دست صنايع دستی را گرفته‌ايم؟

امروز (شنبه 20 خرداد 91) روز صنايع دستی است. صنایع دستی! اولین چیزی که با شنیدن این عبارت به ذهن‌تان خطور می‌كند چیست؟ سفال؟ گیوه؟ کپو؟ گلیم؟ و ... هر کدام از ما با شنیدن این کلمه چیزهای زیادی را در خاطر مرور می‌کنیم و به طور ناخودآگاه ذهن‌مان به گذشته برمی‌گردد. این ‌طور در ذهن تداعی می‌شود که صنایع دستی جزیی از گذشته است و برای زندگی ماشینی این روزها کاربرد ندارد.

این‌ که "هنر نزد ایرانیان است و بس"، که ایران فرهنگی بسیار غنی و با اصالت دارد، که یکی از سه قطب صنایع دستی دنیا است را همه ما شنیده‌ایم. می‌دانیم در دورانی که حضور ماشین در زندگی ما تا این حد پر رنگ نبود این هنر توانست زندگی نياكان ما را پیش ببرد و استعداد آن‌ها را در این زمینه شکوفا کند. می‌دانیم که این هنر با فرهنگ ما گره خورده و جزيی از خود ما شده، می‌دانیم که در قبال این میراث ارزشمند به اندازه تمام ارزشش مسؤولیم. ما همه این‌ها را می‌دانیم اما نسبت به آن بی‌توجهیم. انگار بی‌توجهی هم جزیی از زندگی ماشینی  و شلوغ امروز ما شده است. به ندرت پیش می‌آید وقتی قصد خرید وسایل خانگی را داریم از صنایع دستی استفاده کنیم. حتی حاضریم پول زیادی بابت لوازم لوکس صرف کنیم اما تمایلی برای خرید صنایع دستی نداریم. تاکنون از خود علت آن را پرسیده‌ایم؟

هر منطقه متناسب با ویژگی‌های خود صنایع دستی مربوط به خود را دارد. استان خوزستان هم با توجه به اقلیم خاصش صنایع دستی چون کپو، حصیربافی، احرامی،گبه، ورشو، عبابافی و غیره را دارا می‌باشد.

براي آشنايي بيش تر با اين هنر ـ صنعت و نگاهي كوتاه به  مشكلات آن در اين گزارش با چند هنرمند و البته معاون صنايع دستي خوزستان  گفت‌وگو كردم كه در ادامه مي خوانيد:

محسن رحماني ـ كارشناس صنايع دستي در رشته چوب و هنرمند برتر كشور در رشته صنايع دستي در سال 90 ـ مي‌گويد محل مناسبي براي فروش محصولات خود ندارند و ادامه مي‌دهد:« فقط در سال يك بار نمايشگاه بين‌المللي صنايع دستي داير مي‌شود كه كيفيت محصولاتش تقريبا خوب است. ساير نمايشگاه‌ها با كيفيتي بسيار پايين از نظر محصولات برپا مي‌شوند و حتي مي‌بينيم كه بعضي از آن‌ها كالاي خارجي ارايه مي‌دهند.»

از طرفي با اين كه صنايع دستي خيلي خوب با مخاطب خود ارتباط برقرار مي‌كند اما مشكل اين جاست كه قيمت كالاها به دليل كار و زمان زيادي كه مي‌خواهد بالا است. همين باعث مي‌شود مردم كم‌تر از آن استقبال كنند. در كل مي‌توان گفت هزينه توليد صنايع دستي در ايران بسيار زياد است كه باعث مي‌شود جزو شغل‌هاي زودبازده محسوب نشود و صنعتگر گاهي اوقات مجبور مي‌شود  از جيب خود هزينه كند. پس نمي‌تواند كارگاه‌هاي بزرگ با توليد زياد داشته باشند.

اين هنرمند در خصوص امكان صادرات محصولات خود به خارج از كشور مي‌گويد: مردم ايران چون محصولات صنايع دستي را ديده‌اند برايش زياد هزينه نمي‌كنند اما چون اين كالاها براي توريست‌ها چيز جديدي است حاضراند هزينه بيش‌تري بابت صنايع دستي بپردازند. با اين حال صادرات صنايع دستي براي ما تقريبا محال است چون انتقال پول و ارتباط برقرار كردن با دنياي خارج از ايران براي ما صنعتگران كاري بسيار سخت و دشوار است. من تاكنون  نتوانسته‌ام با هيچ كدام از سايت‌ها ارتباط برقرار كنم تا اجناس خود را بفروشم و پول آن را دريافت كنم.

