ایذه شهری بنا شده بر گنجینه های تاریخ

سابقه تاریخی شهر ایذه به سال های قبل از میلاد می رسد در سیر تحولات تاریخی از این شهر با نام های متعددی یاد شده است نام هایی چون اوكسین،  آلاماید، عیلام، آلام، آنشان، آنزان وغیره كه حكایت از سرزمینی می كند كه فراز و نشیب های زیادی را در روزگار باستان به خود دیده و یكی از مناطق تاریخ ساز كشور بوده است قریب به سه هزار سال قبل از هجرت در اثر اتحاد فرمانروایان عیلام، منطقه كلده و بابل فتح می شود و تا چند قرن جزو فرمانرایی آنان در می آید. عیلام از دیرباز به علت وضعیت خاص جغرافیایی مورد علاقه فرمانروایان كشورهای دیگر بود.

 از جمله می توان به حمله آشوری ها - حمله اسكندر یونانی و حمله مغول و اعراب اشاره كرد ولی وجود كوه های زاگرس و همچنین قدرت و جسارت مردم این منطقه آن را از این یورش ها مصون داشته است - در سال 1220 پیش از هجرت آنزان پایتخت هخامنشیان شده و از آن پس كوروش فرمانروای این ناحیه می گردد. از این زمان به بعد است كه آثار و عماراتی توسط استاد كاران ماهر ایرانی ساخته و اكنون به عنوان آثار باستانی از آن یاد می شود.

در اطراف شهر ایذه صورت های حجاری شده ی متعددی وجود دارد از جمله در انتهای دره ای در كمركش كوه الهك دو غار نزدیك به هم وجود دارد كه غار بزرگتر به اشكفت سلیمان معروف است در این غار چند مجسمه ی حجاری شده با لباس هایی شبیه تن پوش مغ ها و موبدان زردشتی همراه با خطوط میخی و همچنین لوح بزرگی به خط میخی در این غار وجود دارد.

در انتهای غار چشمه ای است كه از مجرای بسیار تنگ بیرون می آید و ظاهرا بعد از عبور از این مجرا فضای نسبتا بزرگی وجود دارد كه تصور می رود این فضا به وسیله ابزار دستی ساخته شده باشد.

در داخل و بیرون غار آثار به جا مانده از ساختمان های قدیمی به چشم می خورد. همچنین قبرهای بسیار كهنه كه اطراف این غار را پوشانده به دلیل وجود اشیا و آثار عتیقه تخریب شده اند البته هنوز هم قبرهای كهنه در حوالی غار وجود دارد اما به دلیل هم سطح بودن با زمین طبیعی قابل تشخیص نیست. از روی شواهدی كه در اطراف غار دیده می شود به نظر می رسد كه این مكان در گذشته معبد بوده است.

آثار حجاری این شهر اكثرا تخریب شده است به جز قسمت های دور از دسترس از جمله لوحی كه شامل دو مرد و یك زن و یك بچه است. بیشتر آثارباستانی ایذه در مكان هایی به نام های بندان و كولفرح واقع شده اند در كولفرح حجاری ها نشان می دهد كه توسط استادان بسیار ماهر و ورزیده صورت گرفته است. خرابه های وسیع و پهناور ایذه از هر جهت مهم و قابل ملاحظه است این آثار ممكن ا�ستادان بسیار ماهر و ورزیده صورت گرفته است. خرابه های وسیع و پهناور ایذه از هر جهت مهم و قابل ملاحظه است این آثار ممكن است همان خرابه های "سوسیرات" باشد پیكره ها و كتیبه هایی با متون مذهبی در گوشه و كنار  كوهستان فراوان یافت می شود و پیداست كه این شهر نشیمنگاه مغ ها و زردشتی ها بوده است.

