زمین بی‌مصرف راه‌آهن ،آسمان راخاکستری می‌کند

«ایستگاه راه‌آهن تهران آنقدر آلودگی دارد که باعث شود در بسیاری از روزهای معمولی هم شاخص‌های آلاینده محدوده اطراف آن با سایر نقاط شهر متفاوت و قابل توجه باشد»؛ این مطلب را مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد.

اينطور كه سيدوحيد حسيني گفته طي روزهايي از سال، به‌صورت شانسي ذرات معلق در هواي اين محدوده اندازه‌گيري شده كه ميانگين آنها 800هزار ذره در هر سانتي‌متر بوده است. به گفته وي اما در همان روزها ميزان ذرات معلق موجود در هوا در بقيه محله‌هاي تهران مثل خيابان مطهري 50هزار ذره ثبت شده است. حسيني در اين ميان، توجه به يك نكته را حائز اهميت مي‌داند و آن اينكه ذرات معلق محدوده اطراف ايستگاه راه‌آهن احتراقي و ناشي از موتورهاي ديزلي هستند و حتما سمي به‌حساب مي‌آيند.

آنچه باعث مي‌شود كه ايستگاه‌هاي راه‌آهن آلايندگي فراواني را به هواي محله‌هاي اطراف خود تزريق كند، تردد و توقف لكوموتيوهاي دوزمانه و ديزل ژنراتورهاي موجود در آن است. آمار اين واقعيت را نشان مي‌دهد كه در پي توقف لكوموتيوهاي دوزمانه سالانه بيش از 600تن NOX (اكسيدهاي اكسيژن) و 800تن SOX(اكسيدهاي گوگرد) وارد هواي منطقه 16شهر تهران مي‌شود. اين در حالي است كه لكوموتيوهاي چهارزمانه سالانه يك‌چهارم اين مدل لكوموتيوها آلايندگي دارند. همچنين شركت كنترل كيفيت هواي تهران با نموداري ميزان انتشار سالانه آلايندگي از 3منبع لكوموتيوهاي دوزمانه، لكوموتيوهاي چهارزمانه و ديزل ژنراتورها را ترسيم كرده كه براساس آن، سالانه حدود 2800تن SOX، 850تن NOX، 170تن CO (منواكسيد كربن) و بيش از 100تن انواع آلاينده‌هاي ديگر از طريق ايستگاه راه‌آهن منتشر مي‌شود. آنچه وضعيت ايستگاه راه‌آهن پايتخت را تكان‌دهنده‌تر مي‌كند اين است كه ميزان آلايندگي‌هاي ناشي از توقف و تردد لكوموتيوهاي دوزمانه طي ايام خاص مثل فاصله زماني 15اسفند تا 15فروردين به شكل عجيبي افزايش مي‌يابد؛ چنانچه ميانگين روزانه ثبت شده دي‌اكسيدهاي گوگرد در منطقه ميدان راه‌آهن، حدودا2100كيلوگرم است ولي شاخص همين نوع آلودگي در ايام خاص، در هر روز از مرز 4700كيلوگرم عبور مي‌كند.

