به بهانه ثبت جهانی شهر تاریخی شوش

زنگ ها برای کی به صدا درمی آیند؟

بخشی از کتیبه اونتاش گال پادشاه عیلامی در معبد چغازنبیل شوش:

منم اونتاش گال ، شاه انشان و شوش. من در اینجا، شهر اونتاش و حریم مقدسش را برپا نمودم. سپس معبد بلندی ساختم و آن را وقف خدای اینشوشیناک نمودم. باشد که این معبد و زحمات من مورد پذیرش خدایان قرار گیرد و همواره عدل و داد در این مکان برقرار باشد.

بخشی از کتیبه داریوش هخامنشی در کاخ آپادانای شوش

....گوید داریوش شاه : من به یاری اهورامزدا کاخی بس زیبا در شوش بنا نهادم. به دستور من آشوریان چوب سدر را از کوههای لبنان به بابل آوردند و از آنجا یونانی ها به شوش حمل کردند. طلایی که در اینجا به کار رفت از سارد و سنگ های گرانبهای لاجورد و عقیق از خوارزم و بلخ آورده شد. نقره و آبنوس را از مصر و عاج را از حبشه و هند آوردند و سنگ ستون ها را از تپه هایی از پارس. سپس طلاکاران از مصر و ماد، نجاران از لودیه ، آجر سازان از بابل  و تزیین کاران از مصر و ماد آمدند و کاخ شوش را چنان زیبا و باشکوه ساختند که خواست و اراده ی من بود. ... 

شوش از کهن ترین سایت های باستانی جهان است این سایت در کنار تپه سیلک کاشان ، حصار دامغان ، شهر سوخته ، جیرفت ، باکون فارس و تل ابلیس و تل یحیی کرمان مهمترین مناطق باستانی و تمدن های اولیه فلات ایران را تشکیل می دهند با این تفاوت که رد پای بسیاری از این تمدن ها به دلیلی چون خشکسالی و هجوم اقوام بیگانه گم شده است اما شوش همچنان در طول تاریخ به حیات خود ادامه داده است . کاوش ها در شوش نشان می دهد که این منطقه پیوسته و به مدت حدود پنجاه و پنج قرن، از حدود 4200 پ.م. تا حملۀ مغول در سدۀ سیزدهم میلادی، مسکون بوده است.

حفاری های باستان شناسی نشان می دهد که این شهر در 4200 سال قبل از میلاد مسیح نقشی کلیدی در روابط فلات ایران و سرزمین بین النهرین داشته است . شهر شوش در  برخی دوره ها بیشتر با بین النهرین و در دوره های دیگر با ارتفاعات ایران در تماس بود، و همیشه پیوندی بین دو سرزمین ایجاد می کرد و شاید همین موضوع سبب ماندگاری آن در طول تاریخ بوده است. از اواسط هزاره سوم میلادی تا سده ی هفتم پیش از میلاد این شهر مرکز امپراطوری عیلامیان بود ، حکومتی که جنوب غربی ایران را، از جنوب میان رودان تا فارس را تحت کنترل خود داشت.در این دوره در حدود سال 1250 پ.م شهر دورانتاش و معبد عظیم چغارنبیل احداث گردید و سبب شد شوش به عنوان یک مرکز دینی بیش از پیش مورد توجه همسایگان قرار گیرد. بعد از آن هخامنشیان آن را به عنوان مرکز اداری و سیاسی خود انتخاب کردند. داریوش کاخ زیبایی در آن ساخت و در کتیبه های بسیاری از آن نام برد. بسیاری از آثار تاریخی که از این شهر به دست آمده موزه شوش ، موزه ملی ایران و موزه جهان را زینت داده است . معروفترین آثار سفالی شوش با نقوش هندسی و نقش بز کوهی ، پیکره ها و تندیس های نفیس که هنر پیکره تراشی دوره عیلامی را نشان می دهد مهره های گلی ، ابزار و ادواتی که با خط میخی و سر حیوانات تزیین شده اند ، در موزه لورر فرانسه قرار دارد که منحصر به فرد و در دنیا کم نظیر هستند. مجموعه از سفالینه های منقوش از دوران عیلامی که از یک گورستان در شوش به دست آمده و مهارت صنعتگران شوشی را نشان می دهد در موزه ارمیتاژ روسیه وجود دارد.آثار نفیس دیگری را  میوزیم لندن ، موزه آثار عتیقه برلین و موزه متروپولیتین نیویورک را زینت داده اند. پیشینه تاریخی غنی و آثار نفیس و ارزشمند به دست آمده در شوش و همجواری با سایت های باستانی پر اهمیتی چون چغازنبیل ، هفت تپه ، چغامیش ، وجود آرامگاه دانیال نبی که هر ساله هزاران زایر یهودی و مسلمانان را به سوی خود می کشاند این شهر را برای تبدیل شدن یک شهر موزه مستعد می کند. باید دانست نگاه موزه ای به میراث فرهنگی امروزه به صورت فرهنگ درامده است، وظیفه ای اصلی موزه ها حفاظت از میراث فرهنگی و ایجاد نوعی گفتمان توسعه یافته میان امروز و دیروز است. حفظ شهر شوش به عنوان یادگار تمدن بشری و دوران باستان باید از الویت های میراث فرهنگی باشد. برای حفظ شهر شوش به عنوان مهد تمدن بشری نه تنها سازمان میراث فرهنگی بلکه مردم ، مدیریت کلان کشور ، مدیریت شهری و دیگر ارگان های دولتی و خصوصی نیز باید مشارکت کنند. قرار است امسال کارشناسان سازمان جهانی یونسکو برای ثبت شوش به خوزستان بیایند اما به نظر می رسد بعد از ثبت دو اثر جهانی هنوز زنگها در خوزستان برای حفظ میراث فرهنگی و توسعه گردشگری به صدا درنیامده است.

