اولین عملیات داعش در روسیه؟

 حمله انتحاری روز دوشنبه افراد ناشناس به یک ایستگاه پلیس روسیه در منطقه «استاوروپول» چهار کشته برجا گذاشت. یک منبع پلیس منطقه فدرالی شمال قفقاز در گفت‌وگو با ایتارتاس گفت که هیچ شهروند و نیروی پلیس در این حادثه تروریستی کشته یا مجروح نشد.

به گزراش دنیای اقتصاد، وی که خواست نامش فاش نشود، تعداد واقعی مهاجمان را چهار نفر اعلام کرد و افزود: «سه تن از این مهاجمان مسلح با انجام پنج انفجار در این ایستگاه خود را منفجر کردند و جان باختند اما نفر چهارم به دست پلیس کشته شد.» این نشان می‌دهد داعش مسیر خود را به سوی روسیه کج کرده است. البته تهدیدات داعش علیه مسکو بی‌سابقه نیست. پیش‌تر پایگاه خبری نیوزویک در گزارشی اعلام کرده بود که داعش برای پوتین خط و نشان کشیده است.

این گروه در یک فیلم تبلیغاتی در واکنش به حملات هوایی روسیه علیه داعش در سوریه اعلام کرده بود در صورت تداوم حملات روسیه، علیه این کشور اعلام جهاد می‌کنیم. داعش در این فیلم تبلیغاتی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، را «خائن» نامید. ابویاسر، سرکرده داعش در جنوب روسیه در این فیلم مدعی شد که گروه تحت امرش مسوول ساقط کردن هواپیمای مسافری روسیه بر فراز مصر در اکتبر ۲۰۱۵ بود. رهبری این گروه در این فیلم از حامیان خود در منطقه قفقاز روسیه و سایر نقاط این کشور خواسته تا به داعش در عراق و سوریه بپیوندند و اگر نمی‌توانند، با «خائن‌ها» و «مرتدها» با استفاده از طناب یا چاقو در روسیه بجنگند.

در ادامه این فیلم آمده است: «داعش دارای موشک آهنین است تا از آن علیه «پوتین مرتد» و «سگ‌های وابسته به آن» استفاده و روسیه را اشغال کنیم.» داعش سپتامبر گذشته نیز با انتشار ویدئویی تهدید کرده بود که چچن را به خلافت اسلامی خود اضافه می‌کند. «تیمور باتیراشویلی»، معروف به ابوعمر الشیشانی یا ریش قرمز داعش، از سرکردگان داعش تهدید کرده بود که این گروه قصد حمله به روسیه را دارد. حملات هوایی روسیه به مواضع تروریست‌های سوریه از ۳۰ سپتامبر گذشته آغاز شده است و همچنان ادامه دارد. اگرچه الشیشانی در سوریه از پای درآمد اما تهدیدات سایر رهبران این گروه علیه مسکو این بار حالت عملی به خود گرفته است. این تهدیدات دیگر در فضای مجازی و تهدیدات ویدئویی نیست.

داعش به راستی به روسیه رسیده است. پوتین طی یک سال گذشته تلاش داشت تا داعش وارد «خارج نزدیک» مسکو نشود. به همین دلیل وی وارد سوریه شد تا خلافت خودخوانده را در مناطقی دور از سرزمین‌های روسیه زمینگیر کند، اما به نظر می‌رسد داعش به پوتین رو دست زده است؛ چرا که با انجام عملیات انتحاری رسما حضور خود در سرزمین‌های روسیه فدرال را اثبات کرد. به گزارش خبرگزاری «اینترفکس»، وزارت کشور روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرد: اطلاعات به‌دست ‌آمده از این امر حکایت دارد که تا کنون حدود ۳۱۰۰ نفر از شهروندان روسیه این کشور را به منظور پیوستن و ملحق شدن به گروه تروریستی داعش ترک کرده‌اند. وزارت کشور روسیه تاکید کرده که این تعداد در حال جنگیدن در کنار نیروهای تروریستی داعش در عراق و سوریه هستند. وزارت کشور روسیه همچنین افزوده که در سال ۲۰۱۵ همچنین اقامت دست‌کم ۵۰ تبعه خارجی در روسیه به دلیل مسائل مربوط به افراط‌گرایی و تروریسم لغو شده است.

