تئاتر خصوصی؛ اوج عزت يا حضيض ذلت؟

نقش تئاتر در ميان هنرها را مي‌توان به نقش دو در ميان ورزش‌ها تشبيه كرد. تئاتر مادر هنرهاي ديگر است و نقش بسزايي در رشد فرهنگي و هنري بشر داشته است. تئاتر به علت اين كه هنر خاصي است احتياج به كمك دولت و شهرداري‌ها دارد تا بتواند به حيات خود ادامه دهد اما نكته درخور توجه خصوصي شدن تئاتر است كه هم مي‌تواند پله‌اي براي پيشرفت اين هنر باشد و هم مي‌تواند شيبي براي سقوط آن. اكنون خصوصي‌سازي يا خصوصي شدن هنر تئاتر را بررسي مي‌كنيم و به محاسن و معايب آن مي‌نگريم و نگاهي هم به نظرات پيشكسوتان اين هنر مي‌اندازيم.

به گزارش شوشان به نقل از ايسنا، روند دولتي شدن در دهه 50 خورشيدي به راه افتاد و تاكنون ادامه دارد. اما در چند سال اخير زمزمه‌هايي براي حركت به سوي تئاتر خصوصي شنيده مي‌شود و قدم‌هايي هر چند كوچك در اين راه برداشته شده كه هنوز به نتيجه نرسيده است.

براساس مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي و متناسب با اصل 44 قانون اساسي تئاتر بايد ساز و كارهاي خود را براي رسيدن به بخش خصوصي دنبال كند و برنامه‌هاي لازم براي اين امر محقق شود. ولي نكته و پرسش اين است كه هنرمندان به عنوان صاحبان اصلي هنر تا چه حد تمايل دارند خود متولي و متصدي توليدات تئاتر ‌باشند و آيا اين استقلال و بازدهي مالي را در كار خود احساس مي‌كنند يا خير؟

خصوصي شدن تئاتر عملي نيست

حميدرضا آذرنگ در این باره مي‌گويد: در جامعه امروز ما خصوصي شدن تئاتر عملي نيست و تنها شعار است. زماني كه تئاتر از نظر مفهومي زير نظر دولت است هرگز نخواهد توانست به شكل خصوصي اداره شود.

وي، با خوب توصيف كردن خصوصي‌سازي تئاتر، مي‌افزايد: تئاتر هم مانند ديگر حرفه‌ها اگر خصوصي شود هم باعث رشد كيفي هم رشد كمي آن مي‌شود و حتما از وضعيت كنوني تئاتر بهتر است. با خصوصي شدن تئاتر این هنر هم از لحاظ مادي و هم از لحاظ مفهومي بهبود خواهد يافت.

اين هنرمند تئاتر خاطرنشان مي‌كند: تهيه‌كننده یا حامي مالي حتما در اهداف هنرمند تئاتر تاثیر مي‌گذارد اما تاثيري كه تهيه‌كننده يا بخش خصوصي مي‌گذارد صددرصد كمتر از تاثير‌گذاري كنوني دولت بر تئاتر است.

نويسنده نمايش "ترن" اعتقاد دارد: در صورت خصوصي شدن تئاتر تهيه‌كننده خصوصي بايد مميزي‌ها را رعایت كند چراکه هر كسي بخواهد در جامعه‌اي كار كند بايد طبق قاعده‌هاي فرهنگي آن جامعه كار كند و نمي‌تواند قاعده‌شكني كند. اگر آزادي بيان هم بخواهد وجود داشته باشد داراي حدودي است و نمي‌توان قانون آن را شكست.

از نگاه آذرنگ: به اين شكل نيست كه اگر تهيه‌كننده تئاتر شخصي و خصوصي باشد مميزي به طور كلي از بين برود و فضايي كه دوستان فكر مي‌كنند به وجود بيايد. تئاتر در نفس خود انسان‌ساز است و رسالت بزرگ فرهنگ‌سازي را برعهده دارد و به خودي خود خيلي از قاعده‌ها را رعايت مي‌كند.

تئاتر خصوصي زماني مي‌تواند در كشور ما وجود داشته باشد كه با ايجاد سالن‌هاي زياد تئاتر در سراسر كشور توسط دولت و شهرداري‌ها امكان اجراي بيشتر براي تمام گروه‌ها فراهم شود و تهيه‌كنندگان بتوانند آزادانه به كيفيت كارها فكر كنند. همچنين با در دسترس بودن براي همه اقشار جامعه مي‌توان به مرور زمان به درآمد تئاتر هم اميدوار شد چراكه آن زمان تئاتر ديدن براي مردم به نيازي فرهنگي تبديل مي‌شود.

