مدیریت یکی از مباحث کلیدی و اساسی جوامع در مقوله توسعه به شمار می رود. بعبارت دیگر تردیدی وجود ندارد که سازمان ها و جوامع برای نیل به اهداف خود بیش از هر چیز دیگر به مدیرانی کارآمد و متخصص نیاز دارند. به اعتقاد کارشناسان مدیریت موتور محرکه یک سیستم به شمار می رود که چنانچه از کارآمدی موثر برخوردار باشد می تواند باعث پویایی و موفقیت آن سیستم در نیل به اهداف غایی باشد. برهمین اساس در نظام مدیریتی متاثر از تعالیم اسلامی بر نقش کلیدی مدیران بعنوان رهبران سازمان ها و سیستم ها بسیار تاکید شده است. سیری در سیره ائمه معصومین و اساسا نظام مدیریتی مبتنی بر اسلام نشان می دهد که شخصیت مدیریتی تمامی کارگزاران امامان و پیامبران اسلام بعنوان مدیران جامعه زمان خویش دقیقا متاثر از تعالیم اسلامی و مفاهیم انسان ساز الهی بود و آنها در فرآیند استفاده بهینه از منابع بسیار حساس و دقیق عمل می نمودند و در اصول مدیریتی آنها اعتقاد قلبی به کار، صداقت، آگاهی و سلامت و صحت روابط انسانی نقش به سزایی داشته است.

*مدیریت از دیدگاه اسلام

مسند مدیریت از دیدگاه دین مبین اسلام، به منزله امانتی است که به افراد واجد شرایط سپرده می شود تا آنها به مدد تعالیم نورانی اسلام و خلاقیت ذاتی خویش و استفاده بهینه از تمامی امکانات و منابع تلاش نمایند به ا هداف تعریف شده دست یابند بنابراین مدیریت و مسوولیت یک مجموعه برای یک مدیر بعنوان امانت تلقی می شود

حضرت علی (ع) در نامه ای که به فرماندارانش می نویسد می فرماید:

این مسوولیتی است که به تو واگذار شده و طعمه ای نیست که در اختیار تو قرار گرفته باشد، بلکه امانتی است که به تو سپرده شده است.

همچنین : پیامبر اعظم (ص) در پاسخ به یکی از یاران که عرض کرد، یا رسول الله مرا به کاری نمی گمارید؟ فرمود: «تو ضعیفی و مسوولیت امور امانتی بسیار سنگین است و اگر نتوانی حق امانت را به درستی ادا کنی باعث سرافکندگی و پشیمانی در روز قیامت است»

در محتوای روایات و احادیث به وضوح مشاهده می شود آن است که اعطای مسوولیت یا سپردن مسند مدیریت به افراد باید تنها براساس شایسته سالاری صورت پذیرد و نه چیزی دیگر. چرا که اگر مدیریت خارج از ضوابط شایسته سالاری به افراد فاقد وجاهت مدیریتی واگذار شود آسیب های فراوانی متوجه جامعه خواهد شد. حضرت علی (ع) دراین خصوص می فرماید: ای مردم، بدانید سزاوارترین شما به امارت و حکومت ، داناترین و تواناترین شماست.

در همین رابطه امام صادق (ع) نیز می فرماید: آنکس که بواسطه امیال نفسانی به دنبال ریاست و پذیرش مسوولیت برود هلاک خواهد شد.

همچنین مردی خدمت حضرت رضا(ع) درباره شخصی که مدیریت را وسیله نیل به خودخواهی های خویش می دانست سخنی به میان آورد و عرض کرد: فلانی در مسند مدیریت ریاست را دوست می دارد نه خدمت به مردم را.

امام رضا(ع) زیان چنین مدیری را در قالب یک مثال فرمودند: چنین ریاستی برای دیانت و اعتقاد مسلمانان زیانمندتر از این است که گرگی گرسنه در میان گله گوسفندی بیفتد که چوپان نداشته باشد

از کلام امام رضا(ع)آنچه برمی آید این است که مدیریت در حقیقت به منزله مسوولیت حفاظت و صیانت از منافع مردم و بیت المال است و بزرگترین فاجعه در یک جامعه زمانی روی خواهد داد که افرادی فاقد وجاهت و ظرفیت عقلانی، اخلاقی و علمی مناصب حساس مدیریت را در اختیار گیرند.