از اين صنعتگر پرسيدم كه اگر قيمت اين محصولات كاهش يابد مي‌توان اميد داشت استقبال مردم هم زيادتر شود؟ او در پاسخ داد: وقتي قيمت پايين بيايد استقبال مردم كم‌تر مي‌شود. تجربه من بعد از حضور در نمايشگاه‌هاي مختلف اين ادعا را ثابت مي‌كند چون مردم تصور مي‌كنند پايين بودن قيمت جنس به دليل پايين بودن كيفيت آن است. اين در حالي است كه مردم براي بسياري از كالاهاي زندگي خود هزينه‌هاي زيادي صرف مي‌كنند اما دليلي براي خريد كالاهاي صنايع دستي پيدا نمي‌كنند. مردم وجود صنايع دستي را در زندگي نه تنها به عنوان ضرورت حس نمي‌كنند بلكه اصلا دليلي براي صرف هزينه براي آن پيدا نمي‌كنند.

وی ادامه داد: تا حدي مي‌توان قيمت صنايع دستي را پايين آورد ولي از جايي به بعد ما متحمل ضرر مي‌شويم و من ترجيح مي‌دهم كه اين كار را دنبال نكنم.

رحماني در مورد نحوه تهيه مواد اوليه خود تصريح كرد: براي تهيه مواد اوليه با مشكل زيادي مواجهيم. از طرفي دستگاه‌ها و ابزارآلات مورد نياز كار ما به سختي به دست مي‌آيند. به تازگي هم قيمت مواد اوليه حدود 2 برابر شده اين در حالي است كه ما نمي‌توانيم قيمت محصولات را بالا ببريم.

اين هنرمند در پايان صحبت‌هاي خود خاطرنشان كرد: طبق گفته معاون صنايع دستي در سال گذشته براي برپايي نمايشگاه بين‌المللي صنايع دستي فقط يك بنر در كل كشور زده شد. در صورتي كه براي نمايشگاهي مثل نمايشگاه پوشاك تبليغات گسترده‌اي صورت مي‌گيرد. قبلا سازماني به نام صنايع دستي وجود داشت كه منحل و به معاونت تبديل شد. الان هم هر چند ماه يك بار رييس آن عوض مي‌شود. ما هم اصلا نمي‌دانيم صحبت‌ها و انتقادات خود را بایدكجا انتقال بدهيم.

او گفت: صنايع دستي هم با اين كه با سليقه‌هاي مردم در ارتباط است اما مثل همه علوم دنيا تخصص و علم خاصي دارد. مسؤولان نبايد غيركارشناسانه در خصوص كيفيت و ارزش صنايع دستي نظر بدهند.

پريسا شيخي نيز صنعتگر حصیرباف خوزستانی است و در آبادان زندگی می‌کند. او می‌گوید: هر شهري بازارچه صنايع دستي دارد كه به صنعت بومي آن شهرستان كمك مي‌كند ولي در آبادان به دليل نبود بازارچه صنعتگران در گوشه و كنار خيابان محصولات خود را بساط می‌كنند. شهرداری هم تاکنون بارها اين صنعتگران را جمع‌آوری كرده است.

او در ادامه گفت: نمايشگاه‌ها هم به طور مداوم فعاليت نمي‌كنند و ممكن است از من به عنوان يك صنعتگر در سال در نهايت سه يا چهار بار براي حضور در نمايشگاه‌هاي صنايع دستي دعوت كنند كه اين ميزان به هيچ وجه براي فروش كامل محصولات يك صنعتگر كافي نيست. در کل ما اگر بخواهيم رشته حصيربافی حفظ شود به بازارچه نياز داريم و براي اين بازارچه و اطلاع مردم از وجود اين رشته در سطح شهر تبليغات كنيم. همچنين بايد به روستاييان صنعتگر غرفه تعلق بگيرد.