سوریه: آهن‌ربای جذب مبارزان خارجی

مهم‌ترین گروه اسلام‌گرای افراطی روسیه در منطقه قفقاز شمالی حضور داشته است. در واقع، این منطقه از فردای فروپاشی شوروی به شدت ناآرام بوده و آغازگر درگیری‌های فرقه‌ای در منطقه بوده است. «آنا بورچفسکایا»، تحلیلگر موسسه واشنگتن، می‌نویسد همه چیز به دوران فروپاشی شوروی می‌رسد. اگرچه بحران سال‌ها پیش از آن و از اواخر دهه ۱۸۰۰ میلادی شروع شد؛ اما نقطه آغاز بحران در قفقاز، فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ بود که باعث رهایی نیروهایی شد که از سوی تزارهای روس طعم تلخ سرکوب و تبعید را چه در دوران تزارها و چه در دوران استالین چشیده بودند. در اکتبر ۲۰۰۷، دوکو عمروف، به‌طور رسمی تاسیس امارات قفقاز در قفقاز شمالی را اعلام کرد. در آن زمان عمروف گفت: «دشمن ما فقط روسیه نیست، بلکه هرکس علیه اسلام و مسلمین جنگ برپا کند، دشمن ما است.» در آوریل ۲۰۰۹، امارات قفقاز آشکارا با القاعده بیعت کرد.

این گروه سپس دست به عملیات‌های گسترده علیه نظامیان و غیرنظامیان روس زد. حملاتی مانند بمب‌گذاری در قطار نوسکی اکسپرس در نوامبر ۲۰۰۹، حمله انتحاری در مترو مسکو در مارس ۲۰۱۰، حملات به فرودگاه بین‌المللی دوموده‌دوو در فوریه ۲۰۱۱ و دو بمب‌گذاری انتحاری در ولگاگراد در دسامبر ۲۰۱۳. با آغاز بحران سوریه در مارس ۲۰۱۱، گویی خون تازه‌ای در کالبد جهادیون جریان یافت. سوریه اکنون به خاستگاه جنبش‌های افراطی در جهان تبدیل شده بود و همچون آهن‌ربا افراد، گروه‌ها، جنبش‌ها و سازمان‌های افراطی را به خود جذب می‌کرد. سوریه باعث شد بسیاری از این گروه‌ها یا در هم ادغام شوند و گروه‌های جدیدی تشکیل دهند یا با آزادی عمل بیشتری که یافتند حوزه فعالیت خود را گسترده کردند. بحران سوریه باعث شد مطبوعات روسی بارها از حضور جنگجویان چچنی در سوریه خبر دهند.

سال ۲۰۱۳ شبه‌نظامیان چچنی به پیشقراولان گروه‌های اسلام‌گرای افراطی مخالف اسد تبدیل شدند. نماد آنها ابو عمر الشیشانی بود که اصالتا اهل گرجستان بود. امواج افراط‌گرایی باعث تغییر جهت و رویکرد برخی از جنبش‌های افراطی می‌شود. به‌طور مثال، امارت قفقاز که در ابتدا با القاعده بیعت کرده بود از این گروه برید و بسیاری از اعضای آن با داعش بیعت کردند.این نقطه عطفی برای آنها بود زیرا رویکرد امارت قفقاز خشن تر از قبل شد.

در ژوئیه ۲۰۱۴، ابوبکر البغدادی، رهبر داعش، روسیه و آمریکا را دو دشمن اصلی جهان اسلام نامید که هر دو «از سوی یهودیان تجهیز شده‌اند.» از بخت بد البغدادی اما در مارس ۲۰۱۴، نیروهای امنیتی روسیه، عمروف را کشتند. علی ابو محمد الداغستانی جانشین عمروف شد. او نخستین رهبر غیرچچنی امارت قفقاز و حامی القاعده بود. اما حکومت او دوام چندانی نداشت و یک سال بعد به دست نیروهای روسیه کشته شد. مرگ الداغستانی به همراه افزایش اقدامات ضد تروریسم دولت روسیه، امارت قفقاز را به لرزه درآورد. به گفته آرتور آتائف، کارشناس روس «امارت قفقاز پس از الداغستانی دیگر رهبری کاریزماتیک نداشت و کاملا منابع مالی خود را از دست داد.» داعش، روسیه را در کانون توجه خود قرار داده است.

