آیدین ریاضی
بر اساس تعریف، «حادثه» رویداد پیش بینی نشده و ناخوشایندی است که فعالیتهای کاری را دچار وقفه کرده و ممکن است با جراحت یا خسارت مالی نیز همراه باشد. برخی از حوادث، موجب بروز خسارات و آسیبهای انسانی، اجتماعی و صنعتی جدی میشوند که این امر از طریق کاهش راندمان کاری، تاثیر معنیداری بر بهرهوری و تولید خواهد داشت و نکته مهمتر، اثرات سوء اجتماعی و به تبع آن اثرات روانی حاصله بر نیروی کار است.
در هر صورت تکنیکهای ایمنی نشان داده که ما میتوانیم حوادث را کنترل نموده و از وقوع آنها پیشگیری کنیم. پیشگیری موفق حادثه، حداقل نیاز به چهار اقدام اساسی دارد:1- مطالعه و بررسی همه جانبه محیط کار، 2-تجزیه و تحلیل حوادث به وقوع پیوست، 3- تشکیلات کنترل و نظارت4- اقدامات آموزشی مطالعه و بررسی از کلیه نواحی کاری و عملیات و پروسه تولید جهت شناسایی عوامل ایجاد کننده خطرات، مهمترین اقدام پیشگیرانه، جهت کاهش حوادث ناشی از کار به شمار میآید. پس از مطالعه و بررسی و شناخت کامل این خطرات، اقدامات بعدی شامل ارزیابی و تجزیه و تحلیل مخاطرات شغلی است که این تجزیه و تحلیلها، به عنوان روشی برای افزایش دانش پیشگیری از حوادث به کار میروند.
مرحله ابتدایی در پیشگیری از وقوع حادثه، شناسایی خطرات موجود در محیط کار است. به طور کلی دو نوع خطر در هر محیط کاری موجود است.الف- خطرات آنی که آثار آن بلافاصله قابل مشاهده و ملموس بوده و منجر به بروز حوادث ناشی از کار میگردد.ب- خطرات آتی که آثار آن بلافاصله قابل مشاهده نبوده و در نهایت منجر به بروز بیماریهای شغلی میشود.
ما خطرات دسته اول را تحت عنوان خطرات ایمنی و خطرات دسته دوم را با عنوان خطرات بهداشتی میشناسیم. همچنین عوامل ایجاد کننده خطرات نیز شامل این موارد است: عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، فیزیولوژیکی و بیولوژیکی، ارگونومیکی و عوامل روانی که در هر مورد اگر میزان عامل تولیدکننده خطر بیش از حدود مجاز و استاندارد باشد، مشکلات عمدهای در محیط کار به وجود میآید.
در بحث پیشگیری از وقوع حادثه، شناسایی خطرات ایمنی مد نظر است.در این مورد میتوان با مطالعه و بررسی از کلیه نواحی کاری، مراجعه به گزارشهای مربوط به حوادث و یا صدمات ناشی از کار، بررسی عملیات و پروسه تولید و مرور گزارشهای مربوط به عملکرد ماشین آلات، مشورت با کارگران، کارفرمایان و اعضای کمیته های بهداشت و ایمنی... با محدوده و حوزه خطراتی که افراد در معرض آنها قرار دارند، آشنا شده و در پیشگیری از وقوع آنها اقدام نمود.
همچنین شناسایی خطرات بالقوه محیط کار از اهمیت بسیاری برخوردار است که این امر مبتنی بر بررسی ها و مراقبت های شغلی و تجزیه و تحلیل دقیق خطرات است.
نکته قابل توجه آن است که در حین شناسایی، بهتر است از موارد جزئی صرف نظر کرده و توجه خود را بر روی خطراتی که ممکن است منجر به آسیبهای جدی شوند، متمرکز نماییم.
در عین حال منظور از ارزیابی خطرات شغلی، برآورد ویژگی های کمی و کیفی خطر در محیط کار بوده و هدف از این کار، کاهش حوادث و بیماریهای شغلی است.پس از شناسایی خطرات موجود در محیط کار، ارزیابی ریسک آغاز میشود.
همچنین بعضی از کارگران، در معرض خطرات بیشتری قرار دارند که بهترتیب شامل:الف – کارگران جوان ، کارگران تازه استخدام شده و کارآموزان ب – کارگران نظافتچی ، ارباب رجوع، پیمانکاران، کارگران بخش تعمیرات و به طور کلی افرادی که به طور دائمی در محیط کار حاضر نیستند ، به دلیل شناخت کمترشان از محیط کار و خطرات آن، در معرض حوادث بیشتری قرار دارند.
باید در نظر بگیریم که چگونه هر خطری ممکن است سبب آسیب دیدگی افراد شود. به این ترتیب برای ما مشخص خواهد شد که آیا برای کاهش ریسک به انجام اقدامات اساسیتری نیاز است یا خیر. همچنین باید تعیین کنیم که ریسکهای موجود بعد از انجام اعمال احتیاطی، تا چه حد باقی میمانند.همچنین یافتههای مهم حاصل از ارزیابی باید ثبت گردند که این یافتهها شامل خطرات عمده و همچنین خطرات مهمی که افراد بیشتری در معرض آنها قرار دارند و نیز نتایج ارزیابی های صورت گرفته بر روی آنهاست.
آخرین مرحله در ارزیابی و تجزیه و تحلیل خطرات، تعیین روشهایی جهت حذف و یا کنترل مخاطرات شناسایی شده است.جهت حذف خطرات میتوان تکنیکهای زیر را به کار برد:الف – انتخاب یک مرحله مجزا و جدید به جای مراحل خطرناک، ب- اصلاح مراحل موجود.ج – جایگزینی مواد خطرناک و سمی با مواد کم خطر د – اصلاح و یا تغییر ابزار و تجهیزات مصرفی خطرناک در این مرحله ، هدف حذف کامل خطرات موجود است؛ اما در مواردی که چنین امری غیر ممکن به نظر میرسد، باید سعی در کنترل خطرات و به حداقل رساندن احتمال آسیب دیدگی افراد شود. در این مورد میتوان از روشهایی نظیر گذاشتن حصار در بخشهای خطرساز، نصب علائم خطر، حفاظ گذاری ماشین آلات، استفاده از لوازم حفاظت فردی، کاهش زمان تماس و مواجه با عوامل خطر ساز و ... اشاره نمود.
یکی از اقدامات اساسی جهت پیشگیری از حوادث، تجزیه و تحلیل حوادث به وقوع پیوسته و بررسی علل وقوع آنها برای پیشگیری از بروز حوادث مشابه است. به طور عمده دو عامل در وقوع حادثه نقش اصلی دارند که عامل اول را تحت عنوان اعمال نا ایمن و دیگری را با عنوان شرایط ناایمن میشناسیم.در مورد اول (اعمال ناایمن)، افراد در وقوع حادثه نقش اصلی را ایفا می کنند و در مورد بعدی (شرایط ناایمن) ، محیط و سایر عوامل خارجی بعنوان علت اصلی وقوع حادثه شناخته می شود. بر اساس آمار، 88% حوادث، سهم انسانی داشته و تنها 12% آنها بر اثر عوامل محیطی رخ میدهند.