وی اضافه کرد: مسؤولان مدام در مورد فراموش شدن اين صنعت هشدار مي‌دهند و مي‌گويند مردم ديگر به اين كارها دل نمي‌دهند و از صنايع بومي استقبال نمي‌كنند اما هيچ اقدامي براي بهبود اوضاع اين صنعت و صنعتگران آن انجام نمي‌دهند.

شیخی افزود: يك صنعتگر وقتي بداند مكان مناسبي براي فروش اجناسش وجود دارد محصولات خود را با انگيزه و كيفيت توليد مي‌كند ‌اما محصولاتي كه در سطح شهر و كنار خيابان‌ها بفروش مي‌رسد به دليل بي‌انگيزگي و فروش در فضاي باز ‌‌‌‌كيفيت پاييني دارند. اين مساله فروش محصولات را به شدت پايين آورده است. مجموع اين شرايط نابسامان در شهر اين صنعت بومي را تهديد مي‌كند. وقتي صنعتگران مي‌بينند كه نمي‌توانند از اين راه امرار معاش كنند اين رشته را رها كرده و به كارگيري مي‌پردازند.

در ادامه با عبدالرحيم فروتن ـ که فعالیت او در زمینه خراطی است و توانسته رتبه هنرمند برتر در رشته صنايع دستي، مقام‌هاي اول و پيشكسوت صادركننده برتر در سال‌هاي 85 تا 88 در كشور و استان و همچنین نشان مهر اصالت از يونسكو در سال 89 را کسب کند و همچنین آخرين كارش توانسته مورد تاييد کارشناسان داخلی قرار بگیرد و در انتظار نظر کارشناسان یونسکو است ـ در خصوص فعالیت خود و مشکلاتی که دارد گفت‌وگو کردم. این صنعتگر در کمال تعجب گفت که از فروش محصولات خود راضی است و اذعان کرد که مردم از محصولات او استقبال می‌کنند. اما او هم مثل سایر صنعتگران با مشکل كمبود مواد اوليه و چوب مواجه است.

او گفت: مشكل دیگر من این است كه هم براي آموزش و هم براي كار كردن كمبود فضا دارم. از طرفی چون به تنهایی فعالیت می‌کنم و به دلیل مشکل فضا نمی‌توانم کار آموز داشته باشم توليدات محدودي دارم كه براي سفارش‌ مسافران داخلي و خارجي كفايت نمي‌كند. به این ترتیب و با وجود این مشکل نمی‌توانم به طور مستقیم صادرات هم داشته باشم.

نظر او را در مورد علت استقبال مردم از تولیداتش پرسیدم. او این گونه پاسخ داد: كارهايي كه من توليد مي‌كنم علاوه بر جنبه دكوري و تزييني و طرح‌هاي جديد و نو جنبه كاربري هم دارند. همين به نظر من باعث استقبال مردم مي‌شود. از طرفی تنوع  قيمت‌ محصولات من بسيار زياد است و موجب می‌شود هر کس با هر توان مالی در صورت داشتن علاقه این محصولات را بخرد.

پس از این صحبت‌ها مصاحبه‌ای داشتم با شکرالله قاسمی ـ معاون صنایع دستی استان خوزستان ـ تا این مشکلات و علت آن‌ها را پیگیر شوم.

قاسمی در خصوص نمایشگاه‌های صنایع دستی که در خوزستان برپا می‌شود و میزان تبلیغاتشان گفت: نمایشگاه های صنایع دستی معمولاً به صورت نمایشگاه‌های استانی پس از اطلاع‌رسانی و تبلیغات مناسب و گزینش صنعتگران و هنرمندان منتخب برپا می‌شود. در خصوص نمایشگاه‌های سراسری هم معمولاً تبلیغات از طریق حضوری و شفاهی و نصب بنر و پوستر اطلاع‌رسانی می‌گردد. از طرفی، طی سال گذشته هنرمندان استان در 16 نمایشگاه سراسری در شهرستان های مختلف شرکت كرده‌اند.