مدیریت در ا سلام تکلیف است نه حق

یکی از تمایزات مدیریت نظام اسلامی و سایر نظام های غیر اسلامی آن است که واگذاری، و پذیرش مدیریت ها ، مناصب اجتماعی و مسوولیت ها در نظام اسلامی که مدیران آن پرورش یافته مکتب اسلام هستند به منزله ادای تکلیف شرعی است نه وسیله ای برای سودجویی و ارضای تمایلات نفسانی. زمانیکه امیرالمومنین (ع) مدیریت و مسوولیت حکومت اسلامی را عهده دار می شوند می فرمایند: «ای مردم! سوگند به خدایی که انسان را آفرید اگر در فشار مردم نبودم و حجت به داشتن یاور برایم تمام نشده بود، و اگر نبود که خداوند از علما پیمان گرفته است که بر سیری ظالم و گرسنگی مظلوم صبر نکنند، هر آینه زمام حکومت را رها می کردم، و شما می دانید که دنیا پیش من از یک عطسه بز کمتر است.»

از این سخن حضرت علی(ع) چنین نتیجه می گیریم که پذیرش مدیریت جامعه آن روز توسط ایشان صرفا بعنوان انجام تکلیف و وظیفه الهی صورت پذیرفته است و نه چیزی دیگر.

از حضرت امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «از رحمت خدا به دور است کسی که ریاست طلبی کند و به دنبال ریاست باشد و آنرا وسیله ای برای رسیدن به تمایلات شخصی خود قرار دهد.»

بنابراین با تدبیر و تعمق در احادیث و روایات اسلامی در خصوص مدیریت در می یابیم که در مکتب اسلام پذیرش مدیریت به منزله قبول تلاشی گسترده برای ارائه خدمتی بیشتر به مردم است و مدیر اسلامی هرگز مدیریت را برای استفاده منافع شخصی برنمی گزیند که اگر چنین اندیشه ای را در ذهن یک مدیر شکل گیرد او خائن است و نه خادم مردم و چنین فردی یقینا از شمار مدیران اسلامی خارج است.

در همین رابطه در حدیثی از پیامبر اکرم (س) آمده است: «نزدیکترین شما به من در روز قیامت کسانی هستند که در گفتار راستگوتر و در امانت داری استوارتر و در عهد و پیمان باوفاتر و در اخلاق نیکوتر و نسبت به مردم نزدیکتر، خدمتگزارتر و مسوولیت پذیرتر باشد.»

* صلاحیت های درمدیریت اسلامی

در مدیریت اسلامی تصدی مسئولیت ها براساس صلاحیت هاست و هر مسئولیتی دو نوع صلاحیت را می طلبد:

1. صلاحیت های عمومی: صلاحیت هایی است که فارغ از نوع مسئولیت، انسان باید حایز آن باشد، مثل امانت داری و تقوا.

2. صلاحیت های خاص: صلاحیت هایی است که برحسب نوع مسئولیت باید درد شخص مسئول یافت شود.

مثلاً حضرت یوسف –علیه السلام- وقتی مسئولیت خزانه داری را از عزیز مصر درخواست می کند به هر دو نوع صلاحیت خود اشاره فرمود: «قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ» (یوسف، آیه55) حفظ خزانه عبارت است از امانت داری، از نوع صلاحیت های عمومی است که هر فرد پذیرنده مسئولیت باید واجد آن باشد. ولی واژه علیم اشاره به صلاحیت خاص خزانه داری دارد که عبارت است از: داشتن آگاهی ها و اطلاعات لازم در جهت اداره خزانه مملکتی. بنابراین هر فرد انسانی که پذیرای مسئولیتی می شود لازم است به این دو نوع صلاحیت خود عمیقاً توجه نماید در غیر این صورت در پیشگاه خدا و اجتماع مسئول خواهد بود.

مدیریت خدمت است نه حکومت

مدیریت به عنوان مسولیت سنگین همراه با خدمت گسترده تر طرح میشود , و مدیر هرگز مدیریت را برای حاکمیت خویش نمی خواهد . اگر چنین اندیشه در ذهن مدیر به وجود آمده که او حاکم است نه خادم .مد یر باید مدیریت را برای خدمت بخواهد , عبارت دیگرخدمت نباید وسیله حاکمیت باشد.

مد یریت قبل از اینکه سیاست مداریئ باشد , خدمت گذاری است .

*وظیفه و نقش مدیریت

مطالعه در تاریخ در خصوص مدیریت نشان می دهد که جوامعی بوده اند که از لحاظ امکانات مادی ، طبیعی و انسانی از شرایط ویژه ی برخوردار بوده اند اما به لحاظ نبودن مدیرانی کارآمدو مردمی که بتواند برنامه ریزی و از نیروها و امکانات موجود استفاده نمایند. در سراشیبی سقوط و شکست قرار گرفته اند و در مقابل جوامعی بوده اند که در شرایط بحرانی به مدد مدیرانی شایسته و توانا توانستند با سازماندهی و بسیج نیروها از کمترین امکانات به بهترین نحوه استفاده نمایند که بهترین نمونه این موضوع در دوران ما مدیریت امام راحل و رهبر معظم انقلاب می باشد

*مشورت و تصمیم گیری»

مشورت از عوامل اساسی و استوار در تصمیم گیری است. گستره ی دامنه مشورت در تمامی ابعاد زندگی از جمله سیاسی- اجتماعی قابل اجرا است، زیرا قرآن می فرماید: «و امرهم شوری بینهم» (شوری، ایه28) «و کارهایشان به صورت مشورت در میان آن هاست» در قرآن کریم سه مرحله برای تصمیم گیری بیان شده است: 1- مشورت، 2- اتخاذ تصمیم، 3- توکل بر خدا، « وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ» (آل عمران، آیه159) «ای پیامبر! در کارها با ایشان مشورت نما و لیکن آنچه خود تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده».