صنعت گردشگری سومین صنعت پولساز جهان است ، تاثیر این جهانی شدن که سبب جذب گردشگر می شود تاثیر اقتصادی شگرفی  بر استان بخصوص شهر شوش می گذارد. احیا کارگاه ها و بازارهای صنایع دستی ، احیا صنایع و هنرهایی که در حال فراموشی است ، کاهش حفاری های غیر مجاز که  سبب می شود آثاری که در شوش کشف می شود در همان سرزمین بومی خود نگهداری شوند. 

در خبرها خواندم ورود گردشگر به ایران رشد دویست درصدی داشته است اما سهم استان خوزستان از این رشد چقدر بوده است؟ در حالیکه خوزستان با تنوع و اقلیمی و توریستی و با وجود داشتن بافت تاریخی و طبیعی ارزشمند ، دو اثر ثبت جهانی ، جبهه های دفاع مقدس، یکی مستعدترین استان برای انواع گردشگری است . باید گفت تا یک عزم و مشارکت ملی مردم آغاز نشود هیچ اتفاقی نمی افتد و حتی احتمال دارد آثار ثبت شده هم به خاطر بی توجهی از لیست یونسکو خارج شوند. وظیفه همه ارگان و سازمان ها این است که با میراث فرهنگی در جهت آماده سازی شوش جهت ثبت جهانی مشارکت لازم را بکنند و با دادن اطلاعات مناسب سطح آگاهی مردم را نسبت به این امر مهم افزایش دهند.  در کتیبه ی داریوش که ذکر آن در ابتدای مطلب  آمد مشاهده می کنیم که ملت های بسیاری در ساخت کاخ شوش و آبادی شهر همکاری داشته اند ، امید هست مردم و نهاد های اجتماعی با شناخت و آگاهی از مسئولیت خطیر خود گامی بزرگی در حفظ شهر شوش برای نسل امروز و آیندگان بردارند.

بنیاد و گسترش موزه در ایران. (1355). تهران: اداره کل موزه ها.

صارمی، ک.، رفیعی فراهانی، ع.، و امانی سرابی، ف. (1372). موزه های ایران. تهران: میراث فرهنگی.

هفت تپه. (1345). هنر و مردم ، 2-5.

کهن دیار/ بهنام محمدپناه/سبزان/ جلد اول/ 1389 /چاپ دهم 

شوش و موزه شهر شوش ، میلاد جهانگیر فرد، ندا عزیزیه / 13 شهریور 1391