از  آثار دیگری كه در بخش شرقی ایذه باقی مانده جاده سنگ فرشی است كه معروف به جاده اتابك یا راه سلطانی است. ظاهرا بنای این جاده مربوط به دوران اتابكان است. آثار و بقایای شاهراه ها و پل ها و ساختمان های قدیمی كه در گوشه و كنار دره های بختیاری به چشم می خورد نشانه هایی از تاریخ قدیم ایران و احتمالا مربوط به عصر هخامنشیان است. در كول فرح در شمال شرق ایذه چند تندیس و پیكره متعلق به عصر ساسانیان وجود دارد.

در زبان بختیاری كول به معنی دره است در این دره لوح بسیار بزرگی وجود دارد كه پادشاهی را با لباس جواهر نشان در حالت ایستاده نشان می دهد كه چند نفر سرباز مسلح در اطراف او ایستاده اند. از این سربازان یكی لباسش شباهت زیادی به لباس خود پادشاهان دارد كه ظاهرا یا ولیعهد است و یا یكی از نزدیكان پادشاه در زیر پای پادشاهان سه سرباز قرار دارد كه مشغول نواختن موسیقی هستند همچنین سه راس گوسفند سر بریده نیز دیده می شود كه نشان از مراسم قربانی كردن آنها دارد آتشی روبروی پادشاه برافروخته اند و خطوط میخی زیادی در اطراف این لوح حك شده است این لوح به لوحه دیگری متصل است كه یك عدد صندلی روی آن حجاری شده روبروی این لوحه در آن طرف دره لوح دیگری نیز وجود دارد كه شخصی روی صندلی نشسته و چندین نفر در حضورش ایستاده اند و هر یك جامی به لب دارد. در ابتدای این دره سنگ بسیار بزرگی وجود دارد كه حدود 300 صورت حجاری شده بر روی آن نقش بسته است و در جلوی آنها كله های زیادی از گاو و گوسفند به چشم می خورد این لوحه را مورخین - مجلس آشتروك ناحونته پادشاه عیلام می دانند.

عمده ترین نوع این حجاری ها كه در كول فرح به جای مانده است شامل سنگ نگاره ها و بقایای ساختمان ها و پرستشگاه ها متعلق به كیانیان است كه در پنج محل جداگانه وجود دارد. در كتاب معجم البلدان از پل ایذج به عنوان یكی از عجایب دنیا یاد شده است این همان پل معروف به خره زاد است كه خره زاد نام مادر اردشیر بابكان بود عرض درده ای كه پل بر روی آن بنا شده است حدود 1100 متر و عمق آن 170 متر است. استحكام بنای پل از آهن و سرب بوده با این حال زمانی این پل را بریده و قطع كرده اند و مدتی به همین صورت بوده تا این كه محمد بن احمد محتی وزیر حسن بن بویه در چند سال با زحمت زیاد دوباره آن را بنا كرده و 350 دینار صرف بازسازی آن كرد. از دیگر آثار باستانی آتشكده شهر بود كه از قدیم تا عهد هارون الرشید

 شهر بود كه از قدیم تا عهد هارون الرشید برپا بوده است. در كتاب تاریخ بختیاری آمده است كه در كاروانسرایی كه بین ایذج و اصفهان واقع است این اشعار نوشته شده بود:

قیح السالكون فی طب الرزق/ علی ایذج الی اصفهان

لیت من زارها فعاد الیها/ قدره ماه والا له بالخذلان

در كتاب آثار عجم نوشته فرصت الدوله شیرازی آمده است در نزدیك تنگه سولك در كوه سیاه اشكالی وجود دارد از جمله شكل یك مغ كه در حال تقدیس چیزی است و شی سبحه مانندی را به دور آن قرار داده است تعداد 15 نفر تماشاچی در دو صف در حضور مغ با كلاه های مخروطی و موهای پرپشت و لباس های آستین بلند با دو شلوار كوتاه و بلند ایستاده اند و سواری مسلح كه تیر و كمان و نیزه دارد با حیوانی شبیه خرس در حال جنگ است همچنین صورت زنی دیده می شود كه در بستر خوابیده و گیسوان انبوهی دارد و در دست راستش چیزی مانند سبحه است و سه نفر از وی مواظبت می كنند احتمال داده می شود كه این زن ملكه باشد و چنین استنباط می شود كه این اشكال را اشكانیان خلق كرده باشند.

