معمای مسمومیت معتادان با سرب

یک ماه از روزی که پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر خبر فوت سه معتاد تهرانی را بر اثر مصرف تریاک‌های آغشته به سرب تکذیب کرد، می‌گذرد؛ حالا خبر رسیده است که هشت تهرانی مصرف‌کننده مواد بر اثر مسمومیت ناشی از سرب جانشان را از دست داده‌اند. 

 

به گزارش انتخاب به نقل از وقایع الاتفاقیه، خبر در سایت پزشکی‌قانونی منتشر شده و منبع خبر هم محمدرضا قدیرزاده، عضو گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات پزشکی‌قانونی، است. باتوجه‌به اینکه قدیرزاده در یکی از مصاحبه‌های قبلی‌اش مطرح کرده بود، بیمارستان‌ها مواردی مانند مسمومیت با سرب را به پزشکی‌قانونی ارجاع نمی‌دهند و این سازمان آماری در این زمینه ندارد؛ انتشار آمار از سوی این نهاد رسمی عجیب به‌نظر می‌رسد. قدیرزاده به این شبهه پاسخ می‌دهد و به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «بعد از اطلاع‌رسانی درباره افزایش سرب در تریاک و بالا رفتن آمار مسمومیت مصرف‌کنندگان موادمخدر، تعدادی از بیمارستان‌ها نسبت به این مسئله حساس شدند و مواردی را که بیمار به‌دلیل مسمومیت با سرب فوت می‌کرد به پزشکی‌قانونی ارجاع ‌دادند تا این سازمان علت مرگ را تعیین کند. این هشت موردی که پزشکی قانونی اعلام کرده، همگی مواردی است که از بیمارستان‌ها به این سازمان ارجاع شده‌اند.» 

 

او مطمئن نیست که همه بیمارستان‌ها، بیمارانی را که بر اثر این عارضه جانشان را از دست داده‌اند، به پزشکی‌قانونی ارجاع داده باشند و حدس می‌زند که تعداد فوتی‌های تهران بیش از این باشد: «این احتمال خیلی زیاد است که بعضی از بیمارستان‌های تهران به‌خاطر کمبود امکانات اصلا متوجه این مسئله نشده باشند که علت اصلی مرگ بیمار چه بوده و تابلوی فوت را چیز دیگری نوشته باشند، مثلا ازآنجایی‌که مسمومیت سربی نارسایی کلیوی هم ایجاد می‌کند، ممکن است علت مرگ را مشکل کلیوی مطرح کرده و در واقع علت ثانویه را به‌عنوان علت اصلی مرگ ثبت کرده باشند.» 

این مسئول سازمان پزشکی‌قانونی تقریبا مطمئن است که در شهرها و استان‌های دیگر کشور هم تعدادی بر اثر مسمومیت با سرب فوت کرده‌اند اما اثبات آن را ممکن نمی‌داند: «به علت عدم امکان تشخیص صحیح مسمومیت با سرب در سایر شهرهای کشور، امکان تعیین علت فوت دقیق بر اثر این مسمومیت وجود نداشته و به‌همین‌علت آمار کشوری آن قابل احصا نیست.» 

 

قدیرزاده می‌گوید که این آمار مربوط به سه ماه گذشته است و کسانی را که از اردیبهشت تاکنون به‌خاطر مسمومیت با سرب فوت کرده‌اند شامل می‌شود. به گفته او، این اولین‌بار است که سازمان پزشکی‌قانونی تعداد افرادی را که به‌خاطر مسمومیت با سرب فوت کرده‌اند، منتشر کرده و حدس می‌زند علت اینکه یک ماه پیش سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر مرگ بر اثر مسمومیت با سرب را تکذیب کرده این باشد که هنوز پزشکی‌قانونی آماری از فوت‌شدگان منتشر نکرده بود: «اکنون سازمان پزشکی‌قانونی مسئله مرگ هشت نفر به‌خاطر مسمومیت با سرب را به‌طور رسمی به ستاد مبارزه با موادمخدر اعلام کرده و اسم و مشخصات این افراد را هم در اختیار آنها قرار داده است.» 

 

مدیرعامل جمعیت خیریه «تولد دوباره» که همیشه نسبت به اینکه چرا سازمان پزشکی قانونی دلیل مرگ‌ومیر معتادان را اعلام نمی‌کند، اعتراض دارد، حالا از اینکه این سازمان اقدام به انتشار این آمار کرده، متعجب است. او در مصاحبه‌های قبلی خود اعلام کرده بود که آنالیز درستی از دلایل مرگ‌ومیر معتادان وجود ندارد و سازمان پزشکی‌قانونی تاکنون نتوانسته به‌درستی اعلام کند که معتادان واقعا به چه دلایلی می‌میرند. عباس دیلمی‌زاده به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «وقتی سازمان پزشکی‌قانونی اعلام کرد که هشت نفر جان خود را به‌دلیل سرب موجود در تریاک از دست داده‌اند، اولین نکته‌ای که توجه مرا جلب کرد، این بود که چرا این سازمان چنین آماری را منتشر کرده است؟ اگر پزشکی‌قانونی دارد دلیل مرگ‌ومیر معتادان را رصد می‌کند، چرا فقط این یک مورد را اعلام می‌کند و بقیه موارد ذکر نمی‌شود؟ چرا این علت را از دیگر علت‌ها جدا کرده و فقط آمار مربوط به مرگ‌ومیر بر اثر سرب را اعلام کرده است؟ اینکه گفته‌شده مرگ‌ها بر اثر سرب بوده دقیقا چه معنایی دارد؟ آیا در بدن این افراد سرب بوده یا دلیل عارضه مرگشان مسمومیت با سرب اعلام شده است؟ در گزارش پزشکی‌قانونی این ابهامات وجود دارد و باید به آنها پاسخ داده شود.» 

