولیت پذیری داشته باشید: یادتان باشد انتظاراتی كه از فرزندان خود داریم معمولا برآورده نمی شود. وقتی مسئولیتی را بر دوش فرزند خود می گذارید در مورد زمانی كه باید آن كار انجام شود بحث كنید.

بگذارید كودك شما به شیوه خود وظیفه اش را انجام دهد. او را زیر بال و پر خود نگیرید و مدام در مورد وظیفه اش حرف نزنید. اگر او نتوانست وظیفه اش را انجام دهد به وی در این زمینه كمك كنید.

4- هرگز یك كودك را «مسئولیت ناپذیر» خطاب نكنید: حتی اگر فرزندتان وظیفه خود را انجام نداده به او برچسب بی مسئولیتی نزنید. به جای این كار از او بخواهید هرچه زودتر وظیفه خود را انجام دهد. ملامت فرزندتان نتیجه ای جز ناراحتی و دلسردی او ندارد.

5- در برنامه ریزی كودك خود به او كمك كنید. او باید بیاموزد كه انجام هر كدام از تكالیف مدرسه چه مدت طول می كشد و چگونه برنامه ریزی كند كه علاوه بر انجام این تكالیف، برای كارهای دیگر نیز وقت داشته باشد. به فرزند خود یاد دهید كه گام به گام پیش برود.

بهترين راه براي بار آوردن کودکان مسئوليت پذير اين است که خودتان الگوي خوبي براي وي باشيد. اگر از او مي خواهيد وسايلش را سر جايش بگذارد، لباس هايش را مرتب کند و اسباب بازي هايش را جمع کند، خودتان در منزل اين کارها را انجام دهيد و وسايلتان را دور و بر خانه پرت نکنيد. * دقيقا بگوييد از او چه کاري مي خواهيد و برايش توضيح دهيد. به عنوان مثال بگوييد الان وقت ناهار است بايد بشقاب ها را روي سفره بچينيم و به او نشان دهيد چگونه اين کار را انجام دهد. * اولويت ها را مشخص کنيد. وقتي تقاضا مي کند او را به پارک ببريد بگوييد حتما مي رويم چون هوا خوب است اما اول بايد کارهاي منزل را انجام دهم. به او بگوييد که شما هم تفريح را دوست داريد اما بايد کارها را هم انجام دهيد بنابراين متوجه مي شود که شما قصد نداريد سر او را گرم کنيد بلکه کارها را اولويت بندي کرده ايد. * به جاي جملات منفي از جملات مثبت استفاده کنيد. به جاي «اگر اين کارو نکني...» بگوييد «اگر مي خواهي بازي کني اول بايد لباس هاي ميهماني را درآوري»، اگر چند بار اين جملات را تکرار کنيد، انجام اين کارها برايش به شکل يک عادت درمي آيد و نيازي نيست مرتب به او يادآوري کنيد. * به تلاشش توجه کنيد نه مقدار کاري که انجام داده است. اگر اتاقش را کامل مرتب نکرده يا اسباب بازي هايش را خوب نچيده است، خودتان بقيه کار را انجام دهيد. اگر او را سرزنش کنيد تصور مي کند نمي تواند شما را راضي کند بنابراين دست از تلاش برمي دارد. يادتان باشد هر قدر بيشتر کارهايش را انجام دهد، بر آن مسلط تر خواهد شد. * از جملات تشويق آميز استفاده کنيد. به عنوان مثال بگوييد «ديدم که سعي کردي تمام غذايت را بخوري و بشقابت را در ظرفشويي بگذاري. اما بايد اين کار را آهسته انجام دهي چون ممکن است بشقاب بشکند». * تحملتان را بالا ببريد. شلوغ کاري و شيطنت بخشي از دنياي بچه هاست حتي موقع انجام کار بنابراين از کوره در نرويد و حتي اگر بچه ها شلوغ کاري کردند بگوييد قرارمان اين نبوده اما اين شلوغ کاري براي يک دفعه قابل تحمل است و براي بار دوم تنبيه خواهد داشت. 

* با همسرتان هماهنگ باشيد. اگر تصميمي گرفتيد و از فرزندتان خواستيد انجامش بدهد، قاطعيت به خرج دهيد. با همسرتان هماهنگ باشيد و درباره قوانين خانه و انتظاراتتان از کودک به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنيد. 

* تأکيد کنيد که در قبال انجام کارهايش پاداشي دريافت نمي کند. کودک بايد بداند مانند ديگر اعضاي خانواده وظايفي دارد که بايد انجام بدهد، بدون اين که انتظار پاداشي داشته باشد. کارهاي خانه يک کار گروهي است که همه در آن شريک هستند و او هم بايد بخشي از آن را بر عهده بگيرد. در ابتدا کودک را براي انجام ندادن کارهاي محوله تنبيه نکنيد بلکه با او وارد مذاکره شويد و بپرسيد به کدام کارها علاقه دارد و چرا کاري را که از او خواسته شده، انجام نداده است و براي جبران بايد چه کار کند. 

در واگذاری مسئولیت¬ها و تکالیف به فرزندانمان زیاده¬روی نکنیم یعنی که به توان و وسع فرزندمان توجه کنیم و به همان اندازه به او کار بسپاریم تا باعث از بین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس در او نشویم. و نیز خود الگوهای مسئول و مناسبی برای آنها باشیم و به فرزندانمان بفهمانیم که ما خیرخواه آنها هستیم و نیز محدوده کار و تکلیف را برای او مشخص سازیم تا او تکلیف خود را بداند. و فرقی نیز میان فرزندانمان در واگذاری مسئولیت¬ها ندانیم. هرگاه تمام این موارد را رعایت کردیم می¬توانیم به اینکه فرزندانی سالم و مسئولیت پذیر تحویل جامعه دهیم امیدوار و حتی مطمئن باشیم.