مطالعه زندگی پیامبر اکرم –صلی الله علیه و آله- و ائمه اطهار –علیهم السلام- نشان می دهد که ایشان حتی با داشتن علم سرشار الهی و ارتباط با سرچشمه جوشان وحی، هرگز در امور مهم بدون مشورت تصمیم گیری نمی کردند. خود پیامبر –صلی الله علیه و آله- به این مطلب تصریح فرموده اند که: «خدا و رسول او از مشورت بی نیازند اما خداوند آن را وسیله رحمت برای امت من قرار داد، زیرا کسی که به مشورت بنشیند به پیشرفت و سعادت می رسد و هرکس آن را ترک نماید، گمراه و سرگردان می شود.» (تفسیر درالمنثور، ج2، ص90)

از آنجا که یکی از مهم ترین مراحل فرآیند تصمیم گیری، گردآوری اطلاعات جامع و موثق برای اخذ تصمیم می باشد، مشورت و نظرخواهی از دیگران به خصوص صاحب نظران و افراد مجرّب می تواند کمک بزرگی در گردآوری اطلاعات باشد و شخصی که این گونه رفتار ننماید قطعاً دچار سرگردانی و پشیمانی خواهد شد. چنان چه امام علی –علیه السلام- می فرماید: «مخالفت با نظر و مشورت دانشمندان باتجربه، موجب سرگردانی و حیرت بوده و سبب پشیمانی خواهد شد.» (نهج البلاغه، ج1، ص63)

*آفات مدیریت

مدیریت در جامعه اسلامی از طریق روشهای مدبرانه و عقلانی است. با این وجود، در فرآیند مدیریت، آفات و خطراتی در کمین مدیران است که پرهیز از آنها لازمه موفقیت است.

آفاتی نظیر خودپسندی، احساس غرور کاذب، بدرفتاری با زیر دستان، افزون خواهی، اعمال زور، تملق وچاپلوسی، منت نهادن، موقعیت ناشناسی، جدایی و دوری از مردم، تقدم رابطه بر ضابطه، و سهل انگاری در امور از مهمترین آفاتی است که ممکن است یک مدیر در فرآیند مدیریت خود گرفتار آنها شود. پس دقت و هوشمندی مدیران اسلامی به منظور گرفتار نشدن در گرداب چنین لغزش هایی می تواند ضمن عزت جامعه سرافرازی را برای آنها در پی داشته باشد.

* نتیجه گیری

بیانات فوق ناظر بر مدیریت در نظام اسلامی است که قطعا نگاه مقام معظم رهبری در سطح کلان و ریاست محترم جمهوری بعنوان رییس دولت اسلامی منطبق بر چنین سیاست هایی است. به باور بسیاری از کارشناسان و منتقدان منصف یکی از اساسی ترین علت عقب ماندگی و رکود اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی استان مستعد و با ظرفیت خوزستان، بکارگیری و مکان گزینی نه چندان مطلوب مدیران در دستگاه های اجرایی است. مدیرانی که اگر در فرآیندی منصفانه، دقیق و با لحاظ قرار دادن مولفه های تصریح شده در مدیریت اسلامی مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرند یقینا باید جای خود را به افرادی شایسته تر بدهند.

به هر حال تقدیر و فارغ از هر رویکرد سیاسی که متاسفانه در فرآیند عزل و نصب ها بعنوان مهمترین مولفه مد نظر قرار می گیرد. از استاندار محترم خوزستان تقاضا می شود برای یکبار هم که شده با ارزیابی دقیق مجموعه مدیران دستگاه های اجرایی استان وعده به پارکینگ فرستادن مدیران ناکارآمد، کم تحرک، غیر متخصص و همچنین غیر همسو با سیاست های دولت تدبیر و امید آقای دکترروحانی را در استان اجرایی نمایند.

برچسب ها: عبدالرضا جعفری ، مديريت ، نظام اسلامي

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

نظرات بینندگان

غیر قابل انتشار: ۲

انتشار یافته: ۲۳

صمدي

۱۸:۴۹ - ۱۳۹۳/۰۲/۱۵