در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوقبشری مثل منشور زبان مادری، اعلامیه حقوق زبانی و... حق آموزش زبان مادری مورد تاکید قرار گرفته بود.
شوشان / ولیالله شجاع پوریان
تاریخ و تمدن ایرانی حاکی از همزیستی مسالمتآمیز قومیتهای مختلف زیر عنوان ملیت واحد ایران است. تنوع قومیتی ایران در طی قرنهای متمادی باعث غنای فرهنگی و تمدنی کشور بوده و در کنار گستردگی جغرافیایی و چهارفصل بودن ایران، تجلی و تبلوری ازهارمونی، همگونی و وحدت در عین کثرت است. این شاخصه به دنبال خود محاسن و نقاط قوتی دارد که در دورههای مختلف تاریخی باعث تعامل قومیتها با حاکمیت و نظام سیاسی میشود. در آیه 13سوره حجرات وجود قومیتهای مختلف و متنوع به منظور شناسایی و شناخت بیشتر آنها قلمداد شده است:«و شما را قبیلههای بزرگ و کوچک قرار دادیم تا همدیگر را بشناسید.»
در طی چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی «محرومیتزدایی» و «حق آموزش زبان مادری» از مطالبات اصلی اقوام مختلف ایرانی بوده است. پیگیری حق آموزش به زبان مادری یکی از شعارهای دولت تدبیر و امید در انتخابات سال 92 بود. البته ناگفته نماند که این وعده یکی از اصول مسلم قانون اساسی است، اما با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامی درخور در این زمینه رخ نداده و پیوسته در سپهر سیاسی_ فرهنگی جمهوری اسلامی به عنوان یکی از اصول برزمینمانده قانون اساسی موافقان و مخالفانی داشت. موافقان از تقویت هویت فرهنگی قومیتهای مختلف ایرانی و مخالفان از ایجاد شکاف میان هویتها سخن میگفتند؛ بدیهی است ایران به دلیل حضور قومیتهای مختلف در این موضوع با چالشها و البته فرصتهایی روبهروست.
حافظه تاریخی ایرانیان نشان میدهد اقوام مختلف ایرانی غالبا با حفظ هویت فرهنگی و گویش و زبان مادری، خود را بخشی از هویت کلان ایرانی میشمردند و مادامی که رفتار حاکمان و توطئه عوامل خارجی باعث تحریک بخشی از آنان نشود، قومیتها نیز ترجیح میدهند ذیل این هویت مشترک زندگی کنند. همبستگی و همراهی قومیتهای مختلف در رویدادهای مهم تاریخی از پیروزی انقلاب گرفته تا جنگ تحمیلی و دیگر عرصهها، نشان میدهد تنوع قومیتی در ایران یک فرصت و گنجینه غنی فرهنگی به شمار میآید.
با چنین پیشینهای بود که در اصل 15 قانون اساسی، حق آموزش زبان مادری به قومیتهای ایرانی اعطا شد. بر اساس این اصل زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است؛ اسناد و مکاتبات و متون رسمی باید با این زبان و خط باشد، ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در کنار زبان فارسی آزاد است.
همچنین اصل 19قانون اساسی مقرر میدارد: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساویبرخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود. با استناد به چنین اصولی یکی از مطالبات مهم قومیتهای مختلف کشورمان پیگیری این مطالبه بود که گاهوبیگاه در سطح رسانهها یا حتی دولتهای گذشته و مجلس مطرح میشد.به رغم پیگیری موافقان این طرح تا قبل از مجلس ششم، هیچگونه اقدام جدی برای اجرای این اصل صورت نگرفته بود؛ اما در مجلس ششم و با توجه به موافقت دولت اصلاحات با این مطالبه، تلاشهایی برای آموزش زبانهای مادری در برخی استانها انجام شد، ولی به دلیل برخی مخالفتها و نگاههای امنیتی به نتیجه نرسید.
اکنون در دولت تدبیر و امید این تلاشها به بار نشست و آموزش زبانهای ترکی و کردی به عنوان یکی از رشتههای تحصیلی رسمی تصویب و در دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری اعلام شد.
با اجراییشدن این موضوع یکی دیگر از وعدههای مهم انتخاباتی دکتر روحانی تحقق پیدا یافت که به طور حتم رضایت قومیتهای مختلف را به دنبال خواهد داشت. از سویی در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوقبشری مثل منشور زبان مادری، اعلامیه حقوق زبانی و... حق آموزش زبان مادری مورد تاکید قرار گرفته بود.
اکنون جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای پیشرو در اجرای این حقوق در منطقه به شمار میآید. انتظار میرود با تحقق این موضوع، دولت یازدهم به دنبال پروژه مهم و حیاتی «محرومیتزدایی» در مناطق مربوط به قومیتهای محروم باشد. ناگفته نماند بسیاری از قومیتهای موجود در زمره مناطق برخوردار و توسعه یافته کشور قرار دارند و توجه به معیشت، اشتغال و رفاه برخی از مناطق کمتر توسعه یافته میتواند باعث توازن و تعادل و همبستگی و دلبستگی آنان به نظام در این مناطق شود.