خصوصي‌سازي باعث ابتذال تئاتر مي‌شود؟

عده‌اي ديگر بر خلاف عقيده پيشين معتقدند كه اگر تئاتر به سمت خصوصي‌سازي برود دچار ابتذال مي‌شود چراكه ناگزير به كسب درآمد مي‌شود و وقتي دغدغه كسب درآمد زياد شود مطمئنا از كيفيت فرهنگي و هنري كاسته مي‌شود.

يكي از دلايل آسيب‌پذير بودن تئاتر خصوصي اين است كه ممكن است به تئاتر گيشه‌پسند تبديل شود و از اهداف توسعه فرهنگي دور شود. بدون شك تئاتر خصوصي به فروش گيشه نياز دارد و فروش گيشه هم پيامدهاي ناخوشايندي براي اين هنر در پي خواهد داشت.

يكي از پيامدهاي فروش گيشه توجه به سليقه مخاطب است و توجه به سليقه مخاطب هم ممكن است مخالف با چارچوب‌هاي مميزي باشد. يكي از دلايل مخالفت با خصوصي شدن تئاتر وجود مميزي است كه تصور مي‌شود با خصوصي شدن اين هنر هر سرمايه‌داري مي‌تواند با ورود به آن مميزي‌ها خطوط قرمز موجود را زير پا بگذارد كه موجب حرمت‌شكني و ساختارشكني خواهد شد.

خصوصي‌سازی تئاتر در صورت حمايت دولت بد نيست

ميكاييل شهرستاني در اين خصوص ابراز مي‌كند: خصوصي‌سازي تئاتر مي‌تواند به سود تئاتر باشد، اگر سياست‌گذاري درستي وجود داشته باشد چراکه دولت بايد سالن‌هاي تئاتر بسازد. خصوصي‌سازي تئاتر در صورت حمايت دولت مي‌تواند موفق باشد.

وي معتقد است: مي‌توان سالن‌هاي تئاتر را در اختيار گروه‌هاي شناخته شده‌اي كه سال‌ها خودشان را پيدا كرده‌اند، تماشاگر خاص خودشان را دارند، جهت‌گيري روشني دارند و امتحانشان را پس داده‌اند قرار داد تا تمرينات خود را آن جا انجام دهند. البته عوامل اجرايي و كارمندان سالن را دولت بايد تامين كند.

این هنرمند تئاتر اظهار مي‌كند: من خصوصي‌سازي تئاتر را در صورت حمايت دولت بد نمي‌دانم. امكانات، سالن، عوامل اجرايي و كارمندان سالن را دولت باید تامين كند اما بخش هنري آن بر عهده گروه اجرايي باشد.

تئاتر عنان خود را به ذائقه سيراب‌ناپذير تماشاگر وانمي‌گذارد

تئاتر في‌نفسه هنري است كه به انديشه و تعالي تكيه دارد و هنر نخبگان و انديشمندان است. تئاتر عنان خود را به ذائقه سيراب ناپذير تماشاگر وانمي‌گذارد. مردم براي نمايشي به سالن تئاتر مي‌آيند كه حرف دل آن‌ها را بزند چراكه مردم براي خريد بليت تئاترهاي جدي كه موضوع آن‌ها با زندگي‌شان چندان ارتباطي نداشته باشد پول نمي‌دهند.

يكي ديگر از معايب توجه به فروش گيشه كه از دغدغه‌هاي اصلي اهالي هنرهاي نمايشي در راه خصوصي‌سازي است كشيده شدن صحنه‌هاي تئاتر به سوي موضوعات پيش پا افتاده و مبتذل است. همچنين موضوعاتي سفارشي كه بار هنري و آموزشي ندارند و صرفا براي تامين هزينه‌هاي گروه و در راه بيان اهداف سرمايه‌گذار است.

توجه مردم به تئاتر براي حضور يك يا چند بازيگر چهره

اشكال ديگر خصوصي‌سازي كه باز هم به توجه تهيه‌كننده خصوصي به فروش گيشه برمي‌گردد كشاندن چهره‌هاي سينما و تلويزيون به صحنه تئاتر است كه باعث جلب توجه مردم به اين هنر تنها براي حضور يك يا چند بازيگر چهره است بدون اين كه به اهل هنر تئاتر، تاثيرگذاري اين هنر، جنبه‌هاي آموزشي و اهداف متعالي تئاتر توجهي شود.

مدتي است حضور چهره‌ها كه جا را براي حضور استعدادهاي ناب و جوان و همچنين تئاتري‌هاي خاك خورده صحنه تنگ كرده باب شده است.

تئاتر در فرهنگ ما نياز عمومي نيست

نظر حسين مسافرآستانه هنرمند باسابقه و پيشكسوت هنر تئاتر در اين باره را جويا شدم. این هنرمند تئاتر بر اين باور است: تا زماني كه تئاتر را به شكل عمومي نداشته باشيم نمي‌توانيم به خصوصي‌سازي آن فكر كنيم. هر تصميمي نياز به فرآيندي دارد تا پروسه خاص خودش را طي كند و به شرايط لازم براي تغيير برسد.