از سپتامبر گذشته که پوتین دستور حمله به مواضع این گروه در سوریه را صادر کرد، البغدادی نیز فعالیت گروه‌های زیرمجموعه خود در سراسر روسیه را تشدید کرده است. بورچفسکایا می‌نویسد روسی، پس از عربی و انگلیسی محبوب‌ترین زبان تبلیغاتی داعش است. اعضای این گروه پیام‌های خود را از طریق هزاران حساب و سایت اینترنتی روسی مانند «اودنوکلاسنیک» که نسخه روسی فیس‌بوک است، منتشر می‌کنند. داعش حتی در سال ۲۰۱۵ اقدام به چاپ مجله در روسیه کرد. برآورد نهادهای اطلاعاتی روسیه نشان می‌دهد دست کم ۷ هزار نفر از کشورهای شوروی سابق عضو داعش هستند که اکثر آنها شهروندان روسیه هستند. اما دلیل پیوستن روس‌ها به داعش چیست؟ روزنامه نوایاگازتا، مدعی است سرویس‌های اطلاعاتی مختلف روسیه در کمک به شبه‌نظامیان مسلمان برای پیوستن به داعش دست داشته‌اند. آنها این کار را به این دلیل انجام داده‌اند که برای کرملین خارج کردن این شبه‌نظامیان از روسیه در اولویت قرار دارد و نه برطرف کردن عوامل اصلی افراط‌گرایی. نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی عامل اصلی نارضایتی مسلمانان است. تصمیم دولت روسیه برای مداخله در سوریه موجب افراط‌گرایی بیشتر در این کشور و پیوستن گسترده به گروه‌های افراطی، داعش و دیگر گروه‌ها شده است.

اکنون کرملین‌نشینان نه تنها با داعش در سوریه دست به گریبان شده‌اند بلکه اکنون جریان داعش وارد فدراسیون روسیه شده است و رهبران کرملین چاره‌ای ندارند جز اینکه با آنها در داخل نیز دست و پنجه نرم کنند. اگرچه شاید الان سخن گفتن از حضور داعش در روسیه زود باشد اما برخی کارشناسان بر این باورند که دیر نخواهد بود که داعش در فدراسیون روسیه نیز اعلام وجود کند. هرچند نیروهای خلافت می‌کوشند از طریق افغانستان و مناطق شمالی روسیه وارد این کشور شوند اما یک نکته را نباید از نظر دور داشت. نیویورک تایمز در یکی از گزارش‌های خود می‌نویسد: ممکن است خرابکاری‌ها یا انفجارهایی در مناطق مختلفی از جهان رخ دهد که ربطی به داعش نداشته باشد اما یا به این گروه نسبت داده شود یا عوامل این گروه مسوولیت آن را بر عهده گیرند. نتیجه این می‌شود که به بزرگنمایی نقش داعش دامن زده می‌شود. کارشناسان روسی می‌گویند ممکن است انفجار در منطقه «استاوروپول» هم در زمره انفجارهایی باشد که به نوعی به داعش ربط داده شود. اما روی دیگر این تحول آن است که دست مسکو برای مهار افراط‌گرایی در منطقه قفقاز و سوریه بازتر می‌شود و باعث خواهد شد که هم بر میزان محبوبیت پوتین افزوده شود و وی به‌عنوان «ناجی» روس‌ها شناخته شود و هم عرصه برای آزمایش تسلیحات جدید روسی در مناطق مختلف جهان هموار شود. باید منتطر ماند و دید آیا داعش مسوولیت این حمله را بر عهده خواهد گرفت یا نه؟