نمایش عریان آسیب‌پذیری تهران

حادثه غم‌انگیز فروریختن ساختمان قدیمی پلاسکو، بیش از همه تلنگری برای مسئولان و مدیران شهری بود که تا چه اندازه شهر تهران در برابر ‌چنین حوادثی آسیب‌پذیر است. گرچه هنوز آمار رسمی خسارات مالی وجانی این حادثه اعلام نشده، اما گستردگی تلفات احتمالی، نحوه مدیریت بحران و طولانی‌شدن زمان امدادرسانی که منجر به فروریختن کل ساختمان شد، باید برای مدیریت شهری عبرت‌آموز باشد. سال‌هاست ناظران و کارشناسان مختلف نسبت به رعایت اصول و مقررات شهرسازی، نوسازی بافت‌های فرسوده، نظارت بر استانداردهای ساختمانی و تقویت تجهیزات امدادرسانی هشدار داده‌اند، اما متاسفانه تلاشی عملی و عینی برای رفع مخاطرات احتمالی اندیشیده نشده است. در خصوص این حادثه نکات زیر قابل توجه است:

1- تلاش آتش‌نشانان حاضر در محل حادثه برای مهار آتش‌سوزی قابل‌تحسین بود. نیروهای امدادی نیز با وجود محدودیت‌های تجهیزاتی و مشکلات مواصلاتی در کاهش تلفات و جلوگیری از گسترش آتش نقش موثری داشتند. اما پرسشی که بعد از وقوع این حادثه افکار عمومی مطرح کرده‌اند این است که آیا سازمان آتش‌نشانی تهران از لحاظ ساختاری، لجستیکی و تجهیزاتی پاسخگوی حوادث مشابه در این کلانشهر هست؟ تصاویر منتشر شده از زمان آتش‌سوزی نشان می‌دهد تجهیزات مستقر در محل آتش‌سوزی، تجهیزات کاملی نیستند که بتوانند برای ساختمان‌های بلندمرتبه موثر باشند.

2- علاوه بر ضعف مدیریت بحران و کمبودهای تجهیزاتی، رفتار شهروندان در زمان بروز حادثه و ازدحام آنها در مقابل محل آتش‌سوزی و عدم همکاری با نیروهای امدادی نیز نشان داد فرهنگ مقابله با بحران نیز در میان شهروندان با ضعف‌های جدی روبه‌روست. بدون شک رشد و توسعه شهرها به ویژه در کلانشهری چون تهران می‌طلبد شهروندان نیز نکات و مسائل ایمنی را آموزش ببینند و در زمان بروز چنین حوادثی به تشدید بحران کمک نکنند. 

3- تساهل در برخورد با تخلفات و عدم برخورد صحیح با قانون‌شکنان یکی از عوامل اصلی تکرار چنین حوادثی است. بسیاری از تخلفات ساختمانی و عدم رعایت اصول و استانداردها به میان‌برهایی چون توصیه، سفارش، فرار از قانون و مقررات و... ختم می‌شود.

انباشت این تخلفات حوادثی را در پی دارد که نه تنها متخلفان بلکه بسیاری از مردم عادی، شهروندان و آتش‌نشانان را متحمل هزینه‌ها و تلفات سنگین می‌کند. تخریب کامل ساختمان 50ساله‌ای چون پلاسکو بر اثر حادثه آتش‌سوزی، مبین این موضوع است که این ساختمان از حداقل‌های استاندارد برخورد نبود و لازم است با خاطیان و نهادهای نظارتی که متولی نظارت بر چنین اموری بوده‌اند برخورد شود. 4- بدون تردید این آخرین حادثه شهر تهران نیست. از این‌رو باید فارغ از منازعات سیاسی و با رویکردی کاملا علمی و کارشناسی علاوه بر آسیب‌شناسی و شناخت نقاط ضعف در مدیریت بحران، به دنبال کاستن از افزایش فجایع این‌چنینی باشیم. حال اگر زلزله‌ای معمولی در این کلانشهر رخ دهد، مدیریت بحران شهری تا چه اندازه می‌تواند فاجعه را کنترل کند. مدیرانی که امروزه به هر دلیل مجوز ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه را حتی در کوچه‌های تنگ و باریک امضا می‌کنند، آیا با خود اندیشیده‌اند که سهم‌شان در مرگ و میر و تلفات این حوادث به چه میزان است؟ آتش‌سوزی ساختمان پلاسکوی تهران نمایش عریان آسیب‌پذیری شهر تهران در برابر مخاطرات احتمالی بود، باید چاره‌ای اساسی اندیشید.

5- در بند ١۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها در مورد وظایف شهرداری آمده است:«اتخاذ تدابیر موثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق ...» و تبصره همین بند مقرر می‌دارد که: «در کلیه موارد مربوط به رفع خطر از بنا‌ها و غیره و رفع مزاحمت‌های مندرج در ماده فوق شهرداری پس از کسب نظر مامور فنی خود به مالکین یا‌صاحبان اماکن یا صاحبان ادوات منصوب ابلاغ مهلت‌دار متناسبی صادر می‌نماید و اگر دستور شهرداری در مهلت معین به موقع اجرا گذاشته نشود، ‌شهرداری راساً با مراقبت مامورین خود اقدام به رفع خطر یا مزاحمت خواهد نمود و هزینه مصروف را به اضافه صدی پانزده خسارت از طرف دریافت‌خواهد کرد.

مقررات فوق شامل کلیه اماکن عمومی مانند سینما‌ها، گرمابه‌ها، مهمانخانه‌ها، دکاکین، قهوه‌خانه‌ها، کافه رستوران‌ها، پاساژ‌ها و امثال‌آنکه محل رفت و آمد مراجعه عمومی است نیز می‌باشد.» با استناد به این مواد قانونی به نظر می‌رسد مسئولیت مستقیم این حادثه بیش از همه متوجه شهرداری تهران است و باید درخصوص جبران خسارت و راهکارهای لازم برای جلوگیری از تکرار این حوادث تمهیداتی اتخاذ کند. 

6- برخی توضیحات مدیران شهری و اعضای شورا همسو ا شهردار تهران درباره ارائه اخطارهای قانونی به مالکان پلاسکو نافی مسئولیت شهرداری نیست. بنا بر مواد قانونی فوق، مسئولیت اصلی شناسایی و رفع خطرات احتمالی بر عهده شهرداری است و صرف اخطار و تذکر باعث سلب مسئولیت از شهرداری نمی‌شود. چگونه است که شهرداری در مسائلی چون سدمعبر به عنوان ضابط قضایی علاوه بر اخطار، به اجرای حکم نیز می‌پردازد، اما در چنین مواقعی که جان و مال بسیاری از شهروندان تهدید می‌شود، شایسته است شهرداری به صورت عملی از هرگونه تخلفی جلوگیری و برای پلمب واحدهای غیرایمن اقدام جدی صورت دهد و به اخطار و تذکر اکتفا نکند. حتی اگر در شرایط فعلی به هر دلیلی امکان قانونی وجود ندارد، اکنون فرصت مناسبی است تا شورای شهر تهران و دیگر نهادهای تقنینی و قضایی با هماهنگی کامل خلاهای قانونی در این موضوعات را برطرف کنند.