وي، با بیان اين كه تئاتر از نظر پشتيباني دولتي است، مي‌گويد: این حرفه از نظر مخاطب هنوز هم در ميان اقشار خاص باقي مانده و به عنوان نياز عمومي جاي خود را در ميان فرهنگ ما پيدا نكرده است.

تئاتر اگر پشتيباني نشود ناچار به انزوا است

مسافرآستانه تصريح مي‌كند: به نظر من تئاتر بايد با حمايت‌هاي همه جانبه پروسه عمومي شدن خود را طي كند. تئاتر اگر پشتيباني نشود ناچار به انزوا است.

وی، با بیان این که زمينه بروز و ظهور اين نيروها با عمومي شدن تئاتر و خارج شدن از حالت دولتي امكان‌پذير است، مي‌افزايد: هر وقت پروسه عمومي شدن تئاتر طي شد و تئاتر را به عنوان يك نياز عمومي در جامعه مشاهده کردیم مي‌توان به بحث تئاتر خصوصي بنا به ضوابط خاص خودش پرداخت.

تئاتر اول بايد عمومي سپس خصوصي شود

مدير سابق انجمن هنرهاي نمايشي كشور ادامه مي‌دهد: تئاتر خصوصي به اين معنا نيست كه اكنون يكي از گروه‌هايي كه زير نظر دولت كار مي‌كند برود زير نظر يك تهيه‌كننده خصوصي كار كند چراکه مشكلات بيشتر مي‌شود كه كمتر نمي‌شود. بنابراين تئاتر اول بايد عمومي سپس خصوصي شود.

اين ترفندها مقطعي است

اين هنرمند تئاتر بيان مي‌كند: تهيه‌كنندگان خصوصي تئاتر اكنون دست به ترفندهايي مي‌زنند. جذب چهره‌هاي سرشناس یکی از ترفندهایی است که تهيه‌كنندگان خصوصي تئاتر به آن دست می‌زنند تا مردم به خاطر حضور آن چهره جذب كار شوند و بليت بخرند. اما اين ترفندها مقطعي است. اين كارها درمان مشكلات اقتصادي تئاتر نيست. تا تئاتر به شكل نياز درنيايد و مخاطب براي ديدن تئاتر به سالن نرود و بليت نخرد اين ترفندها درمان مشكلات اقتصادي نخواهند بود.

وي خاطر نشان مي‌كند: در تئاتر خصوصي تهيه‌كننده‌ها يك يا دو چهره برجسته سينمايي يا تلويزيوني را انتخاب مي‌كنند و با بازي ضعيف آن‌ها مخاطبان را جذب مي‌كنند. اين بدان معني نيست كه ما اين قدر تماشاگر تئاتر داريم. اين‌ها تماشاگر چهره‌هاي شناخته شده هستند. اگر جامعه تئاتري ما به جايي برسد كه به خاطر ديدن تئاتر بليت بخرد نه به خاطر ديدن هنرپيشه تئاتر آن موقع مي‌توانيم بگوييم كه تئاتر خصوصي از نظر اقتصادي مي‌تواند جوابگو باشد.

گروه‌هاي تئاتري ثابت، حرفه‌اي و كارآمد تشكيل شود

يكي از راه‌هاي موفقيت خصوصي شدن هنر تئاتر تشكيل گروه‌هاي تئاتري ثابت، حرفه‌اي و كارآمد است. با تشكيل اين گروه‌ها و دادن سانس‌هايي از سالن‌هاي مختلف شهر و توجه و حمايت دولت به آن‌ها و مستقل بودنشان كارگردان و سرپرست گروه مي‌توانند بدون هيچ دغدغه‌اي‌ اعم از نبود سالن، تامين نشدن اعتبار، نبود مخاطب و نفروختن گيشه تنها به پياده كردن اهداف متعالي هنر تئاتر كه همان اهداف متعالي انساني و كرامت انسان است به صحنه بياورند و همچنين مخاطب ايراني ضمن ديدن تئاتري سرشار از معنويت به نظاره فرهنگ و تمدن اصيل ايراني در سالن بنشيند.

در پايان مي‌توان گفت زماني مي‌توانيم تئاتر خصوصي داشته باشيم كه دو فاكتور امنيت شغلي و مكان اجرا و تمرين براي گروه‌ها فراهم شده باشد. در حال حاضر امنيت و تضميني براي سرمايه‌گذاري در بخش خصوصي وجود ندارد و با اين وضعيت كسي جذب سرمايه‌گذاري در بخش خصوصي نخواهد شد.