قاسمی درباره محل برگزاری نمایشگاه صنایع دستی در اهواز و میزان کیفیت محصولات ارايه شده در آن توضيح داد: بازارچه صنایع دستی در کوی پیروزی اهواز مناسب‌ترین محل عرضه و فروش محصولات صنعتگران است که به طور دوره‌ای تولیدکنندگان می‌توانند نسبت به عرضه و فروش اقدام كنند. در شهر اهواز به جز نمایشگاه مصوب سراسری صنایع دستی که به طور معمول در بهمن ماه برگزار می‌شود نمایشگاه‌های مناسبتی و موردی با حضور هنرمندان و صنعتگران منتخب برگزار گردیده است. همچنین فروشگاه بزرگ بخش خصوصی صنایع دستی اهواز واقع در جنب ساختمان معاونت صنایع دستی آماده عرضه‌ و فروش کالاهای با کیفیت صنایع دستی تولیدی است .

وی ادامه داد: کیفیت محصولات ارايه شده در نمایشگاه‌ها معمولاً توسط کارشناسان صنایع دستی کنترل و ارزیابی می‌گردد که در کیفیت بالا و متوسط رده‌بندی می‌شوند.

از او در مورد میزان صادرات صنایع دستی هنرمندان خوزستانی سوال پرسیدم. قاسمي چنین گفت: صادرات صنایع دستی به طور معمول از طریق بازرگانان و تشکل‌های دارای کارت بازرگانی و ‌شناسنامه‌دار و از طریق گمرکات استان صورت می‌پذیرد. هر چند که خود معاونت صنایع دستی استان به طور مستقیم در امر صادرات صنایع دستی دخیل نیست و جزو وظایف ذاتی آن محسوب نمی‌شود با این وجود آماده خدمات‌رسانی به تولیدکنندگان و بسترسازی مناسب در این خصوص می‌باشد.

معاون صنایع دستی استان خوزستان در خصوص اعطای وام به صنعتگران و مقدار آن بيان كرد: تسهیلات صنایع دستی به کارگاه‌های خانگی دارای مجوز خانگی کارت شناسایی معتبر با اطلاع‌رسانی قبلی صورت پذیرفته و میزان وام بستگی به نوع فعالیت و نوع رشته حداقل 30 میلیون و حداکثر 50 میلیون ریال است. اداره میراث فرهنگی در سال 90 از محل اعتبارات طرح ساماندهی مشاغل خانگی 55 میلیارد ريال تسهیلات پرداخت كرده است که باعث ایجاد اشتغال 1600 نفر شد.

او ادامه داد: میزان تسهیلات به نسبت فعالیت صنعتگران در مقوله کارگاه‌های خانگی در جهت تجهیزکارگاه‌ها و خرید مواد اولیه و سایر هزینه‌ها تا سقف 50 میلیون ریال کافی است. همچنین معمولاً پروسه تشکیل پرونده متقاضی تسهیلات ارايه به کارگاه اشتغال و تعیین بانک عامل و مراجعه صنعتگران به بانک‌ها حداکثر یک ماه بعد از معرفی به بانک طول می‌كشد.

تنها چیزی که همه ما را امیدوار می‌کند صحبت‌ها و قول‌های مسؤولان است. به وضوح می‌بینیم که در جامعه ما فرهنگ استفاده از صنایع دستی آن طور که باید بین مردم جا نیفتاده است. وظیفه پر کردن این خلا بی‌شک برعهده مسؤولان است. از آن جا که ضرورت مطابق با نیاز روزمره تعیین می‌شود پس باید ابتدا ضرورت وجود این گونه کالاها با فرهنگ‌سازی و اقدامات اساسی برای مردم تبیین شود. رسانه‌های جمعی در این خصوص می‌توانند نقش بسزایی داشته باشند. شاید اگر دانش‌آموزان از دوران مدرسه علاوه بر علوم مختلف با این هنر آشنا شوند راه ورود بیش‌تر این هنر به زندگی آینده بازتر شود چون حتی اگر تمام دانش‌آموزان به این هنر علاقه‌مند نشوند حداقل با آن آشنا می‌شوند و این خود مقدمه‌ای برای فرهنگ‌سازی است. از طرفی مدیران این حوزه باید نه تنها تعداد نمایشگاه‌ها بلکه میزان تبلیغات صنايع دستی را در سطح شهرها افزایش دهند. در غیر این صورت با ادامه روند رو به فراموشی صنایع دستی تا چند سال آینده چیزی از آن در ذهن و زندگی‌مان باقی نمی‌ماند. آن وقت ما می‌مانیم و نسل بعد و این سوال که: "با هنر پدران ما چه کردید!؟"

شكوه ارشادی‌فر/ ايسنا