همیشه پای یک سد در میان است!

در حالیکه مهمترین فعالیت و منبع درآمد ساکنان دشت آزادگان کشاورزی به حساب می آید، ممنوعیت کشت در حوزه کرخه، مشکلات فراوان معیشتی برای کشاورزان این منطقه به وجود آورده و کشاورزی این بخش حاصلخیز از استان خوزستان در معرض نابودی جدی قرار گرفته است.

به گزارش مهر، استان خوزستان از سال 86 تاکنون به دلیل خشکسالی به وجود آمده و گرد و غبارها شرایط سختی را پشت سر گذاشته اما با وجود تمام مشکلات، افزایش ظرفیت تولید محصولات کشاورزی خوزستان از مرز 11 میلیون تن به بیش از 13 میلیون تن، افتخاری است که مدیران استان به عنوان عملکرد از آن نام می برند. اما پشت پرده این تولید و این افتخار، دستهای رنج کشیده و ترک خورده نامهای پنهان مردان و زنان زحمت کشی است که شرایط سخت و طاقت فرسا و مشکلات عدیده پیش رو را به شوق تولید، امرار معاش و عشق به پیشه خود تحمل کرده اند.

کشاورزان خسته ای که گاها نه تنها از روزها و ماه ها تلاش و خستگی و عرق جبین ریختن درآمدی عاید آنها نشده بلکه با توجه به سیاستها و نحوه عملکرد مسئولان و وجود مشکلات  متحمل هزینه ها و خسارتهای فراوانی شده اند. کشاورزانی که با وجود اذعان دولتمردان به سهم بالای آنان در تولید و اقتصاد کشور اما آنگونه که باید به آنان توجه نشده و نیازهای آنان حتی برای تولید فراهم نشده است.

عدم تخصیص آب؛ وضعیت بحرانی کشاورزان

نگاهی به وضعیت منابع آبی در سال جاری حاکی از آن است که آورد رودخانه کرخه نسبت به سالهای نرمال 83 درصد، رودخانه دز 59 درصد، رودخانه کارون 38 درصد و رودخانه مارون 22 درصد کاهش نشان می ‌دهد که براین اساس کشاورزان خوزستانی با ممنوعیت و محدودیت کشت و همچنین عدم تخصیص آب در برخی حوزه ها مواجه شده اند. به طوری که براساس برنامه پیشنهادی سازمان آب و برق خوزستان حوزه رودخانه کارون 75 درصد، رودخانه مارون 75 درصد و رودخانه دز 50 درصد قابل کشاورزی است و در حوزه رودخانه کرخه نیز هیچگونه کشتی نباید صورت گیرد.

عدم کشت در حوزه کرخه در منطقه دشت آزادگان در حالی اعمال می شود که فعالیت و شغل  اصلی مردمان این منطقه از جمله سوسنگرد، بستان، هویزه و حمیدیه کشاورزی است و عدم کشت و پرداختن به کشاورزی علاوه بر اینکه منجر به بیکاری کشاورزان و جوانان این منطقه می شود، امرار معاش و وضعیت نقدینگی آنان را با مشکل مواجه می کند.

رئیس نظام صنفی کشاورزان دشت‌ آزادگان در این راستا با اشاره به وضع بحرانی کشاورزان می گوید: یه رغم اعلام ممنوعیت کشت از سوی سازمان آب وبرق خوزستان، اما راهکاری برای امرار معاش کشاورزان و تامین هزینه های زندگی آنان اعلام نشد.

حسین مرمضی پور ضمن ابراز نگرانی از شرایط موجود، تصریح می کند: کشاورزان این شهرستان به فعالیتهای کشاورزی خود علاقه ‌مند هستند و آنچه ما را شدیدا نگران می کند تبعات بیکاری جوانان منطقه است که متاسفانه نمی توان با وجود قاچاقچیان مواد مخدر و دامهای گسترده شده در راه آنان آسوده‌ خاطر بود.

وی می گوید: ما به خوبی از تداوم خشکسالی در دیگر مناطق کشور آگاهیم اما به کار بردن راهکار و شیوه هایی برای تامین نیاز کشاورزان همچون سایر استانهای دیگر خواسته ای است که از مسئولان داریم.

