سایه تهدید بر سر میراث خوزستان

روزنامه کارون نوشت: استان خوزستان نخستین زیستگاه مردم فلات ایران بوده و به این سبب در بین ایران‌شناسان تحت عنوان «زادگاه مردم ایران» شناخته شده است. همچنین زندگی شهرنشینی در خوزستان پیشینه‌ای هشت‌هزار ساله دارد که آن را در رده کهن‌ترین سرزمین‌های جهان جای می‌دهد. در درازای تاریخ شناخته شده انسان، مردم خوزستان در زمینه‌های بسیاری پیشرو و نخست بوده اند.پیش از پیدایش امپراتوری هخامنشیان، شاه ایلام از 35 سده پیش در دشت خوزستان و سرزمین‌های خاوری نزدیک به آن فرمانروایی می‌کرد. در آن دوره از تاریخ دو سرزمین بزرگ ایلام، «اوج» و «انشان» بودند. در زمان کمبوجیا پدر کوروش بزرگ، انشان، و در زمان کوروش بزرگ، پس از ماد، شوش به فرمان پارسیان در می‌آید.

خوزستان در دورهای اسلامی نیز همواره مهم و درخشان بوده است. هرچند در دوره قاجار، با روی کار آمدن شاهان قاجاری از یک سو و نیرنگ برخی کشورهای اروپایی در پی یافت سرچشمه‌های بیشمار نفت در این سرزمین از سوی دیگر، آینده خوزستان به سمت یک سرنوشت شوم می‌رفت، ولی با هوشیاری بزرگمردان این سرزمین، خوزستان از گزند بدخواهان دور ماند. این دست اندازی‌ها پس از چند دهه، یک بار دیگر نیز به دست صدام حسین به آزمون گذاشته شد؛ ولی مردم ایران اینبار نیز دست اهریمنیان را از خاک پاک خوزستان کوتاه کردند.

پس از جنگ، خوزستان همانند گذشته نبود؛ چرا که تنها برایش شهرهایی ویران از جنگ، مردمی کوچ کرده، سرمایه‌هایی از دست رفته در زمینه‌های گوناگون برجای مانده بود و دیگر همانند هشت سال پیش از آن، دومین استان کشور در حوزه‌های گوناگون نبود. خوزستان درسی و اندی سال گذشته انباشتی از مشکلات فراوان در زمینه زندگی شهری و روستایی و صنایع و... را به دوش کشید و از همه مهم‌تر مورد هجمه و دست درازی فراوان به میراث و تاریخ پرشکوه چندین هزار ساله اش قرار گرفت که این دست‌درازی‌ها اکنون سیمایی ناهماهنگ و اندوه انگیز را پدید آورده است. از آنجایی که خوزستان به لحاظ دیرینگی و پشینه آثار تاریخی و باستانی یکی از پر اهمیت‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود که قابلیت‌های فراوانی برای بررسی و مطالعه پژوهشگران و جهانگردان ایرانی و خارجی دارد، همواره بازدید  از سنگ نوشته‌ها و حکاکی‌ها، خانقاه ها، کاروانسراها، قنات‌ها، قلعه‌ها و دیگر بناهای متفاوت شهرهای استان مورد توجه گردشگران و دوستداران تاریخ ایران واقع شده است.

موهبت دیگر این استان استعدادهای سرشار زیرزمینی است که یکی از مناطق غنی نفتی خاورمیانه و جهان به شمار می‌رود . چاه‌های نفتی بی شمار، گازهای متفاوت صنعتی و مایع، جدیدترین فرآوردهایی هستند که از نظر پیشرفت‌های تولیدی و صنعتی، از جایگاه خاصی برخوردارند و خوزستان با عنایت ویژه طبیعی و شرایط اقلیمی، تمامی این مواهب را در دل خود جای داده است و می‌توان در یک جمله اذعان داشت که خوزستان نه تنها در عرصه فرهنگ و تمدن، نه تنها در عرصه مواهب خدادادی و طبیعی کشاورزی و آبیاری و نه تنها در وجود منابع عظیم زمینی و زیرزمینی بلکه از لحاظ صنعتی نیز سرآمد است و از اصلی‌ترین مناطق ایرانی است که صنعت و تکنولوژی در آن شکل گرفته که صنایع پتروشیمی، صنعت فولاد ،نورد لوله، صنایع و نیروگاه‌های تولید برق، صنایع شیمیایی و پالایشگاه‌های فرآورده‌های نفتی از آن شمارند. اما هنرمندان صنعتگر این استان از صنایع آفرینشگرانه انسانی نیز غافل نبوده اند و روستاییان صمیمی و خونگرم این دیار، تجلیات زیبا شناسانه خود را از ابزارهای کارآمد و زیبا با بهره‌گیری از مواد و عناصر پیرامون خود در قالب صنایع‌دستی، همچون «گلیم بافی، جاجیم بافی، حصیربافی، عبابافی، چوخابافی ، سجاده بافی، قالی بافی، و صنایع ریز و درشت دیگر» به منصه ظهور رسانده و راهی بازارهای محلی کرده اند.