ايستگاه راه‌آهن تهران با وسعت تقريبي 174هكتار بين خيابان‌هاي شوش، كشتارگاه (بهمن)، بزرگراه بعثت و خيابان شهيد رجايي، واقع شده است. نكته اينجاست كه از اين مساحت بسيار وسيع تنها 30هزارمترمربع به فضاهاي ايستگاهي اختصاص دارد. حدود 160هكتار از اين مساحت نيز عملا كاربرد خاصي ندارد و به‌عنوان يك‌فضاي بي‌دفاع شهري قلمداد مي‌شود. با چنين وضعيتي، سؤال اينجاست كه چرا 160هكتار فضا در جنوب شهر تهران اينگونه بدون ‌كارايي لازم افتاده است درصورتي كه ظرفيتي مناسب براي توسعه فضاي سبز براي كاهش ميزان آلودگي منطقه از يك‌سو و همچنين افزايش توسعه فضاهاي تفريحي- گردشگري به‌حساب مي‌آيد؟ در اين بين به‌نظر مي‌رسد اراده‌اي در وزارت راه و شهرسازي و شركت راه‌آهن جمهوري اسلامي ايران براي كاربردي شدن فضاي 160هكتاري وجود ندارد. جالب توجه‌تر اينكه، اين بخش جنوبي شهر، از فضاهاي گردشگري نظير هتل، مركز خريد، رستوران‌هاي بزرگ و... براي خدمات‌رساني به مسافران تهران بي‌بهره است ولي مسئولان راه‌آهن همچنان براي ادامه فعاليت بدون‌صرفه اين ايستگاه (هزينه و وسعت زياد در مقابل بهره كم)، نمونه‌هاي خارجي از وجود ايستگاه‌هاي راه‌آهن را مثال مي‌زنند كه در دل شهر قرار گرفته‌اند. اما آنها گويا فراموش مي‌كنند در شهرهايي مانند توكيو، رم، برلين، شنزن چين، لندن، مسكو و پاريس، ايستگاه‌هاي ريلي برخلاف ايستگاه راه‌آهن تهران در عين داشتن وسعتي بسيار كمتر، جابه‌جايي چندميليوني مسافر در هر روز دارند. به‌طور نمونه در حالي 3.5ميليون نفر روزانه از ايستگاه راه‌آهن توكيو جابه‌جا مي‌شوند كه تنها ۹هكتار وسعت دارد. براي ايستگاه برلين كه 10هكتار مساحت دارد هم وضعيت به همين منوال است. از سوي ديگر تفاوت ايستگاه‌هاي آنها از نظر معماري و امكانات با ايستگاه راه‌آهن تهران زمين تا آسمان است.

گفتني است طبق اطلاعات دريافتي از مركز پشتيباني راه‌آهن شهر تهران، تعداد قطارهاي ورودي و خروجي به ايستگاه راه‌آهن به‌طور ميانگين در هر روز 120قطار است. 45درصد لكوموتيوهايي كه براي جابه‌جايي به‌كار گرفته مي‌شوند نيز دوزمانه هستند. حال سيدوحيد حسيني، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران براي بهبود وضعيت آلودگي منطقه اطراف آن پيشنهاد مي‌دهد اولا لكوموتيوها براي جابه‌جايي قطارها تا محدوده‌ خارج از شهر برقي شده و سپس براي ادامه مسير، در يك ايستگاه، لكوموتيوهاي ديزلي جايگزين شود. ثانيا فكري به حال محدوده 160هكتاري رها شده شود.

مضرات راه‌آهن در شهر تهران فقط به‌خود ايستگاه آن برنمي‌گردد بلكه خطوط ريلي تهران- تبريز در مناطق 17و 18پايتخت نيز سال‌هاست به معضلي بزرگ براي اهالي جنوبي شهر تبديل شده است. اين روزها بخش رويي خطوطي كه به زير زمين رفته‌اند و بخش رويي در حد فاصل رودخانه كن تا ايستگاه نيك‌پسندي (محله خليج فارس شمالي) از نظر تردد شهروندان و خودروها، آلودگي صوتي، گرد و خاك، منظره و همچنين به‌خاطر تجمع معتادان و بزهكاران بسيار اسفناك است. اگرچه تاكنون نمايندگان پيشين مجلس و اعضاي شوراي شهر تهران و شهرداري نسبت به اين وضعيت متذكر شده‌اند ولي هنوز اتفاقي براي ساماندهي اين بخش نيز نيفتاده است. البته چندي پيش مجتبي يزداني، معاون خدمات شهري شهرداري تهران از ساماندهي حريم ريلي راه‌آهن تهران - تبريز تا پايان سال‌جاري خبر داد. وي با اشاره به نصب 6برج نوري در حريم ريلي راه‌آهن كه محل عبور و مرور شهروندان است، گفت: «درصورت توافق و تصويب با مسئولان شركت راه‌آهن، 80درصد از حريم خطوط به فضاي سبز تبديل خواهد شد و در بهار سال 96به بهره‌برداري مي‌رسد.»