رئیس نظام صنفی کشاورزی دشت‌آزادگان با اشاره به وضعیت استانهای دیگر می افزاید: برای نمونه در استان اصفهان با توجه به همت نمایندگان و مسئولان این استان به کشاورزان خسارت دیده از خشکسالی و اجرای طرح ممنوعیت کشت، غرامت قابل ملاحظه‌ ای از سوی دولت پرداخت شد.

مرمضی پور با بیان اینکه ما در مرحله نخست از دولت و مسئولان استان و شهرستان خواستار تامین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه هستیم، ادامه می دهد: در غیر اینصورت حداقل هزینه فصولی که کشت انجام نمی شود را به کشاورزان پرداخت کنند.

وی یادآور می شود: خشکسالیهای اخیر در استان ثابت کرد که انتقال بی‌ رویه آب کشاورزی از خوزستان به دیگر استانها نتیجه تصمیمات اشتباه کارشناسان بوده که اکنون گریبان کشاورزان خوزستان را گرفته و موجبات نابودی این بخش را فراهم کرده است.

این فعال بخش کشاورزی عدم حمایت دولت از کشاورزان خوزستانی را غیر قابل انکار دانست و تصریح می کند: شرایط موجود به کلی انگیزه کشاورزان را از بین برده و آسیبهای زیادی به آنان وارد کرده است.

برنامه ریزیهای بی نتیجه برای کشاورزان حوزه کرخه

اما به گفته بسیاری از کارشناسان، کم آبی تحمیل شده به خوزستان در تابستان امسال، فراتر از یک خشکسالی طبیعی است. صرفنظر از سدسازیهای بی رویه بر رودخانه کارون که رمقی برای آن باقی نگذاشته، تابستان امسال همان آب موجود در پشت سدها نیز به خوبی مدیریت نشد و برخی ملاحظات غیر علمی موجب شد خوزستان یک کم آبی تحمیلی را تجربه کند که مسئولان مربوطه باید در این باره پاسخگو باشند. براین اساس وضعیت موجود درحالی موجبات نارضایتی کشاورزان منطقه دشت آزادگان و دیگر نقاط استان را که با محدودیت منابع آبی مواجه شده اند، فراهم کرده که مدیرکل بحران استانداری خوزستان پیش از این از برنامه ریزی و مدیریت بر منابع آبی و تشکیل کمیته تخصصی برای تخصیص مناسب آب به کشاورزان خبر داده بود.

محمد رضا آملا زاده با اشاره به کاهش آورد آب در پشت سدهای استان و لزوم تهیه الگوی کشت در هر منطقه کشاورزی استان، تصریح می کند: در صورت تهیه الگوی کشت برای هر منطقه، کشاورزان می توانند محصول مورد نظر خود را کشت کنند و آب مورد نیاز نیز برای این اراضی تامین شود.

به گفته وی به جز حوضه مارون در همه حوزه های آبی استان با مشکل کم ‌آبی مواجه هستیم اما بحرانی ‌ترین وضعیت کم‌ آبی به حوزه کرخه مربوط می ‌شود و با توجه به وضعیت آورد سدها و میزان آب موجود قطعا برنامه ‌ریزیها و مدیریت منابع آب در سال ‌جاری نسبت به سال گذشته بسیار متفاوت است.

درحالی که مدیرکل بحران استانداری خوزستان اظهار امیدواری می کند که برنامه ریزی و مدیریتها به گونه ای خواهد بود که کشاورزان متحمل ضرر نشوند و امکان آبیاری محصولات در فصل تابستان نیز فراهم می شود اما  وضعیت موجود حاکی از ضرر و زیان به کشاورزان و مشکلات معیشتی، اجتماعی است.

آبگیری سد سیمره، تشدید بحران در خوزستان

از سویی هشدار به وضعیت منابع آبی استان به دلیل خشکسالی و اعلام ممنوعیت کشت در حوزه کرخه و محدودیت در دیگر حوزه ها در حالی صورت می گیرد که سد سیمره در شهرستان ایلام در حال آبگیری است. به این ترتیب وضعیت خشکسالی و شرایط جوی اگرچه منجر به تهدید کشاورزی استان خوزستان شده اما  بی تدبیری ها و همچنین عدم پیگیری لازم و تلاش به منظور مقابله با مشکلات موجود از سوی سازمانهای مربوط خوزستان مزید بر علت شده است.