باتوجه به اهمیت و جایگاه ویژه میراث تاریخی و فرهنگ و هنر استان خوزستان، ضرورت حفاظت،تعیین حریم محوطه‌های باستانی، فرهنگسازی میان روستاییان و کشاورزان برای عدم تخریب و تجاوز به این محوطه‌ها به شدت احساس می‌شود چرا که بر اساس اعلام مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان،  بزرگترین محوطه تاریخی جهان در شوش، در معرض تهدید قرار دارد و از همه مهم ترتخریب بافت تاریخی در بعضی شهرهای بزرگ خوزستان، سازمان یافته است.

خسرو نشان نسبت به تخریب‌ها در شهر جهانی شوش هشدار داد و تصریح‌کرد: عرصه و حریم یکی از بزرگترین محوطه‌های تاریخی جهان در شوش، در معرض تهدید قرار دارد و کار به مسائل حقوقی و جلسات مکرر کشیده شده است. وی افزود: در استانی زندگی می‌کنیم که میراث فرهنگی آن نادیده گرفته شده و بخشی از آن کتمان شده است. نشان همچنین با تاکید بر اولویت دادن به ساخت موزه در خوزستان گفت: طرح ایجاد موزه‌های موضوعی آب، نفت، راه آهن و موزه‌های شهری را مطرح کردیم اما از مفهوم‌سازی تا رسیدن به یک برنامه و عملیاتی شدن آن فاصله زیادی وجود دارد. مدیرکل میراث فرهنگی خوزستان تصریح کرد: انباشت مسائل و مشکلات از 10سال پیش در سازمان واداره میراث فرهنگی خوزستان، یک مساله انکارناپذیر است و حتی اگر از هم اکنون همه ابزارها و امکانات را به کار بگیریم، نمی‌توانیم حق میراث خوزستان را به جا آوریم، زیرا گنجینه‌ای که در طول تاریخ در این استان تولید شده بسیار وسیع است، بنابه تعبیری درباره خوزستان، اگر همه باستان شناسان کشور و بلکه جهان در خوزستان جمع شوند، نمی‌توانند حق میراث این استان را در کوتاه مدت ادا کنند.

دست درازی به ‌ محوطه‌های باستانی خوزستان از سوی عوامل مختلف و حتی برخی گروه‌های ناشناس، شرایط میراث‌فرهنگی این استان را به مرز هشدار رسانده است. همچنین برخی ازکشاورزان بر اساس بی اطلاعی  و یا بی اهمیت پنداشتن نقاط باستانی؛ به منظور کشت اقدام به تسطیح تپه‌ها و زمین‌هایی که خاستگاه میراث خوزستان است، می‌کنند. در چنین شرایطی باتوجه به نبود نیروهای یگان حفاظت، عدم حصارکشی و... روز به روز به عوامل تخریب‌کننده آثار تاریخی خوزستان افزوده می‌شود و به دلیل عدم نظارت صحیح سازمان‌های متولی، براحتی نمی‌توان گفت این مناطق و بناها به دست چه کسانی تخریب شده است و به تبع آن چه راهکاری نجات‌بخش این محوطه‌ها از نابودی خواهد بود. همچنین ذکر این نکته ضروری است که به دلیل وجود تنوع در آثار تاریخی، شهرهای خوزستان از مقاصد سفرگردشگران به این استان به شمار می‌رود و با توجه به اهمیت ویژه‌ای که صنعت گردشگری در توسعه همه جانبه خوزستان می‌تواند داشته باشد؛ باید این مساله را مد نظر قرار داد که حفاظت و نگهداری صحیح از میراث به جا مانده در دل طبیعت، زمینه ورود مسافران بیشماری را از سراسر کشور و حتی جهان به خوزستان فراهم می‌آورد؛ لذا برنامه‌ریزی هدفمند و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت برای مصون ماندن تاریخ خوزستان از گزند سودجویان، دست آنان را از این آثار ارزشمند دور خواهد نگاه داشت و علاوه بر حفظ و انتقال تاریخ این دیار به آیندگان، تاثیرات مثبتی بر اقتصاد ساکنان آن خواهد گذاشت.