 

او ادامه می‌دهد: «پزشکی‌قانونی با اعلام این آمار نمی‌تواند بگوید که میزان مرگ‌ومیر معتادان بر اثر سرب افزایش یافته است چون در گذشته آنالیز دقیقی از علت مرگ‌ومیر معتادان وجود نداشته و حساسیت‌هایی که مدتی است در مورد افزایش سرب در تریاک‌ها ایجادشده، باعث شده است که پزشکی‌قانونی و بیمارستان‌ها نسبت به این مسئله حساس شوند و آمارهایی هم در مورد مرگ معتادان به این دلیل منتشر شود و بعد افکار عمومی به این سمت برود که سرب، معتادان را به کام مرگ می‌کشاند، درحالی‌که در گذشته هم ممکن بود چنین مسئله‌ای وجود داشته باشد و همه بی‌اعتنا از کنار آن گذشته باشند.» دیلمی‌زاده بر این اعتقاد است که پزشکی‌قانونی باید آنالیز دقیق و درستی از علت فوت همه معتادان ارائه کند تا سیاست‌گذاران بر طبق اطلاعات دقیق بتوانند برنامه‌ریزی‌های دقیقی داشته باشند. 

 

14 تیر، سردار محمدمسعود زاهدیان، رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر نیروی‌انتظامی، هم اعلام کرده بود طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، مقدار سرب در تریاک نسبت به سال‌های گذشته قدری افزایش داشته است، لیکن این مقدار نمی‌تواند در افزایش مرگ‌ومیر و نیز مسمومیت معتادان تأثیر زیادی داشته باشد. او همچنین گفته بود که مسئله سرب در تریاک‌ها در آزمایشگاه تخصصی در حال پیگیری است و نتایج آن اعلام خواهد شد. قدیرزاده دراین‌باره هم می‌گوید: شاید نیروی‌انتظامی بتواند در مورد مقدار سربی که در تریاک‌ها وجود دارد نظر بدهد اما اظهارنظر در مورد این مسئله را که این میزان از سرب می‌تواند باعث مرگ‌ومیر معتادان شود یا نه، بهتر است به بخش بهداشت و درمان واگذار کند. 

قدیرزاده توضیح می‌دهد؛ هیچ‌کدام از این هشت نفری که فوت کرده‌اند، علت مرگشان مسمومیت حاد نبوده یعنی به‌یکباره مقدار زیادی سرب وارد بدن آنها نشده بلکه مسمومیت‌ها مزمن بوده‌اند و به‌مرورزمان اتفاق افتاده‌اند؛ بنابراین ممکن است همان افزایش اندک میزان سرب در تریاک‌ها هم باعث مسمومیت و کشندگی شود زیرا درنهایت میزان تجمع سرب در بدن است که می‌تواند منجر به مرگ فرد شود. 

 

افزایش ناخالصی در موادمخدر و مسمومیت‌های ناشی از سرب، تعداد مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی را هم افزایش داد. بیماری‌ای که در گذشته چندان شایع نبود به‌یکباره آن‌قدر گسترش یافت که پیش‌بینی‌های وزارت بهداشت برای ذخیره داروی موردنیاز درست از آب درنیامد و کشور با مشکل کمبود «ژلاتور سرب» مواجه شد. اکبر عبداللهی، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، اعلام کرد: درپی مصرف تریاک‌های آلوده به سرب، ذخیره دارویی کشور مصرف‌شده و ایران با مشکل تأمین داروی «ژلاتور سرب» روبه‌رو شده است. داروی ضد این مسمومیت که برای هشت ماه ذخیره شده بود، در دو ماه تمام شده است. 

 

کمبود دارو باعث شده که ایران این دارو را در بازارهای جهانی جست‌وجو کند اما باز هم مشکل کمبود دارو حل‌نشده، باقی بماند: «دو ماه است تمام عمده‌فروشی‌های دنیا، اعم از اروپایی و غیراروپایی را برای تأمین دارو پیگیری کردیم و کشورهای اروپایی هم اعلام کردند دیگر نمی‌توانند آن را تأمین کنند.» وقتی این اظهارنظرهای مسئولان وزارت بهداشت را مرور می‌کنیم این سؤال پیش می‌آید که چه‌قدر احتمال دارد این بیماران به علت کمبود داروی موردنیاز برای درمان فوت کرده باشند، قدیرزاده می‌گوید که احتمال دارد که مرگ این افراد با کمبود دارو در ارتباط باشد اما اظهارنظر درباره آن بسیار مشکل است. برای پاسخ صحیح به این سؤال باید بررسی شود که هرکدام از این بیماران در کدام بیمارستان فوت کرده‌اند و آیا آن بیمارستان در زمانی که بیمار به آن مراجعه کرده با مسئله کمبود دارو مواجه بوده است؟ البته این احتمال هم وجود دارد که بیماران به‌این‌علت فوت کرده باشند که میزان مسمومیت در آنها آن‌قدر شدید بوده که دیگر دارو هم جوابگوی مشکل آنها نبوده است. قدیرزاده به این پرسش با تردید پاسخ می‌دهد و می‌گوید این مسئله را از مسئولان وزارت بهداشت پیگیری کنید، آنها مرجع مناسب‌تری برای پاسخگویی به این سؤال هستند.