با توجه به اینکه سیمره از سرشاخه های مهم رودخانه کرخه است آبگیری این سد تاثیر جدی بر وضعیت کم آبی کرخه داشته است. آبگیری سد سیمره در استان ایلام اوایل سال گذشته آغاز شد و با توجه به مخزن 2.8 میلیارد مترمکعبی این سد، آبگیری آن در شرایط معمول حداقل دو سال به طول می انجامد.

سد سیمره در استان ایلام

این درحالیست که به عقیده بسیاری از کارشناسان صنعت آب و کشاورزی، آبگیری این سد در بالادست خوزستان موجب کاهش شدید بیلان آب رودخانه کرخه شده است. بر اثر آبگیری سد سیمره از یک سو تامین آب کشاورزی مناطق دشت آزادگان‏، حمیدیه و هویزه در خوزستان دچار مشکل شده و از سوی دیگر عملکرد تالاب هورالعظیم به عنوان سپر حفاظتی خوزستان در مقابل ریزگردها دچار اختلال شده است.

هدف اصلی ساخت این سد در حالی تامین برق اعلام شده که در احداث سدها، اولویت با تامین آب شرب، کشاورزی و حفظ محیط زیست است و تولید برق در اولویتهای بعدی قرار دارد و نباید تامین برق یک منطقه بر کل اکوسیستم محیط زیست، کشاورزی و آب شرب خوزستان تاثیر منفی بگذارد.

وقتی کشاورزی فدای سد سازی می شود

دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان در خصوص مشکل به وجود آمده می گوید: یکی از دلایل اصلی ضعف کرخه آبگیری سد سیمره در زمان نامناسب بوده است.

حمیدرضا خدابخشی با بیان اینکه سرشاخه های رودخانه کرخه در چند استان کشور از جمله کردستان، همدان، مرکزی، لرستان، کرمانشاه و ایلام قرار گرفته اند، اظهار می کند: متاسفانه وزارت نیرو در تمام این سرشاخه ها بدون برنامه ریزی مشخصی اقدام به سد سازی و بهره برداری از این سدها از جمله سد سیمره کرده است که این روند وضعیت منابع آبی در پائین دست کرخه را با چالش جدی مواجه کرده است.

وی با بیان اینکه آورد رودخانه کرخه در بهترین شرایط 4.5 میلیارد مترمکعب است، می گوید: سد کرخه با مخزن 5.7 میلیارد مترمکعب می تواند کل آب را کنترل کند و یک مخزن اضافه داشته باشد و این در حالی است که تمام نیازهای پائین دست سد کرخه از جمله نیاز کشاورزی، شرب و صنعتی بیش از 5.2 میلیارد متر مکعب است.

خدابخشی تصریح می کند: از سویی همیشه در مطلوبترین وضعیت آورد رودخانه با توجه به نیاز موجود در حدود 700 میلیون متر مکعب نیز کمبود وجود خواهد داشت.

وی با اشاره به طرحهای سد سازی در بالا دست کرخه و آبگیری نامناسب سد سیمره در وضعیت خشکسالی  می افزاید: با این وضعیت آبی که برای کشاورزی باید در کرخه ذخیره شود، به منظور تولید برق در سیمره ذخیره می شود و از سویی علاوه بر مشکلات موجود در حوزه کرخه آب مورد نیاز تالاب هورالعظیم نیز تامین نمی شود.

خدابخشی با اشاره به اینکه این وضعیت منجر به تولید کانون گرد و غبار و بیابانی شدن 200 هزار هکتار از تالاب هورالعظیم به دلیل عدم تخصیص آب می شود، بیان می کند: این در حالیست که در نقاط دیگری از استان با هزینه 500 میلیارد تومان مالچ پاشی و بیابان زدایی تنها 80 هزار هکتار در حال انجام است که این تناقض در ایجاد بیابانی در یک منطقه و هزینه کردن اعتبارات برای بیابان زدایی در منطقه دیگر نشان از بی تدبیری و مشکلات برنامه ریزی است.

دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان با اشاره به عدم برنامه ریزی صحیح مسئولان، تاکید می کند: با توجه به برنامه ریزی وزارت جهاد کشاورزی و ونیرو در کشت اراضی و نیاز آبی 160 هزار هکتار اراضی پائین دست که 40 هزار هکتار مربوط به استان ایلام و 120 هزار هکتار مربوط به خوزستان است، نیاز پائین دست حوزه کرخه به حدی رسیده که احداث هیچ سدی در بالا دست توجیه شده نیست.

وی با بیان اینکه با وضعیت موجود کانالهای آبیاری و زهکشی که با حجم زیاد و بودجه سنگینی ساخته شده اند، هیچگاه به ظرفیت کامل نمی رسند و پول بیت المال در این راستا هدر رفته است، می گوید: برخی شرکتها با برنامه ریزی غلط و یکسو نگری، توجهی به مسائل منطقه ای نکرده و صرفا به سد سازی با هدف عمدتا برق آبی پرداخته است.

خدابخشی با تاکید بر اینکه سد سازی تحت عنوان تنها راهکار توسعه مناطق باید از منظر برنامه ریزان دور شود، تصریح می کند: استفاده از سد سازی برای افزایش شاخص توسعه یافتگی تصور غلطی است که باید اصلاح شود.

نگرانی کشاورزان از عدم کشت، بیکاری جوانان

سیاستهای غلط و نتایج منفی و ناخوشایند به وجود آمده موجی از نگرانی را برای کشاورزان منطقه و جوانانی که بیشه آنها همراه با پدرانشان کشاورزی بوده به وجود آورده است.

نادری یکی از کشاورزان منطقه دشت آزادگان در این خصوص می گوید: کرخه کاملا بی آب شده است. به کشاورزان اعلام شده نباید کشت کنند، وضعیت به وجود آمده نگرانی همه کشاورزان را سبب شده است.

وی با بیان اینکه کشاورزان منبع درآمدی جز کشاورزی در این مناطق که غیرصنعتی هستند، ندارند، می افزاید: کشاورزان درمانده و عاجز مانده اند. نمی دانند به که و کجا شکایت کنند، کسی صدای آنان را نمی شنود و نمی دانند یک فصل کشت نکردن کشاورز مساوی با نداشتن یک فصل درآمد است.

نادری می گوید: این درحالی است که کشاورزان به واسطه کار و فعالیت خود اکثرا مقروض به بانک هستند و در صورت عدم پرداخت، جریمه نیز به آنها تعلق می گیرد.

وی با انتقاد از عدم توجه به کشاورزان و فعالیت کشاورزی منطقه بیان می کند: برخی دستگاه ها کشاورزی را فدای سدسازی و تامین برق کرده است و آبگیری سد سیمره در زمان خشکسالی و کم آبی یکی از دلایل وضعیت موجود است.

این کشاورز با بیان اینکه بدترین زمان برای آبگیری سد سیمره انتخاب شد، می گوید: مسئولان استان نیز تنها راهکاری که پیش رو داشتند عدم محدودیت کشت در حوزه کرخه بوده در حالی که به تبعات منفی آن توجه نکرده اند.

نادری یکی از راهکارها را با وجود این شرایط، افزایش اعتبارات آبیاری بارانی عنوان می کند و می گوید: در وضعیت موجود افزایش این اعتبارات و استفاده از آبیاری بارانی می تواند راهکاری برای کشتهای بعدی باشد.

وی همچنین پرداخت تسهیلات به کشاورزان برای امرار معیشت و گذران این فصل را از خواسته به حق کشاورزان اعلام می کند و می گوید: این تسهیلات با توجه به مقروض بودن کشاورزان به بانکها نباید مشروط باشد و کشاورزان را دچار مشکلات اداری کند.