شیندلر در مورد خرابه های ایذه می نویسد: در این محل لوله های بابلی كه مربوط به شش قرن قبل از میلاد است به دست آمده و همچنین سنگ های حجاری شده و مهره و سكه های مربوط به قبل و بعد از میلاد كشف شده است سكه هایی از اشكانیان از جنس نقره و مس مربوط به عهد بلاش سوم و بلاش پنجم - اردوان دوم - فرهاد چهارم - بلاش دوم و ششم و مهرداد چهارم از زیر خاك بیرون آمده است همین طور سكه هایی از زمان ساسانیان مربوط به خسرو پرویز از جنس نقره و سكه های پادشاهان دیگر مانند شاه شجاع مظفر فارس - سكه نقره ایذج ابواسحق ابن محمود شاه اینجو - سكه نقره عماد الدوله علی بن بویه - سكه نقره بها الدوله بویه و سكه مفرغ اهواز طغا تیمور مغول نیز كشف و ضبط شده است.

اشیایی كه در ایذه به دست آمده و شیندلر آنها را به چشم خود دیده و نوشته است به قرار زیرند: شش عدد لوله با خط میخی كه یكی از آنها از سنگ یشم سبز - سه عدد قرمز و دو لوله از سنگ  شا رنج - هفت مجسمه كوچك از مس - یك چراغ سنگی به شكل سر گاو - یك فنجان - یك طشت از رخام - نه كوزه ی سفالی و یك كاسه مسی.

در سوسن كه اكنون یكی از توابع شهر ایذه است و در قدیم شهر معتبری بوده تنها اثر برجای مانده بقعه ای است معروف به دانیال پیامبر كه آن هم طبق اسناد و شواهد تاریخی موجود قبر دانیال نبی در شوش است ولی در سوسن و به خصوص در دره ای موسوم به شمی اسباب و اشیاه عتیقه بسیاری به دست آمده كه از همه مهمتر مجسمه سرباز اشكانی است در سال 1302 یك نفر كشاورز هنگامی كه مشغول شخم زدن زمین بوده متوجه مجسمه بسیار بزرگی می شود كه به دستور مقامات و مسئولان شهری و محلی ایذه از زیر خاك بیرون كشیده می شود و ظل السطلان حكمران اصفهان آن

[۱۴/۱۲/۲۰۱۵, ۱۵:۱۲] Helali: مجسمه را كه از فلز مركب مصنوع برنج ریخته شده بود به تهران می فرستد. از دیگر آثار باستانی در این منطقه منجیق است كه در كتاب مرآت البلدان در مورد آن چنین آمده : آثار خرابه ای در باغ ملك وجود دارد كه آن را منجنیق می گویند تپه ای در بالای سر منجنیق قرار دارد كه شامل بقعه ای است به نام امیر المومنین و همچنین دو بقعه دیگر نیز در آنجا وجود دارد یكی معروف به دانیال خلیل و دیگری مشهور به قاسم علی در نزدیكی قلعه علا نیز غاری وجود دارد كه چند اثر تاریخی و تپه های كوچك در اطراف آن قرار دارد. از توابع معتبر باغملك - یكی ابوالعباس است كه در این دهكده بقایای آثار و ابنیه عمارات و كاروانسرا - حمام و مسجد كه از گچ و سنگ ساخته شده در آن دیده می شود و بقعه ای وجود دارد كه آن را سربخش می گویند  - در قلعه تل كه در 24 كیلومتری ایذه واقع است قلعه ای به همین نام كه از بناهای محمد تقی خان چهارلنگ است هنوز باقی است این قلعه در عهد فتحعلی شاه قاجار بر روی تلی كه تقریبا بیش از 50 متر ارتفاع دارد ساخته شده است و در محل آن را قلعه تل می گویند این قلعه دارای چند برج است كه بالای تل چاهی حفر شده كه از آن آب می كشیدند. از جمله آثار دیگر این محل بقعه ای است میان قلعه تل و باران گرد به نام خنگ سوار.