در همین رابطه معاون رییس‌جمهوری و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی کشورگفت: با توجه به ظرفیت بالای استان خوزستان باید موضوع گردشگری به صورت جدی در این استان مورد توجه قرار گیرد. زهرا احمدی پور در حاشیه سفر به خوزستان و بازدید از معبد جهانی چغازنبیل در هفت تپه اظهارکرد: ظرفیتی که به لحاظ میراث فرهنگی درخوزستان وجود دارد در کشور شاخص است لذا با وجود چنین ظرفیت‌هایی باید برای استان خوزستان در راستای توسعه گردشگری برنامه ریزی کرد. وی از میراث فرهنگی خوزستان به عنوان یک سرمایه مهم ملی و جهانی یاد کرد و گفت:گردشگری جنگ با وجود آثار بر جای مانده از هشت سال دفاع مقدس در این استان باید به صورت جدی و برنامه ریزی شده مورد توجه قرار گیرد. معاون رئیس جمهوری همچنین در نشست با تشکل‌های مردم نهاد و انجمن‌های صنفی میراث فرهنگی خوزستان، اظهارکرد: برنامه ششم توسعه کشور مجوز تشکیل هیات امنا برای پایگاه‌های میراث جهانی را صادر کرده است. وی اداره پایگاه‌های میراث جهانی توسط هیات امنا را تحولی در حوزه میراث فرهنگی دانست و افزود: جذب منابع خارج از بودجه دولتی، برنامه ریزی مالی و مدیریتی و مدیریت توسعه در پایگاه‌های جهانی، با تشکیل هیات امنا محقق می‌شود و در این صورت سازمان میراث فرهنگی فقط به عنوان ناظر عمل خواهد کرد. معاون رئیس جمهوری خواستار ارائه حرفه ای مباحث از سوی تشکل‌های مردم نهاد شد و اضافه کرد: برخی مسائل در حوزه میراث فرهنگی باید به صورت ریشه‌ای مرتفع شود و تنها از طریق شورای عالی میراث، دولت و یا مجلس می‌توان آنها را حل کرد. رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور، پرونده ثبت ملی رودخانه کارون را به عنوان میراث طبیعی، نیازمند بررسی مجدد دانست و وعده کرد این پرونده را که گفته شده بیش از 2سال پیش به سازمان میراث فرهنگی کشور ارائه شده دوباره به جریان بیاندازد.

احمدی‌پور تاکیدکرد: گردشگری خوزستان می‌تواند همپای صنعت نفت، منبع تولید ثروت برای این استان باشد و جایگاه آن را تداوم ببخشد. وی در ادامه درباره موضع منفعلانه نسبت به تخریب بافت‌های تاریخی شهرها گفت: واگذاری بافت‌های تاریخی بر اساس دستورالعمل صندوق احیا انجام می‌شود، از سوی دیگر با توجه به اینکه بیشتر آثاری که در بافت‌های تاریخی وجود دارند در مالکیت اشخاص حقیقی هستند که عدم همکاری این افراد در حفاظت از آثار، منجر به تخریب آنها می‌شود. گفتنی است، معاون رییس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی در سفر خود به خوزستان از حرم دانیال نبی(ع)، موزه و قلعه شوش، محوطه باستانی و نیز معبد جهانی چغازنبیل دیدن کرد.