تبعات منفی ممنوعیت کشت برای کشاورزان

رئیس هیئت مدیره مجمع ملی تشکلهای کشاورزی کشور می گوید: کشاورزان خوزستانی در حال حاضر با فقر مالی و کمبود نقدینگی مواجه هستند و وضعیت موجود باعث به وجود آمدن مشکلات معیشتی فراوانی برای آنان شده است.

مسعود اسدی با اشاره به محدودیتهای کشت در سالهای اخیر و محدودیتهای آبی تصریح می کند: در حال حاضر کشاورزان خوزستانی به دلیل نیاز مالی و بدون انتظار در آمد زیاد بلکه تنها به دلیل چرخه مالی اقدام به کشت می کنند و وضعیت موجود و ممنوعیت کشت در صورتی که بدون تدابیر خاصی برای کشاورزان باشد، تبعات زیادی از جمله مهاجرت، بیکاری و نا امنی را به دنبال خواهد داشت.

وی با تاکید بر اینکه باید نظارت دقیقی بر اختصاص منابع آبی به کشاورزان صورت گیرد و حداکثر منابع آب در اختیار کشاورزان قرار گیرد، می افزاید: به صرف اعلام ممنوعیت کشت به کشاورزان نباید اکتفا کرد و ضرروی است فرهنگسازی لازم انجام و کشاورزان را از عمق فاجعه با خبر کرد.

توقف آبگیری سدسیمره، خواسته استاندار خوزستان

از سوی دیگر با توجه به شرایط موجود و به منظور جلوگیری از وقوع تنش و بحران در منابع آبی، استاندار خوزستان به طور جدی خواستار توقف آبگیری سد سیمره شده است.

سید جعفر حجازی، وضعیت حوزه کرخه را علاوه بر شرایط جوی و خشکسالی، مرتبط با  آبگیری سد سیمره در شهرستان دره شهر از توابع استان ایلام اعلام می کند و می گوید: با توجه به کاهش شدید حوزه آبریز کرخه و بروز مشکلاتی در این بخش، تلاش و پیگیریهایی برای توقف روند آبگیری سد سیمره در بالادست خوزستان صورت گرفت که تا کنون بی نتیجه مانده است.

وی با بیان اینکه با آبگیری سیمره حجم آب ورودی به سد کرخه به شدت کاهش یافته، تصریح می کند: لازم است از 500 میلیون متر مکعب آب ذخیره شده در سد سیمره، در حدود 300 میلیون متر مکعب آن برای تامین حوزه کرخه رها سازی شود.

حجازی در خصوص وضعیت کشت کشاورزان از برنامه ریزی برای تامین آب در حوزه کرخه از سایر استانهای کشور خبرداد اما به گفته چنگلوایی رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان، تا کنون راهکار و تدبیر خاصی جز اعلام ممنوعیت کشت از سوی سازمان آب و برق خوزستان صورت نگرفته است.

کشاورزی خوزستان نیازمند حمایت کشاورزان

افزایش تولیدات محصولات کشاورزی با اجرای طرحهای مختلف از جمله طرح توسعه کشاورزی مهر از جمله برنامه هایی است که دولت برای توسعه اقتصادی این بخش دنبال می کند اما پیشبرد این برنامه ها و اهداف با وجود مشکلات و چالشهای پیش رو و مسیر ناهمواری که کشاورزان به سختی در حال طی کردن آن هستند، امکان پذیر خواهد بود.

به یقین تحمل سختی و شرایط نامناسب برای کشاورزان تا حدی و جایی قابل تحمل خواهد بود و پس از آن با از بین رفتن انگیزه کشاورزان رمقی برای کشاورزی ، تولید و توسعه این بخش توسط دستان زحمت کش این قشر نخواهد بود و آن زمان است که انگشت به دهان گزیدن همان و معضلات بیکاری، آسیب های اجتماعی، مهاجرت و ... همان.

از مسئولان و متولیان کشاورزی انتظار می‌رود با نگاه ملی به مشکلات کشاورزان خوزستانی رسیدگی کنند تا با حمایت از این قشر زحمتکش بسترسازی لازم را برای خودکفایی و استقلال کشور در زمینه کشاورزی و صنایع وابسته به آن فراهم آورند.

---------------------------------------

گزارش: معصومه صالحی